Protologia: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

[wersja nieprzejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 23:01, 22 mar 2011

Protologia - dziedzina teologii dogmatycznej zajmująca się zagadnieniami początku istnienia świata i człowieka. W zakres zainteresowania protologii wchodzą także zagadnienia raju i grzechu pierworodnego. Nazwa tej dziedziny została utworzona przez analogię z eschatologią, zajmującą się rzeczami ostatecznymi.

Jezus Chrystus jako źródło protologii

Protologia jako dziedzina teologiczna stała się możliwa i zrozumiała od strony formalnej jedynie wraz z przyjściem Jezusa Chrystusa - umożliwił On bowiem, poprzez oficjalne Objawienie, pełne zrozumienie faktu, że człowiek był i jest w ciągu całej swej historii podmiotem absolutnego auto-przekazu Boga. Przekaz ten może być przewyższony jedynie przez wizję uszczęśliwiającą. Wypracowanie doktryny pierwszych początków oraz nadprzyrodzonego wyniesienia człowieka i jego upadku była możliwa jedynie w Nowym Testamencie.

Wyzwania współczesnej protologii

Pogodzenie różnych dziedzin wiedzy

Ukazanie założeń (a priori) i praktycznej realizacji (de facto) wewnętrznej jedności protologii. Wśród zagadnień, które należy rozwiązać w dialogu z nowożytnymi koncepcjami powstania człowieka, proponowanymi np. w ramach teorii ewolucji, będą np.:

historyczne początki człowieka
jedność rodzaju ludzkiego i jego historii - zagadnienie szersze niż sam problem monogenizmu,
seksualna natura człowieka - temat, który należy zbadać niezależnie od teologii moralnej
opracowanie początkowych rozdziałów Księgi Rodzaju (Rdz 1-11) szerzej niż uczyniły to różne szkoły teologiczne do tej pory.

Rozwinięcie doktryny o stworzeniu i pierwotnym stanie człowieka

Potrzeba ustalić związki między protologią i eschatologią. Konieczne jest także ukazanie ich rzeczywistej odmienności, w świetle patrystycznej koncepcji powrotu do raju^[1].

Przeciwwaga dla protologii zsekularyzowanej

Zadaniem będzie także danie przeciwwagi dla protologii zsekularyzowanej, która zajmuje się zagadnieniami historii naturalnej, ewolucji, procesu hominizacji, wieku świata i ludzkości, cech charakterystycznych człowieka pierwotnego. Teorie na ten temat nie mogą być uznane za protologię w ścisłym sensie tego słowa. Zadaniem protologii chrześcijańskiej będzie ukazanie faktu, że początki ludzkości wymykają się człowiekowi spod kontroli. Rzeczywistość, do której ludzkość jest prowadzona przez zmartwychwstanie Chrystusa - eschatologia rodzaju ludzkiego - rzuca światło na początki stworzenia człowieka, ukazując jak niewiele informacji dostarcza na ten temat np. antropologia fizyczna. Przy czym nie ma sprzeczności między jednym i drugim źródłem poglądów. Antropologia teologiczna dostarcza danych dla właściwego zrozumienia kosmologii ewolucyjnej.^{[potrzebny przypis]}

Teorie ewolucji człowieka a stworzenie człowieka

Podczas gdy trwają poszukiwania brakujących ogniw pośrednich w łańcuchu ewolucyjnym, łączącym współczesnego człowieka rozumnego z archaicznym Homo sapiens^{[potrzebny przypis]}, teologowie próbują zweryfikować i zharmonizować dane dostarczane przez archeologię i teorie ewolucji z danymi Objawienia na temat początków człowieka.

Teoria Leakeyów

Jako że wiedza o antropogenezie się cały czas zwiększa, to badacze potrafią coraz dokładniej opisać początki ludzkości. W latach 60. XX w. małżeństwo paleontologów, Louis Leakey i Mary Leakey postawili tezę, zgodnie z którą ok. 1,9 miliona lat temu Homo habilis (człowiek zręczny) dał początek gatunkowi Homo erectus (człowiek wyprostowany), z którego mniej więcej 190 tys. lat temu wyewoluowali obecnie żyjący ludzie. Korzystali oni z odkryć dokonanych w wykopaliskach prowadzonych przez ich synów, Jonathana i Richarda Leakeyów w Wawozie Olduvai w Tanzanii. Obecnie większość naukowców zgadza się, że Homo habilis jest przodkiem wszystkich późniejszych gatunków z rodzaju Homo, w tym również – choć nie bezpośrednio – Homo sapiens, czyli tym samym człowiek nie powstał w procesie kreacji^[2]^[3]. Konkurencyjną do teorii Leakeyów jest poligenizm. Zgodnie z nimi Homo sapiens powstał równocześnie w wielu miejscach globu^[4].

Wcześniejsze powstanie człowieka?

Paleo-archeolodzy odkryli wiele szczątków podobnych anatomicznie do współczesnych ludzi, które są datowane na tysiące lat przed powstaniem Homo sapiens:

Człowiek kromanioński (Homo sapiens fossilis czyli Homo sapiens kopalny), którego uważa się za anatomicznie identycznego z człowiekiem współczesnym.
Człowiek współczesny starszy Homo sapiens idaltu (idaltu oznacza w lokalnym etiopskim języku afar, osobę starszą), który wykazuje pewne nieznaczne różnice z człowiekiem współczesnym i został wyodrębniony jako osobny podgatunek.
Człowiek neandertalski, który zamieszkiwał Europę podczas ostatniego zlodowacenia. Prof. João Zilhão z wydziału archeologii i antropologii uniwersytetu w Bristol (Wlk. Brytania), znalazł w hiszpańskiej prowincji Murcia, w dwóch miejscach związanych z Neandertalczykami (grota Aviones oraz grota Antón), z okresu odległego od nas o ok. 50 tys. lat, barwione i perforowane ręcznie muszle morskie, używane najpewniej jako naszyjniki. Analiza grudek czerwonego i żółtego pigmentu, znalezionych obok, sugeruje stosowanie kosmetyki ciała - na 10 tys. lat przed najwcześniejszymi śladami tzw. współczesnych ludzi^[5]. W badaniach DNA Neandertalczyków, przeprowadzonych przez Instytut Antropologii Ewolucyjnej Maxa Plancka z Lipska, porównano sekwencję 4 miliardów nukleotydów pobranych z kości, z odpowiednimi sekwencjami żyjącej populacji ludzkiej w Afryce, Azji i Europie i znaleziono większe podobieństwo z Europejczykami i Azjatami niż z Afrykańczykami. Wskazuje to na tzw. wspólnotę prokreacyjną /(ang.) interbreeding/^[6]. Neandertalczyka należy więc nazywać Homo sapiens neanderthalensis.
Ludzie z Przylądka Igielnego w Południowej Afryce. Antropolodzy, m.in. dzięki badaniom genetycznym, stawiali tezę, że gatunek Homo sapiens powstał od 200 do 150 tys. lat temu w Afryce. Znaleziska na Przylądku Igielnym przesuwają tę datę wstecz. Znalezione tam przedmioty pochodzą sprzed ok. 165 tys. lat. Są to wąskie na ok. 1 centymetra groty, umieszczane w drewnianych styliskach – narzędzie składało się więc z dwóch materiałów o różnych właściwościach. Twórcy tych narzędzi używali też barwników, przede wszystkim ochry, co jak twierdzą uczeni, jest dowodem ich umiejętności myślenia symbolicznego^[7].
Wcześni Brytyjczycy z Happisburgh w hrabstwie East Anglia, w Wlk. Brytanii. Narzędzia znalezione latem 2010 r. są starsze niż te z Południowej Afryki. Potwierdzają one obecność w północnej Europie, gdzie zimy były wtedy takie jak obecnie w Skandynawii, ludzi ubranych i posługujących się narzędziami z krzemienia 80 tys. lat wcześniej niż myślano — ok. 780 tys. a może nawet 950 tys. lat temu^[8].

Ponieważ w najbliższej przyszłości natrafienie przez paleontologów na ślady ogniw pośrednich pomiędzy wczesnymi ludźmi a hominidami, wyjaśniających ewolucję człowieka jest trudne do przewidzenia, dlatego uwaga badaczy początków rodzaju ludzkiego kieruje się w stronę ludzkiego DNA^[9].

Brakujące ogniwa ewolucji, a przesłanki teologiczne

Z punktu widzenia teologicznej wizji człowieka, mającego unikalną naturę duchowo-cielesną, stworzoną przez Boga na Jego obraz i podobieństwo (Rdz 1,27), niewiadome we współczesnych teoriach opisujących powstanie ludzi stanowią zachętę do refleksji nad tajemnicą powstania rodzaju ludzkiego.

Objawienie podaje następujące dane, będące dogmatycznymi prawdami wiary, wyznaczającymi kierunek poszukiwań:

Człowiek nie jest jedynie efektem ewolucji ciała, ponieważ ma duszę nieśmiertelną, ontologicznie różną od materii, z której utworzone jest ciało. Duchowa dusza nie mogła być wynikiem ewolucji materii ciała. Fakt duchowej i nieśmiertelnej natury duszy jest możliwy do rozpoznania nie tylko przez wiarę, lecz także przez rozum. Przeczył temu XIX-o wieczny nurt duchowości zwany fideizmem; m.in. pogląd ten wyznawał Louis Eugene Bautain, z którego pod wpływem watykańskiej Kongregacji ds. duchowieństwa wycofał się w 1844 r.^[10]. Inny francuski myśliciel Augustin Bonnetty wyznawał pogląd, że naturalne władze poznawcze duszy nie są w stanie rozpoznać duchowych rzeczywistości w życiu człowieka: oprócz istnienia Boga i Jego atrybutów, także prawd dotyczących człowieka - jego początku i końca, obowiązków, oraz zasad rządzących życiem społecznym i rodzinnym^[11]. Jego poglądy nazwane tradyzjonalizmem zostały uznane za niezgodne z wiarą Kościoła przez watykańską Świętą Kongregację Indeksu, co potwierdził Pius IX dekretem z 15.06.1855 r.^[12].
Dusza ludzka została stworzona bezpośrednio przez Boga, i tak dzieje się z każdym nowo powstającym człowiekiem^[13].
Cały rodzaj ludzki powstał z jednej pary ludzkiej - gdyż nie widać, jak można inne teorie, np. poligenizm, zharmonizować z nauczaniem Magisterium Kościoła na temat grzechu pierworodnego^[14].

Zobacz też

Bibliografia

Adolf Darlap, Creation - III-Protology, w: Sacramentum Mundi. An Encyclopedia of Theology. K. Rahner SJ, Cornelius Ernst, K. Smyth (red.), Adolf Darlap (red. tomu). Wyd. 5. T. 2. Londyn: Burns & Oats, 1973, s. 33-34. ISBN 0-85532-142-1.

↑ Por. Jean Daniélou SJ: Sacramentum futuri, Études sur les origines de la typologie biblique. Paryż: 1950, s. 265., szczególnie część I Adam et le Paradis s. 1-52; Giulia Sfameni Gasparro, Enkrateia e Antropologia. Le motivazioni protologiche della continenza e della verginità nel christianesimo del primi secoli e nello gnosticismo, Rzym 1984, Seria: Studia Ephemeridis «Augustinianum» 20, s. 405
↑ Holly M. Dunsworth. Origin of the genus Homo. „Evolution: Education and Outreach”. 3 (3), s. 353–366, 2010. DOI: 10.1007/s12052-010-0247-8. (ang.).
↑ William H. Kimbel: The origin of Homo. W: Frederick E. Grine, John G. Fleagle, Richard E. Leakey (red.): The first humans. Origin and early evolution of the genus Homo. Berlin: Springer, 2009, s. 31–37. ISBN 978-1-4020-9980-9. (ang.).
↑ Praca zbiorowa: Od prehistorii do cywilizacji na kontynentach pozaeuropejskich. Mediasat Group SA, 2007, s. 61, seria: Historia powszechna. Biblioteka Gazety Wyborczej. ISBN 978-84-9819-809-6.
↑ Por. Komunikat prasowy Uniwersytetu w Bristol z dn. 11 stycznia 2010: Use of body ornamentation shows Neanderthal mind capable of advanced thought (ang.) /dostęp 10-08-2010/
↑ Por. Komunikat prasowy Uniwersytetu w Bristol z dn. 6 maja 2010: Genetics confirm Bristol theory on Neanderthals (ang.) /dostęp 10-08-2010/
↑ Por. Łukasz Kaniewski, Kamienne igły w kolebce ludzkości na Przylądku Igielnym, (dostęp 10-08-2010), Dziennik Rzeczpospolita nr. z 18-10-2007.
↑ Early Pleistocene human occupation at the edge of the boreal zone in northwest Europe, tygodnik Nature 466, 229-233 (8 July 2010); por. Early Britons could cope with cold (dostę 10-08-2010), cytat: Ci wcześni ludzie umieli przetrwać trudny klimat otoczeni przez surowe sosnowe lasy - mówi Nicholas Ashton, archeolog z British Museum w Londynie i współautor opracowania, opublikowanego w tygodniku "Nature" - Naprawdę nie myśleliśmy, że wcześni ludzie mogli dać sobie radę z tego rodzaju środowiskiem naturalnym.
↑ Por. John Pickrell Prehistoric DNA to Help Solve Human-Evolution Mysteries? (dostęp 10-08-2010).
↑ Por. DS 2766; DS jest skrótem od: H. Denzinger, A. Schönmetzer: Enchiridion symbolorum : definitionum et declarationum de rebus fidei et morum, wyd. 36. Freiburg/B: 1976.
↑ Por. Annales de philosophie chrétienne, ser. IV, t. 8, [1853] s. 374.
↑ DS 2812
↑ Por. Pius XII encyklika Humani Generis; DS 3896.
↑ Por. Pius XII encyklika Humani Generis; DS 3897.

[1] Por. Jean Daniélou SJ: Sacramentum futuri, Études sur les origines de la typologie biblique. Paryż: 1950, s. 265., szczególnie część I Adam et le Paradis s. 1-52; Giulia Sfameni Gasparro, Enkrateia e Antropologia. Le motivazioni protologiche della continenza e della verginità nel christianesimo del primi secoli e nello gnosticismo, Rzym 1984, Seria: Studia Ephemeridis «Augustinianum» 20, s. 405

[2] Holly M. Dunsworth. Origin of the genus Homo. „Evolution: Education and Outreach”. 3 (3), s. 353–366, 2010. DOI: 10.1007/s12052-010-0247-8. (ang.).

[3] William H. Kimbel: The origin of Homo. W: Frederick E. Grine, John G. Fleagle, Richard E. Leakey (red.): The first humans. Origin and early evolution of the genus Homo. Berlin: Springer, 2009, s. 31–37. ISBN 978-1-4020-9980-9. (ang.).

[bgw2_1-4] Praca zbiorowa: Od prehistorii do cywilizacji na kontynentach pozaeuropejskich. Mediasat Group SA, 2007, s. 61, seria: Historia powszechna. Biblioteka Gazety Wyborczej. ISBN 978-84-9819-809-6.

[5] Por. Komunikat prasowy Uniwersytetu w Bristol z dn. 11 stycznia 2010: Use of body ornamentation shows Neanderthal mind capable of advanced thought (ang.) /dostęp 10-08-2010/

[6] Por. Komunikat prasowy Uniwersytetu w Bristol z dn. 6 maja 2010: Genetics confirm Bristol theory on Neanderthals (ang.) /dostęp 10-08-2010/

[7] Por. Łukasz Kaniewski, Kamienne igły w kolebce ludzkości na Przylądku Igielnym, (dostęp 10-08-2010), Dziennik Rzeczpospolita nr. z 18-10-2007.

[8] Early Pleistocene human occupation at the edge of the boreal zone in northwest Europe, tygodnik Nature 466, 229-233 (8 July 2010); por. Early Britons could cope with cold (dostę 10-08-2010), cytat: Ci wcześni ludzie umieli przetrwać trudny klimat otoczeni przez surowe sosnowe lasy - mówi Nicholas Ashton, archeolog z British Museum w Londynie i współautor opracowania, opublikowanego w tygodniku "Nature" - Naprawdę nie myśleliśmy, że wcześni ludzie mogli dać sobie radę z tego rodzaju środowiskiem naturalnym.

[9] Por. John Pickrell Prehistoric DNA to Help Solve Human-Evolution Mysteries? (dostęp 10-08-2010).

[10] Por. DS 2766; DS jest skrótem od: H. Denzinger, A. Schönmetzer: Enchiridion symbolorum : definitionum et declarationum de rebus fidei et morum, wyd. 36. Freiburg/B: 1976.

[11] Por. Annales de philosophie chrétienne, ser. IV, t. 8, [1853] s. 374.

[12] DS 2812

[13] Por. Pius XII encyklika Humani Generis; DS 3896.

[14] Por. Pius XII encyklika Humani Generis; DS 3897.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

@@ Linia 17: / Linia 17: @@
 === Przeciwwaga dla protologii zsekularyzowanej ===
-Zadaniem będzie także danie przeciwwagi dla protologii zsekularyzowanej, która zajmuje się zagadnieniami historii naturalnej, ewolucji, procesu hominizacji, wieku świata i ludzkości, cech charakterystycznych człowieka pierwotnego. Teorie na ten temat nie mogą być uznane za protologię w ścisłym sensie tego słowa. Zadaniem protologii chrześcijańskiej będzie ukazanie faktu, że początki ludzkości wymykają się nam ''spod kontroli''. Rzeczywistość, do której ludzkość jest prowadzona przez [[zmartwychwstanie]] Chrystusa - eschatologia rodzaju ludzkiego - rzuca światło na początki stworzenia człowieka, ukazując jak niewiele powiedzieć na ten temat mogą nam takie naturalne nauki jak [[Antropologia fizyczna|antropologia]]. Nie ma oczywiście między jednym i drugim źródłem wiedzy realnej sprzeczności. Antropologia teologiczna dostarcza danych dla właściwego zrozumienia [[kosmologia|kosmologii]] ewolucyjnej.
+Zadaniem będzie także danie przeciwwagi dla protologii zsekularyzowanej, która zajmuje się zagadnieniami historii naturalnej, ewolucji, procesu hominizacji, wieku świata i ludzkości, cech charakterystycznych człowieka pierwotnego. Teorie na ten temat nie mogą być uznane za protologię w ścisłym sensie tego słowa. Zadaniem protologii chrześcijańskiej będzie ukazanie faktu, że początki ludzkości wymykają się człowiekowi ''spod kontroli''. Rzeczywistość, do której ludzkość jest prowadzona przez [[zmartwychwstanie]] Chrystusa - eschatologia rodzaju ludzkiego - rzuca światło na początki stworzenia człowieka, ukazując jak niewiele informacji dostarcza na ten temat np. [[antropologia fizyczna]]. {{fakt|Przy czym nie ma sprzeczności między jednym i drugim źródłem poglądów. Antropologia teologiczna dostarcza danych dla właściwego zrozumienia [[kosmologia|kosmologii]] ewolucyjnej.}}
-== Teorie ewolucji człowieka a stworzenie człowieka ==
+==Teorie ewolucji człowieka a stworzenie człowieka==
+{{fakt|Podczas gdy trwają poszukiwania brakujących ogniw pośrednich w łańcuchu ewolucyjnym, łączącym współczesnego człowieka rozumnego z [[Archaiczny Homo sapiens|archaicznym Homo sapiens]]}}, teologowie próbują zweryfikować i zharmonizować dane dostarczane przez archeologię i teorie ewolucji z danymi [[Objawienie|Objawienia]] na temat początków człowieka.
+=== Teoria Leakeyów ===
-Podczas gdy trwają poszukiwania brakujących ogniw pośrednich w łańcuchu ewolucyjnym, łączącym współczesnego człowieka rozumnego z [[Archaiczny Homo sapiens|archaicznym Homo sapiens]], teologowie próbują zweryfikować i zharmonizować dane dostarczane przez archeologię i teorie ewolucji z danymi [[Objawienie|Objawienia]] na temat początków człowieka.
+Jako że wiedza o [[Antropogeneza|antropogenezie]] się cały czas zwiększa, to badacze potrafią coraz dokładniej opisać początki ludzkości. W latach 60. XX w. małżeństwo [[Paleontologia|paleontologów]], [[Louis Leakey]] i [[Mary Leakey]] postawili tezę, zgodnie z którą ok. 1,9 miliona lat temu ''[[Homo habilis]]'' (''człowiek zręczny'') dał początek gatunkowi ''[[Homo erectus]]'' (''człowiek wyprostowany''), z którego mniej więcej 190 tys. lat temu wyewoluowali obecnie żyjący ludzie. Korzystali oni z odkryć dokonanych w wykopaliskach prowadzonych przez ich synów, Jonathana i Richarda Leakeyów w [[Wąwóz Olduvai|Wawozie Olduvai]] w [[Tanzania|Tanzanii]]. Obecnie większość naukowców zgadza się, że ''Homo habilis'' jest przodkiem wszystkich późniejszych gatunków z rodzaju ''Homo'', w tym również – choć nie bezpośrednio – ''Homo sapiens'', czyli tym samym człowiek nie powstał w procesie [[kreacjonizm|kreacji]]<ref>{{Cytuj pismo |autor=Holly M. Dunsworth |tytuł=Origin of the genus </em>Homo'' |czasopismo=Evolution: Education and Outreach |wolumin=3 |wydanie=3 |strony=353–366 |rok=2010 |doi=10.1007/s12052-010-0247-8 |język=en}}</ref><ref>{{Cytuj książkę |autor r=William H. Kimbel |rozdział=The origin of ''Homo'' |autor=Frederick E. Grine, John G. Fleagle, Richard E. Leakey (red.) |tytuł=The first humans. Origin and early evolution of the genus Homo |rok=2009 |strony=31–37 |miejsce=Berlin |wydawca=Springer |adres rozdziału=http://dx.doi.org/10.1007/978-1-4020-9980-9_4 |isbn=978-1-4020-9980-9 |język=en}}</ref>. Konkurencyjną do teorii Leakeyów jest [[poligenizm]]. Zgodnie z nimi ''Homo sapiens'' powstał równocześnie w wielu miejscach globu<ref name="bgw2_1">{{cytuj książkę|nazwisko=Praca zbiorowa|tytuł=Od prehistorii do cywilizacji na kontynentach pozaeuropejskich|wydawca=Mediasat Group SA|data=2007|seria=Historia powszechna. Biblioteka Gazety Wyborczej|strony=61|isbn=978-84-9819-809-6}}</ref>.
+===Wcześniejsze powstanie człowieka?===
-=== Błędna teoria Leakeyów ===
+Paleo-archeolodzy odkryli wiele szczątków podobnych anatomicznie do współczesnych ludzi, które są datowane na tysiące lat przed powstaniem ''Homo sapiens'':
-Małżeństwo [[Paleontologia|paleontologów]], [[Louis Leakey]] i [[Mary Leakey]] w latach 60. XX w. postawili hipotezę, że przed ok. 1,9 miliona lat temu ''[[Homo habilis]]'' (''człowiek zręczny'') dał początek gatunkowi ''[[Homo erectus]]'' (''człowiek wyprostowany''), z którego mniej więcej 190 tys. lat temu wyewoluowali obecni ludzie. Korzystali oni z odkryć dokonanych w wykopaliskach prowadzonych przez ich synów, Jonathana i Richarda Leakeyów w [[Wąwóz Olduvai|Wawozie Olduvai]] w [[Tanzania|Tanzanii]].
+* ''Człowiek kromanioński'' (''[[Homo sapiens fossilis]]'' czyli ''Homo sapiens kopalny''), którego uważa się za anatomicznie identycznego z człowiekiem współczesnym.
-Teoria ta, o której przesłankach wypowiadano się, że ''niezbicie'' wykazują jej prawdziwość, została obalona w 2007 r., kiedy w północno-wschodniej części [[Kenia|Kenii]], w regionie Ileret, uczeni tworzący międzynarodowy zespół ''Koobi Fora Research Project'' znaleźli górną szczękę ''Homo habilis'', która liczyła zaledwie 1,44 miliona lat. Oznaczało to, że te dwa gatunki hominidów, ''człowiek zręczny'' oraz ''człowiek wyprostowany'', żyły obok siebie przez bardzo długi okres pół miliona lat, co eliminuje możliwość ewolucji ''homo erectus'' z ''homo habilis''. Zespołem prowadzącym wykopaliska kierowały synowa i wnuczka Leakeyów, Meave i Luise Leakey<ref>Por. Anna Piotrowska, ''[http://nauka.dziennik.pl/artykuly/219991,falszywy-przodek-czlowieka.html Fałszywy przodek człowieka]'' (Dostęp 10-08-2010), gazeta ''Dziennik'' z 09-08-2007.</ref>.
-Z kolei dobry stan znalezionych w Ileret szczątków ''człowieka wyprostowanego'' wykazał dymorfizm płciowy tego gatunku, tzn. że samce i samice różniły się między sobą rozmiarami, podobnie jak ma to miejsce u [[goryl]]i, natomiast nie występuje to u [[szympans]]ów. Znaczy to, że ''homo erectus'' nie mógł być bezpośrednim przodkiem w ewolucji człowieka rozumnego, skoro w budowie i zachowaniach społecznych zbliżony jest znacznie bardziej do małp niż do ludzi<ref>Por. [http://nauka.dziennik.pl/artykuly/219991,falszywy-przodek-czlowieka.html,2 Rozmowa] Małgorzaty Minty z Fredem Spoor'em, członkiem zespołu badającego znaleziska Ileret, profesorem anatomii  ewolucyjnej ''University College'' w Londynie (dostęp 10-08-2010), w: ''Fałszywy przodek człowieka'', gazeta ''Dziennik'' z 2007-08-09, cytat: ''Traktowaliśmy Homo erectusa jako gatunek już dość "ludzki", tj. u którego dymorfizm płciowy był dość słaby. Teraz jednak dowiedzieliśmy się, że było odwrotnie - samce i samice Homo erectusa mocno się między sobą różniły, a człowiekowi wyprostowanemu bliżej było do małp niż do ludzi''.</ref><ref>Por. Komentarz na temat publikacji wyników pracy zespołu z Ileret w tygodniku ''Nature'', (wyd. Aug. 9, 2007) dwóch członków zespołu, geologów z Uniwersytetu Utah, Franka Browna, profesora geologii i geofizyki i dziekana College'u Nauk Górniczych i Ziemi uniwerystetu Utah oraz Patricka Gathogo ''[http://www.unews.utah.edu/p/?r=080607-1 Early human fossils change concepts of human evolution]''</ref>
-Znaleziska te znacznie cofnęły naszą wiedzę na temat tego jak powstał człowiek rozumny. Uczeni obecnie nie dysponują wykopaliskami, które by rzuciły światło na brakujące ogniwa.
-=== Powiększająca się luka między wczesnymi ludźmi a hominidami ===
-W ramach badań paleo-archeologicznych odkrywane są coraz to nowe miejsca, w których znalezione szczątki anatomicznie są szczątkami wykazującymi ludzkie cechy. Zaś nowo odkryte szczątki [[Człowiekowate|hominidów]] wykazują ich pokrewieństwo z [[Małpy człekokształtne|małpami]]. Luka w łańcuchu ewolucyjnym człowieka zamiast się zmniejszać - powiększa się.
-Odkryci ludzie, żyjący w najwcześniejszych czasach:
-* ''Człowiek kromanioński'' (''[[Homo sapiens fossilis]]'' czyli ''homo sapiens kopalny''), którego uważa się za anatomicznie identycznego z człowiekiem współczesnym.
 * ''Człowiek współczesny starszy'' ''[[Homo sapiens idaltu]]'' (''idaltu'' oznacza w lokalnym [[Etiopia|etiopskim]] języku [[język afar|afar]], osobę starszą), który wykazuje pewne nieznaczne różnice z człowiekiem współczesnym i został wyodrębniony jako osobny podgatunek.
 * ''[[Neandertalczyk|Człowiek neandertalski]]'', który zamieszkiwał [[Europa|Europę]] podczas ostatniego [[zlodowacenie|zlodowacenia]]. Prof. João Zilhão z wydziału archeologii i antropologii uniwersytetu w Bristol (Wlk. Brytania), znalazł w hiszpańskiej prowincji [[Murcja (wspólnota autonomiczna)|Murcia]], w dwóch miejscach związanych z Neandertalczykami (grota Aviones oraz grota Antón), z okresu odległego od nas o ok. 50 tys. lat, barwione i perforowane ręcznie muszle morskie, używane najpewniej jako naszyjniki. Analiza grudek czerwonego i żółtego pigmentu, znalezionych obok, sugeruje stosowanie kosmetyki ciała - na 10 tys. lat przed najwcześniejszymi śladami tzw. współczesnych ludzi<ref>Por. Komunikat prasowy Uniwersytetu w Bristol z dn. 11 stycznia 2010: [http://www.bris.ac.uk/news/2010/6781.html Use of body ornamentation shows Neanderthal mind capable of advanced thought] {{Lang|en}} /dostęp 10-08-2010/</ref>. W badaniach DNA Neandertalczyków, przeprowadzonych przez Instytut Antropologii Ewolucyjnej Maxa Plancka z [[Lipsk]]a, porównano sekwencję 4 miliardów nukleotydów pobranych z kości, z odpowiednimi sekwencjami żyjącej populacji ludzkiej w Afryce, Azji i Europie i znaleziono większe podobieństwo z Europejczykami i Azjatami niż z Afrykańczykami. Wskazuje to na tzw. wspólnotę prokreacyjną /{{Lang|en}} ''interbreeding''/<ref>Por. Komunikat prasowy Uniwersytetu w Bristol z dn. 6 maja 2010: [http://www.bristol.ac.uk/news/2010/7001.html Genetics confirm Bristol theory on Neanderthals] {{Lang|en}} /dostęp 10-08-2010/</ref>. Neandertalczyka należy więc nazywać ''Homo sapiens neanderthalensis''.
-* ''Ludzie z Przylądka Igielnego'' w [[Republika Południowej Afryki|Południowej Afryce]]. Antropolodzy, m.in. dzięki badaniom genetycznym, stawiali tezę, że gatunek Homo sapiens powstał od 200 do 150 tys. lat temu w Afryce. Znaleziska na Przylądku Igielnym zdecydowanie przesuwają tę datę. znalezione tam przedmioty pochodzą sprzed ok. 165 tys. lat. Są to wąskie na ok. 1 centymetra groty, umieszczane w drewnianych styliskach – narzędzie składało się więc z dwóch materiałów o różnych właściwościach. Twórcy tych narzędzi używali też barwników, przede wszystkim ochry, co jak twierdzą uczeni, jest dowodem ich  umiejętności myślenia symbolicznego<ref>Por. Łukasz Kaniewski, ''[http://www.rp.pl/artykul/63200.html Kamienne igły w kolebce ludzkości na Przylądku Igielnym]'', (dostęp 10-08-2010), Dziennik ''Rzeczpospolita'' nr. z 18-10-2007.</ref>.
+* ''Ludzie z Przylądka Igielnego'' w [[Republika Południowej Afryki|Południowej Afryce]]. Antropolodzy, m.in. dzięki badaniom genetycznym, stawiali tezę, że gatunek Homo sapiens powstał od 200 do 150 tys. lat temu w Afryce. Znaleziska na Przylądku Igielnym przesuwają tę datę wstecz. Znalezione tam przedmioty pochodzą sprzed ok. 165 tys. lat. Są to wąskie na ok. 1 centymetra groty, umieszczane w drewnianych styliskach – narzędzie składało się więc z dwóch materiałów o różnych właściwościach. Twórcy tych narzędzi używali też barwników, przede wszystkim ochry, co jak twierdzą uczeni, jest dowodem ich umiejętności myślenia symbolicznego<ref>Por. Łukasz Kaniewski, ''[http://www.rp.pl/artykul/63200.html Kamienne igły w kolebce ludzkości na Przylądku Igielnym]'', (dostęp 10-08-2010), Dziennik ''Rzeczpospolita'' nr. z 18-10-2007.</ref>.
+* ''Wcześni Brytyjczycy z Happisburgh'' w hrabstwie East Anglia, w Wlk. Brytanii. Narzędzia znalezione latem 2010 r. są starsze niż te z Południowej Afryki. Potwierdzają one obecność w północnej [[Europa|Europie]], gdzie zimy były wtedy takie jak obecnie w [[Skandynawia|Skandynawii]], ludzi ubranych i posługujących się narzędziami z krzemienia 80 tys. lat wcześniej niż myślano — ok. 780 tys. a może nawet 950 tys. lat temu<ref>''Early Pleistocene human occupation at the edge of the boreal zone in northwest Europe'', tygodnik  Nature 466, 229-233 (8 July 2010); por. ''[http://www.nature.com/news/2010/100707/full/news.2010.338.html Early Britons could cope with cold]'' (dostę 10-08-2010), cytat: ''Ci wcześni ludzie umieli przetrwać trudny klimat otoczeni przez surowe sosnowe lasy'' - mówi Nicholas Ashton, archeolog z British Museum w Londynie i współautor opracowania, opublikowanego w tygodniku "Nature" - ''Naprawdę nie myśleliśmy, że wcześni ludzie mogli dać sobie radę z tego rodzaju środowiskiem naturalnym''.</ref>.
-* ''Wcześni Brytyjczycy z Happisburgh'' w hrabstwie East Anglia, w Wlk. Brytanii. Narzędzia znalezione latem 2010 r. są znacznie starsze niż te z Południowej Afryki. Potwierdzają one obecność w północnej [[Europa|Europie]], gdzie zimy były wtedy takie jak obecnie w [[Skandynawia|Skandynawii]], ludzi ubranych i posługujących się narzędziami z krzemienia 80 tys. lat wcześniej niż myślano — ok. 780 tys. a może nawet 950 tys. lat temu<ref>''Early Pleistocene human occupation at the edge of the boreal zone in northwest Europe'', tygodnik  Nature 466, 229-233 (8 July 2010); por. ''[http://www.nature.com/news/2010/100707/full/news.2010.338.html Early Britons could cope with cold]'' (dostę 10-08-2010), cytat: ''Ci wcześni ludzie umieli przetrwać trudny klimat otoczeni przez surowe sosnowe lasy'' - mówi Nicholas Ashton, archeolog z British Museum w Londynie i współautor opracowania, opublikowanego w tygodniku "Nature" - ''Naprawdę nie myśleliśmy, że wcześni ludzie mogli dać sobie radę z tego rodzaju środowiskiem naturalnym''.</ref>.
 Ponieważ w najbliższej przyszłości natrafienie przez paleontologów na ślady ogniw pośrednich pomiędzy wczesnymi ludźmi a hominidami, wyjaśniających ewolucję człowieka jest trudne do przewidzenia, dlatego uwaga badaczy początków rodzaju ludzkiego kieruje się w stronę ludzkiego DNA<ref>Por. John Pickrell [http://news.nationalgeographic.com/news/2004/03/0325_040325_hominiddna.html Prehistoric DNA to Help Solve Human-Evolution Mysteries?] (dostęp 10-08-2010).</ref>.
-=== Inne teorie ===
-Istnieją też inne teorie, tzw. teorie [[Poligenizm|poligeniczne]], głoszące niezależne powstanie ''homo sapiens'' w różnych miejscach, także w Azji i Europie<ref name="bgw2_1">{{cytuj książkę|nazwisko=Praca zbiorowa|tytuł=Od prehistorii do cywilizacji na kontynentach pozaeuropejskich|wydawca=Mediasat Group SA|data=2007|seria=Historia powszechna. Biblioteka Gazety Wyborczej|strony=61|isbn=978-84-9819-809-6}}</ref>
 === Brakujące ogniwa ewolucji, a przesłanki teologiczne ===
-Z punktu widzenia teologicznej wizji człowieka, mającego unikalną naturę [[Dusza (teologia katolicka)|duchowo]]-cielesną, stworzoną przez Boga na Jego ''obraz i podobieństwo'' (Rdz 1,27), brakujące ogniwa ewolucji stanowią zachętę do refleksji nad tajemnicą powstania rodzaju ludzkiego.
+Z punktu widzenia teologicznej wizji człowieka, mającego unikalną naturę [[Dusza (teologia katolicka)|duchowo]]-cielesną, stworzoną przez Boga na Jego ''obraz i podobieństwo'' (Rdz 1,27), niewiadome we współczesnych teoriach opisujących powstanie ludzi stanowią zachętę do refleksji nad tajemnicą powstania rodzaju ludzkiego.
 [[Objawienie]] podaje następujące dane, będące [[dogmat]]ycznymi prawdami wiary, wyznaczającymi kierunek poszukiwań:
@@ Linia 63: / Linia 49: @@
 * [[Heksaemeron]]
 * [[Projekt poznania ludzkiego genomu]]
-* [[człowiek]]
-* [[wąwóz Olduvai]]
-* [[człowiekowate]]
 * [[Eschatologia chrześcijańska|eschatologia]]
-* [[antropologia filozoficzna]]
 * [[dusza (teologia katolicka)]]
 * [[teistyczny ewolucjonizm]]