Organizm zmodyfikowany genetycznie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
metaanaliza
Linia 1: Linia 1:
'''Organizmy modyfikowane genetycznie''' w skrócie '''GMO''' ([[język angielski|ang.]] '' '''G'''enetically '''M'''odified '''O'''rganisms'') – [[organizm]]y, których [[genom]] został zmieniony metodami [[inżynieria genetyczna|inżynierii genetycznej]] w celu uzyskania nowych cech [[Fizjologia|fizjologicznych]] (lub zmiany istniejących){{r|genetically modified organism|20 questions on genetically}}. Pierwsze GMO zostało stworzone w 1973 roku{{r|Cohen-1973}}, a pierwsze próby polowe miały miejsce w 1986 roku i dotyczyły tytoniu. Pierwsze komercyjne GMO zaczęto sprzedawać w USA – w pomidorach [[FlavrSavr]] zmniejszono aktywność genu odpowiadającego za proces dojrzewania i mięknięcia pomidora.
'''Organizmy modyfikowane genetycznie''' ('''GMO''', z ang. ''genetically modified organisms'') – [[organizm]]y, których [[genom]] został zmieniony metodami [[inżynieria genetyczna|inżynierii genetycznej]] w celu uzyskania nowych cech [[Fizjologia|fizjologicznych]] (lub zmiany istniejących){{r|genetically modified organism|20 questions on genetically}}. Pierwsze GMO zostało stworzone w 1973 roku{{r|Cohen-1973}}, a pierwsze próby polowe miały miejsce w 1986 roku i dotyczyły tytoniu. Pierwsze komercyjne GMO zaczęto sprzedawać w USA – w pomidorach [[FlavrSavr]] zmniejszono aktywność genu odpowiadającego za proces dojrzewania i mięknięcia pomidora.


== Rodzaje modyfikacji genetycznych ==
== Rodzaje modyfikacji genetycznych ==
Modyfikacje, jakim podlegają organizmy można podzielić na trzy grupy
Modyfikacje, jakim podlegają organizmy, można podzielić na trzy grupy:
* zmieniona zostaje aktywność genów naturalnie występujących w danym organizmie
* zmieniona zostaje aktywność genów naturalnie występujących w danym organizmie
* do organizmu wprowadzone zostają dodatkowe kopie jego własnych genów
* do organizmu wprowadzone zostają dodatkowe kopie jego własnych genów
* wprowadzany gen pochodzi z organizmu innego gatunku ('''organizmy transgeniczne''')
* wprowadzany gen pochodzi z organizmu innego gatunku (''organizmy transgeniczne'')


Modyfikacje genetyczne wprowadzane metodami hodowlanymi są znane od starożytności – w ten sposób za pomocą selektywnego krzyżowania wytworzono [[poliploidalność|heksaploidalną]] [[pszenica|pszenicę zwyczajną]] oraz szereg [[mieszaniec|mieszańców]], takich jak [[Pierwiosnek (roślina)|pierwiosnek]] czy liczne międzygatunkowe krzyżówki wśród zwierząt (np. [[Muł (ssak)|muł]]). Około 8% [[genom człowieka|ludzkiego genomu]] stanowi sekwencje pochodzące od endogennych [[Retrowirusy|retrowirusów]], które wkomponowały się w niego w procesie ewolucji<ref>{{cytuj pismo|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC387345/ |tytuł=Long-term reinfection of the human genome by endogenous retroviruses |doi=10.1073/pnas.0307800101 |autor=Robert Belshaw, Vini Pereira,Aris Katzourakis, Gillian Talbot, Jan Pačes, Austin Burt, Michael Tristem† |czasopismo=Proc Natl Acad Sci USA |wydanie=101(14) |strony=4894–4899}}</ref>.
Modyfikacje genetyczne wprowadzane metodami hodowlanymi są znane od starożytności – w ten sposób za pomocą selektywnego krzyżowania wytworzono [[poliploidalność|heksaploidalną]] [[pszenica|pszenicę zwyczajną]] oraz szereg [[mieszaniec|mieszańców]], takich jak [[Pierwiosnek (roślina)|pierwiosnek]] czy liczne międzygatunkowe krzyżówki wśród zwierząt (np. [[Muł (ssak)|muł]]). Około 8% [[genom człowieka|ludzkiego genomu]] stanowi sekwencje pochodzące od endogennych [[Retrowirusy|retrowirusów]], które wkomponowały się w niego w procesie ewolucji{{r|pmid15044706}}.


Modyfikacje genetyczne budzące najwięcej kontrowersji to przeważnie wprowadzenie genów pochodzących z innych gatunków, które nadają modyfikowanemu organizmowi pożądaną cechę, niewystępującą u niego naturalnie.
Modyfikacje genetyczne budzące najwięcej kontrowersji to przeważnie wprowadzenie genów pochodzących z innych gatunków, które nadają modyfikowanemu organizmowi pożądaną cechę, niewystępującą u niego naturalnie.
Linia 51: Linia 51:


== Wpływ ==
== Wpływ ==
Obecnie większość naukowców zajmujących się GMO uważa, że nie stanowią one większego zagrożenia niż organizmy niemodyfikowane{{r|www.aaas.org|www.agbioworld.org|NAP|Winter|blogs.scientificamerican|The Editors A Seedy Practice|biosafety|www.agbioworld.org}}<ref>http://food-ethics.com/2010/08/16/label-genetically-modified-foods/</ref><ref>http://www.forbes.com/sites/jonentine/2012/09/20/scientists-savage-study-purportedly-showing-health-dangers-of-monsantos-genetically-modified-corn/</ref><ref>http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/jf400135r</ref><ref>http://finance.yahoo.com/news/california-voters-rebuff-labels-gmo-151811204.html</ref><ref>http://goldenrice.org/PDFs/Opportunity_squandered_Miller_TIBTEC_2009.pdf</ref>. Stanowisko to popiera Prezydium [[Polska Akademia Nauk|Polskiej Akademii Nauk]]{{r|kancelaria.pan-U-50-2012}}, [[American Council on Science and Health]]{{r|kcet}}, [[American Association for the Advancement of Science]]{{r|www.aaas.org}}, [[American Medical Association]]{{r|ama-assn}}, Working Group 1 of the [[ENTRANSFOOD]] (grupa naukowców Komisji Europejskiej){{r|Konig20041047}}, Food Standards Australia New Zeland, WHO, Royal Society of Medicine, Union der deutschen Akademien der Wissenschaften, francuska Akademia Nauk, 7 innych państwowych akademii nauk<ref>http://www.geneticliteracyproject.org/2013/08/27/glp-infographic-international-science-organizations-on-crop-biotechnology-safety/#.UpthNNLuJmF</ref> czy też [[Międzynarodowa Rada Nauki]] (pozarządowa organizacja, w skład której wchodzi 120 krajowych organizacji naukowych reprezentujących 140 krajów, 22 międzynarodowe stowarzyszenia naukowe i 31 międzynarodowych unii naukowych){{r|icsu}}. Z tym wnioskiem zgadza się również analiza [[Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności|Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności]] (EFSA), oparta na 130 projektach naukowych przeprowadzonych przez 500 grup badawczych przez ponad 25 lat{{r|ec.europa}}. To samo stanowisko poparła grupa naukowców pracująca dla rządu Szwajcarii po zrealizowaniu 30 projektów badawczych i opublikowaniu 3 [[metaanaliza|metaanaliz]] ponad 1000 prac naukowych{{r|swissinfo-33402092}}.
Obecnie większość naukowców zajmujących się GMO uważa, że nie stanowią one większego zagrożenia niż organizmy niemodyfikowane{{r|www.aaas.org|www.agbioworld.org}}{{r|NAP|Winter}}{{r|blogs.scientificamerican|The Editors A Seedy Practice}}{{r|biosafety|www.agbioworld.org}}{{r|food-ethics|forbes}}{{r|pubs-acs-1021-jf400135r|finance.yahoo}}{{r|goldenrice}}. Stanowisko to popiera Prezydium [[Polska Akademia Nauk|Polskiej Akademii Nauk]]{{r|pgeconomics}}, [[American Council on Science and Health]]{{r|kcet}}, [[American Association for the Advancement of Science]]{{r|www.aaas.org}}, [[American Medical Association]]{{r|ama-assn}}, Working Group 1 of the [[ENTRANSFOOD]] (grupa naukowców Komisji Europejskiej){{r|Konig20041047}}, Food Standards Australia New Zeland, WHO, Royal Society of Medicine, Union der deutschen Akademien der Wissenschaften, francuska Akademia Nauk, 7 innych państwowych akademii nauk{{r|geneticliteracyproject}} czy też [[Międzynarodowa Rada Nauki]] (pozarządowa organizacja, w skład której wchodzi 120 krajowych organizacji naukowych reprezentujących 140 krajów, 22 międzynarodowe stowarzyszenia naukowe i 31 międzynarodowych unii naukowych){{r|icsu}}. Z tym wnioskiem zgadza się również analiza [[Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności|Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności]] (EFSA), oparta na 130 projektach naukowych przeprowadzonych przez 500 grup badawczych przez ponad 25 lat{{r|ec.europa}}. To samo stanowisko poparła grupa naukowców pracująca dla rządu Szwajcarii po zrealizowaniu 30 projektów badawczych i opublikowaniu 3 [[metaanaliza|metaanaliz]] ponad 1000 prac naukowych{{r|swissinfo-33402092}}.


Pomimo to [[National Research Council]] (wydział badawczy akademii nauk USA) uważa, że żywność genetycznie modyfikowana jest zdrowsza od innej<ref>http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=12804</ref>, a [[Greenpeace]] utrzymuje, że GMO jest szkodliwe dla środowiska, w tym dla ludzi<ref>http://www.greenpeace.org/australia/en/what-we-do/Food/The-problem-Genetic-Modification/</ref>. Stanowisko to popiera [[Komitet Ochrony Przyrody PAN]], a nie zgadzają się z nim [[Polska Federacja Biotechnologii]] i [[Komitet Biotechnologii PAN]]<ref>http://www.halat.pl/gmoPAN.html</ref>.
Pomimo to [[National Research Council]] (wydział badawczy akademii nauk USA) uważa, że żywność genetycznie modyfikowana jest zdrowsza od innej{{r|nap-catalog-12804}}, a [[Greenpeace]] utrzymuje, że GMO jest szkodliwe dla środowiska, w tym dla ludzi{{r|greenpeace}}. Stanowisko to popiera [[Komitet Ochrony Przyrody PAN]], a nie zgadzają się z nim [[Polska Federacja Biotechnologii]] i [[Komitet Biotechnologii PAN]]{{r|halat-gmoPAN}}.


W 2011 roku na podstawie analizy 94 badań z lat 1996-2009 wykazano, że bycie autorem badań ukazujących GMO jako bezpieczne nie korelowało z jego finansowymi powiązaniami z koncernami biotechnologicznymi, ale korelowało z jego powiązaniami zawodowymi z sektorem GMO. 48% autorów zadeklarowało swoje źródło finansowania, przy czym okazało się, że większość naukowców, którzy tego nie zrobili, było powiązanych z firmami biotechnologicznymi. 38% badań miało źródło finansowania niezależne od przemysłu biotechnologicznego, a 8% - zależne (reszta była niezadeklarowana albo mieszana). W 44% badań przynajmniej jeden autor miał z nim powiązania<ref>http://repositorio.ucp.pt/bitstream/10400.14/7585/3/gmo_conflict.pdf</ref>. W 2011 roku EFSA ulepszyła swoją politykę zapobiegania konfliktom interesów<ref>[http://jech.bmj.com/content/early/2013/03/07/jech-2012-202185.short Conflicts of interest at the European Food Safety Authority erode public confidence]</ref>.
W 2011 roku na podstawie analizy 94 badań z lat 1996-2009 wykazano, że bycie autorem badań ukazujących GMO jako bezpieczne nie korelowało z jego finansowymi powiązaniami z koncernami biotechnologicznymi, ale korelowało z jego powiązaniami zawodowymi z sektorem GMO. 48% autorów zadeklarowało swoje źródło finansowania, przy czym okazało się, że większość naukowców, którzy tego nie zrobili, było powiązanych z firmami biotechnologicznymi. 38% badań miało źródło finansowania niezależne od przemysłu biotechnologicznego, a 8% - zależne (reszta była niezadeklarowana albo mieszana). W 44% badań przynajmniej jeden autor miał z nim powiązania{{r|repositorio.ucp}}. W 2011 roku EFSA ulepszyła swoją politykę zapobiegania konfliktom interesów{{r|jech.bmj-short}}.


W latach 2002-12 opublikowano przynajmniej 1783 badania nad bezpieczeństwem GMO, co czyni z niego jeden z lepiej przebadanych tematów w nauce. Nie wykazały one szkodliwości żywności modyfikowanej genetycznie<ref>http://www.geneticliteracyproject.org/2013/10/08/with-2000-global-studies-confirming-safety-gm-foods-among-most-analyzed-subject-in-science/#.Upth8dLuJmG</ref>.
W latach 2002-12 opublikowano przynajmniej 1783 badania nad bezpieczeństwem GMO, co czyni z niego jeden z lepiej przebadanych tematów w nauce. Nie wykazały one szkodliwości żywności modyfikowanej genetycznie{{r|geneticliteracyproject2}}.


=== Zdrowie zwierząt ===
=== Zdrowie zwierząt ===
Niewykrycie negatywnych skutków zdrowotnych po spożyciu GMO potwierdziły m.in. [[Światowa Organizacja Zdrowia]]{{r|who-biotech-20questions}} i amerykańska [[National Academy of Sciences]]{{r|NAP}}. Metaanaliza z 2012 roku 12 długoterminowych badań (90 dni-2 lata) i 12 wielopokoleniowych (2-5 generacji) wykazała, że GMO (w tym NK603) nie stwarza większego zagrożenia dla zwierząt niż żywność niemodyfikowana{{r|foodpolitics-Snell-2012}}. Metaanalizy i [[przegląd systematyczny|przęglądy systematyczne]] pokazują, że u ludzi nie ma żadnych efektów ubocznych po spożyciu GMO{{r|NAP|ama-assn|Key-2008}}. Recenzowane badania wskazują na to, że dla niemowląt niektóre odmiany GMO są zdrowsze od ich tradycyjnych odpowiedników<ref>http://academicsreview.org/reviewed-content/genetic-roulette/section-8/8-2-gm-foods-are-safe-for-children/</ref>.
Niewykrycie negatywnych skutków zdrowotnych po spożyciu GMO potwierdziły m.in. [[Światowa Organizacja Zdrowia]]{{r|who-biotech-20questions}} i amerykańska [[National Academy of Sciences]]{{r|NAP}}. Metaanaliza z 2012 roku 12 długoterminowych badań (90 dni-2 lata) i 12 wielopokoleniowych (2-5 generacji) wykazała, że GMO (w tym NK603) nie stwarza większego zagrożenia dla zwierząt niż żywność niemodyfikowana{{r|foodpolitics-Snell-2012}}. Metaanalizy i [[przegląd systematyczny|przęglądy systematyczne]] pokazują, że u ludzi nie ma żadnych efektów ubocznych po spożyciu GMO{{r|NAP|ama-assn}}{{r|Key-2008}}. Recenzowane badania wskazują na to, że dla niemowląt niektóre odmiany GMO są zdrowsze od ich tradycyjnych odpowiedników{{r|academicsreview}}.


Powstały również odmiany GMO, które niosą ze sobą mniejsze (w porównaniu od żywności niemodyfikowanej) ryzyko alergii<ref>http://academicsreview.org/reviewed-content/genetic-roulette/section-3/</ref>. Podnosi się też argument, że GMO jest jedzone od 1995 roku przez miliony osób i jak dotąd nie zaobserwowano z tego powodu epidemii<ref>http://www.forbes.com/sites/jonentine/2012/10/12/scientists-journalists-challenge-claim-that-gm-crops-harm-the-environment/</ref>.
Powstały również odmiany GMO, które niosą ze sobą mniejsze (w porównaniu od żywności niemodyfikowanej) ryzyko alergii{{r|academicsreview-section-3}}. Podnosi się też argument, że GMO jest jedzone od 1995 roku przez miliony osób i jak dotąd nie zaobserwowano z tego powodu epidemii{{r|forbes2}}.


====Wyniki Séraliniego====
==== Wyniki Séraliniego ====
W roku 2012 zespół badawczy pod kierownictwem prof. [[Gilles-Eric Séralini|G.-E. Séraliniego]] z [[Uniwersytet w Caen|Uniwersytetu w Caen]] opublikował w [[Food and Chemical Toxicology]] badania, z których wynika, że u szczurów linii Sprague-Dawley karmionych przez 2 lata kukurydzą [[NK603]] – modyfikowaną genetycznie, typu ''Roundup Ready'', obserwowano problemy zdrowotne, w tym częstsze występowanie nowotworów (50–80%; głównie [[rak sutka]]) niż w grupie kontrolnej (20–30%). Ponadto stwierdzono u nich zwiększoną śmiertelność. Podobnie niekorzystne miało być długotrwałe spożywanie przez szczury kukurydzy traktowanej [[glifosat]]em w stężeniach uważanych za bezpieczne{{r|Seralini}}.
W roku 2012 zespół badawczy pod kierownictwem prof. [[Gilles-Eric Séralini|G.-E. Séraliniego]] z [[Uniwersytet w Caen|Uniwersytetu w Caen]] opublikował w [[Food and Chemical Toxicology]] badania, z których wynika, że u szczurów linii Sprague-Dawley karmionych przez 2 lata kukurydzą [[NK603]] – modyfikowaną genetycznie, typu ''Roundup Ready'', obserwowano problemy zdrowotne, w tym częstsze występowanie nowotworów (50–80%; głównie [[rak sutka]]) niż w grupie kontrolnej (20–30%). Ponadto stwierdzono u nich zwiększoną śmiertelność. Podobnie niekorzystne miało być długotrwałe spożywanie przez szczury kukurydzy traktowanej [[glifosat]]em w stężeniach uważanych za bezpieczne{{r|Seralini}}.


Badania te spotkały się z ostrą krytyką części środowiska naukowego, zwłaszcza ze względu na brak odpowiedniej analizy statystycznej i małą liczebność badanych grup zwierząt{{r|Nicole2012|Butler}} (10 szczurów każdej płci w grupie, podczas gdy wg standardów [[Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju|OECD]] powinno to być >65 osobników{{r|Butler}}). Krytykowano również nierejestrowanie ilości jedzenia, jakie dostały szczury{{r|newscientist}}. Seralaini nie spełnił swojej obietnicy udostępnienia więcej informacji na temat przeprowadzonych doświadczeń, mimo, że EFSA upubliczniła dane dotyczące analizy NK603<ref>http://www.efsa.europa.eu/en/press/news/121022.htm</ref>. M.in. EFSA i niemiecki [[Bundesinstitut für Risikobewertung]] (BfR) uznały, że wnioski grupy Séraliniego nie znajdują oparcia w zaprezentowanych badaniach, a publikacja ma zbyt niską jakość naukową, aby mogła być brana pod uwagę przy ocenie ryzyka{{r|Butler|bvl.bund|efsa.europa-2910}}<ref>http://www.efsa.europa.eu/en/press/news/121128.htm</ref>. Kilkanaście innych państwowych i międzynarodowych organizacji badających bezpieczeństwo żywności i agencji regulujących jej dostępność podzieliło to zdanie{{r|hautconseildesbiotechnologies|anses-BIOT2012sa0227EN|afp-node-615056|vib-aspx|Wetenchappelijke risicobeoordeling|food.dtu|foodstandards|Staff 1 October 2012 A study}}<ref>http://www.ansvsa.ro/?pag=47&id_t=96&id_d=32443</ref><ref>http://www.cibiogem.gob.mx/Sala-prensa/Documents/CTNBIO-Brasil-Seralini1725.pdf</ref><ref>http://www.hc-sc.gc.ca/fn-an/gmf-agm/seralini-eng.php</ref><ref>http://www.bsbanet.org/en/news/files/RF_cancels_ban_on_nk603_en.php#unique-entry-id-47</ref><ref>http://www.hautconseildesbiotechnologies.fr/IMG/pdf/Seralini_Press_release_122022.pdf</ref><ref>http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0278691512007867</ref>. Podobne oświadczenie wydała VIB, organizacja zrzeszająca 1200 naukowców z 60 krajów{{r|vib-A9ralini-20et-20al}}. 6 francuskich akademii nauk wystosowało wspólne oświadczenie (wydarzenie określone jako "ekstremalnie rzadkie"){{r|academie-sciences}} – potępiające publikację Seraliniego{{r|phys}}. W czasopiśmie ''Food and Chemical Toxicology'' opublikowano szereg krytycznych listów do redakcji{{r|Seralini}}.
Badania te spotkały się z ostrą krytyką części środowiska naukowego, zwłaszcza ze względu na brak odpowiedniej analizy statystycznej i małą liczebność badanych grup zwierząt{{r|Nicole2012|Butler}} (10 szczurów każdej płci w grupie, podczas gdy wg standardów [[Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju|OECD]] powinno to być >65 osobników{{r|Butler}}). Krytykowano również nierejestrowanie ilości jedzenia, jakie dostały szczury{{r|newscientist}}. Seralaini nie spełnił swojej obietnicy udostępnienia więcej informacji na temat przeprowadzonych doświadczeń, mimo, że EFSA upubliczniła dane dotyczące analizy NK603{{r|efsa.europa-news-121022}}. M.in. EFSA i niemiecki [[Bundesinstitut für Risikobewertung]] (BfR) uznały, że wnioski grupy Séraliniego nie znajdują oparcia w zaprezentowanych badaniach, a publikacja ma zbyt niską jakość naukową, aby mogła być brana pod uwagę przy ocenie ryzyka{{r|Butler|bvl.bund}}{{r|efsa.europa-2910|efsa.europa-news-121128}}. Kilkanaście innych państwowych i międzynarodowych organizacji badających bezpieczeństwo żywności i agencji regulujących jej dostępność podzieliło to zdanie{{r|pgeconomics|anses-BIOT2012sa0227EN}}{{r|afp-node-615056|vib-aspx}}{{r|Wetenchappelijke risicobeoordeling|food.dtu}}{{r|foodstandards|Staff 1 October 2012 A study}}{{r|ansvsa-id-t-id-d-32443|cibiogem.gob}}{{r|hc-sc.gc-seralini-eng|bsbanet}}{{r|hautconseildesbiotechnologies|sciencedirect}}. Podobne oświadczenie wydała VIB, organizacja zrzeszająca 1200 naukowców z 60 krajów{{r|vib-A9ralini-20et-20al}}. 6 francuskich akademii nauk wystosowało wspólne oświadczenie (wydarzenie określone jako "ekstremalnie rzadkie"){{r|academie-sciences}} – potępiające publikację Seraliniego{{r|phys}}. W czasopiśmie ''Food and Chemical Toxicology'' opublikowano szereg krytycznych listów do redakcji{{r|Seralini}}.


Wyniki Séraliniego zyskały poparcie 137 naukowców<ref>http://independentsciencenews.org/health/seralini-and-science-nk603-rat-study-roundup/</ref> i wywołała opinie, że konieczne jest wydłużenie obecnego standardowego 90-dniowego okresu badań żywieniowych na zwierzętach (pierwsze nowotwory w eksperymentach Séraliniego pojawiły się po 4 miesiącach, a większość po 18 miesiącach){{r|Nicole2012}}.
Wyniki Séraliniego zyskały poparcie 137 naukowców{{r|independentsciencenews}} i wywołała opinie, że konieczne jest wydłużenie obecnego standardowego 90-dniowego okresu badań żywieniowych na zwierzętach (pierwsze nowotwory w eksperymentach Séraliniego pojawiły się po 4 miesiącach, a większość po 18 miesiącach){{r|Nicole2012}}.


W 2013 roku ''Journal Food and Chemical Toxicology'' wycofał publikację Séraliniego<ref>{{Cytuj stronę | nazwisko = | imię = | tytuł = Elsevier Announces Article Retraction from Journal Food and Chemical Toxicology | url = http://www.elsevier.com/about/press-releases/research-and-journals/elsevier-announces-article-retraction-from-journal-food-and-chemical-toxicology | opublikowany = Elsevier | data = 2013-11-28 | data dostępu = 2013-12-05 }}</ref>. Praca została ponownie opublikowana w "[[Environmental Sciences Europe]]" w czerwcu 2014 roku wraz z dodatkowymi danymi, które powinny pomóc ją zweryfikować<ref>http://www.enveurope.com/content/26/1/14</ref>.
W 2013 roku ''Journal Food and Chemical Toxicology'' wycofał publikację Séraliniego{{r|Elsevier Announces Article}}. Praca została ponownie opublikowana w "[[Environmental Sciences Europe]]" w czerwcu 2014 roku wraz z dodatkowymi danymi, które powinny pomóc ją zweryfikować{{r|enveurope-content}}.


W 2014 roku metaanaliza ponad 1000 badań spełniających wymagane standardy wykazała, że glifosat nie wywołuje nowotworów, uszkodzeń płodu i zaburzeń płodności<ref>http://www.bfr.bund.de/en/press_information/2014/03/glyphosate__no_more_poisonous_than_previously_assumed__although_a_critical_view_should_be_taken_of_certain_co_formulants-188898.html</ref>.
W 2014 roku metaanaliza ponad 1000 badań spełniających wymagane standardy wykazała, że glifosat nie wywołuje nowotworów, uszkodzeń płodu i zaburzeń płodności{{r|bfr.bund}}.


=== Rolnictwo i pokrewne dziedziny ===
=== Rolnictwo i pokrewne dziedziny ===
PG Economics przygotowuje coroczne raporty (które ukazują się w recenzowanych czasopismach naukowych) o skutkach środowiskowych i socjoekonomicznych stosowania GMO. Raport z 2012 roku znalazł szereg korzyści wynikających z uprawy GMO. W 2010 r. plony kukurydzy były o 31 milionów ton wyższe, a soi o 14 milionów ton wyższe niż byłyby bez GMO. Na skutek tego zysk rolników – głównie z krajów rozwijających się – zwiększył się o 14 mld USD. Od 1996 roku zyski te zwiększyły się o 78,4 mld USD. Rośliny GMO szybciej dojrzewają i mają większą jakość. W Indiach pszczelarze tracą mniej pszczół. Innymi efektami są oszczędność paliwa, czasu i maszyn, a także lepsze zdrowie i bezpieczeństwo na farmach (ponieważ potrzeba 435 mln kg mniej [[Pestycydy|pestycydów]]). Używanie mniejszej ilości paliwa (bo farmy są bardziej wydajne) daje w rezultacie mniejsze emisje [[dwutlenek węgla|dwutlenku węgla]]. Ponadto tolerujące środki chwastobójcze rośliny uprawia się na polach niezaoranych albo płytko zaoranych, które spryskuje się herbicydami. Pozwala to, by więcej dwutlenku węgla pozostawało w glebie, ponieważ oranie uwalnia dwutlenek węgla w efekcie tzw. oddychania gleby. Uprawy GMO w 2010 roku miały wpływ na emisję dwutlenku węgla równoważny likwidacji z transportu drogowego 8,6 milionów przeciętnych samochodów<ref>http://www.pgeconomics.co.uk/pdf/2012globalimpactstudyfinal.pdf</ref>. Raport z 2013 roku stwierdza, że zyski ze stosowania GMO były wyższe o 19,8 mld USD od zysków, które zostałyby osiągnięte tylko przy użyciu konwencjonalnych upraw. Od 1996 roku różnica pomiędzy tymi zyskami wynosi 98 mld USD na korzyść GMO<ref>http://www.landesbioscience.com/journals/36/article/24176/</ref>. Wiele innych raportów potwierdza korzystny wpływ GMO na rolnictwo i środowisko<ref>http://www.surrey.ac.uk/ces/files/pdf/04-13%20Morse_Mannion_GM%20Crops.pdf</ref><ref>http://www.annualreviews.org/eprint/Ec5XmuiH3JwHVFxg742s/full/10.1146/annurev.resource.050708.144203</ref><ref>http://www.nature.com/nbt/journal/v28/n4/abs/nbt0410-319.html</ref><ref>http://www.mdpi.com/2071-1050/3/5/743</ref>.
PG Economics przygotowuje coroczne raporty (które ukazują się w recenzowanych czasopismach naukowych) o skutkach środowiskowych i socjoekonomicznych stosowania GMO. Raport z 2012 roku znalazł szereg korzyści wynikających z uprawy GMO. W 2010 r. plony kukurydzy były o 31 milionów ton wyższe, a soi o 14 milionów ton wyższe niż byłyby bez GMO. Na skutek tego zysk rolników – głównie z krajów rozwijających się – zwiększył się o 14 mld USD. Od 1996 roku zyski te zwiększyły się o 78,4 mld USD. Rośliny GMO szybciej dojrzewają i mają większą jakość. W Indiach pszczelarze tracą mniej pszczół. Innymi efektami są oszczędność paliwa, czasu i maszyn, a także lepsze zdrowie i bezpieczeństwo na farmach (ponieważ potrzeba 435 mln kg mniej [[Pestycydy|pestycydów]]). Używanie mniejszej ilości paliwa (bo farmy są bardziej wydajne) daje w rezultacie mniejsze emisje [[dwutlenek węgla|dwutlenku węgla]]. Ponadto tolerujące środki chwastobójcze rośliny uprawia się na polach niezaoranych albo płytko zaoranych, które spryskuje się herbicydami. Pozwala to, by więcej dwutlenku węgla pozostawało w glebie, ponieważ oranie uwalnia dwutlenek węgla w efekcie tzw. oddychania gleby. Uprawy GMO w 2010 roku miały wpływ na emisję dwutlenku węgla równoważny likwidacji z transportu drogowego 8,6 milionów przeciętnych samochodów{{r|pgeconomics}}. Raport z 2013 roku stwierdza, że zyski ze stosowania GMO były wyższe o 19,8 mld USD od zysków, które zostałyby osiągnięte tylko przy użyciu konwencjonalnych upraw. Od 1996 roku różnica pomiędzy tymi zyskami wynosi 98 mld USD na korzyść GMO{{r|landesbioscience-24176}}. Wiele innych raportów potwierdza korzystny wpływ GMO na rolnictwo i środowisko{{r|surrey.ac-Crops|annualreviews-144203}}{{r|nature-nbt0410-319|mdpi-2071-1050}}.


Prezydium Polskiej Akademii Nauk stoi na stanowisku, że GMO zwiększa produkcję pasz i żywności o lepszych walorach odżywczych i zdrowotnych, zmniejsza energochłonność i chemizację rolnictwa oraz jest wykorzystywane w produkcji bioleków, bioenergii i biomateriałów<ref>http://www.kancelaria.pan.pl/images/stories/pliki/akty_prawne_dokumenty/uchwaly/2012/U-50-2012.pdf</ref>.
Prezydium Polskiej Akademii Nauk stoi na stanowisku, że GMO zwiększa produkcję pasz i żywności o lepszych walorach odżywczych i zdrowotnych, zmniejsza energochłonność i chemizację rolnictwa oraz jest wykorzystywane w produkcji bioleków, bioenergii i biomateriałów{{r|kancelaria.pan-U-50-2012}}.


W 2009 roku opublikowano metaanalizę, zgodnie z którą w USA istnieją metody, które bardziej zwiększyły plony niż modyfikacja genetyczna soi i kukurydzy<ref>http://www.ucsusa.org/assets/documents/food_and_agriculture/failure-to-yield.pdf</ref>. Jednakże rok później w ''Nature'' ukazała się metaanaliza 49 recenzowanych publikacji naukowych, według której dzięki GMO plony były wyższe w krajach rozwiniętych o 6%, a w rozwijających się o 29% i to mimo zmniejszenia się pola upraw o 14%-76%. 72% rolników stosujących GMO doświadczyło pozytywnych skutków ekonomicznych<ref>http://www.nature.com/nbt/journal/v28/n4/full/nbt0410-319.html</ref>. Wnioski te potwierdzają coroczne raporty PG Economics<ref>http://www.pgeconomics.co.uk/pdf/2012globalimpactstudyfinal.pdf</ref><ref>http://www.landesbioscience.com/journals/36/article/24176/</ref>.
W 2009 roku opublikowano metaanalizę, zgodnie z którą w USA istnieją metody, które bardziej zwiększyły plony niż modyfikacja genetyczna soi i kukurydzy{{r|ucsusa-failure-to-yield}}. Jednakże rok później w ''Nature'' ukazała się metaanaliza 49 recenzowanych publikacji naukowych, według której dzięki GMO plony były wyższe w krajach rozwiniętych o 6%, a w rozwijających się o 29% i to mimo zmniejszenia się pola upraw o 14%-76%. 72% rolników stosujących GMO doświadczyło pozytywnych skutków ekonomicznych{{r|nature-full-nbt0410-319}}. Wnioski te potwierdzają coroczne raporty PG Economics{{r|pgeconomics|pgeconomics}}.


Stosowanie GMO powoduje, że erozje są mniej częste, gdyż nie wymaga ono głębokiej orki i zmniejsza zużycie wody<ref>https://docs.google.com/file/d/0B7hhP5QasNtsVWVtNmFPVjhCMWM/edit?pli=1</ref>.
Stosowanie GMO powoduje, że erozje są mniej częste, gdyż nie wymaga ono głębokiej orki i zmniejsza zużycie wody{{r|docs.google-edit}}.


Z roślin GMO produkuje się biopaliwa, co zwiększa bezpieczeństwo energetyczne<ref>http://www.biotech-now.org/events/2013/04/its-earth-day-2013-modern-farming-raises-the-bar?utm_source=rss&utm_medium=rss&utm_campaign=its-earth-day-2013-modern-farming-raises-the-bar#</ref>.
Z roślin GMO produkuje się biopaliwa, co zwiększa bezpieczeństwo energetyczne{{r|biotech-now}}.


Przeciwnicy GMO argumentują, że rolnicy "uzależniają się" od korporacji biotechnologicznych, gdyż są one właścicielami patentów na GMO. Innym argumentem jest przejmowanie rynku przez korporacje i powodowanie bankructw rolników pracujących dla siebie. Tymczasem 90% rolników uprawiających GMO pracuje dla siebie, nie dla firm, co zmniejsza biedę na całym świecie<ref>http://www.radiownet.pl/publikacje/statystyki-upraw-gmo-na-swiecie-za-rok-2011</ref>. Nasiona większości odmian niemodyfikowanych również są opatentowane<ref>[[Wiedza i Życie]], kwiecień 2012, str 33</ref>. Zwolennicy GMO wskazują, że nie ma nic złego w opłatach licencyjnych za korzystanie z danych odmian, bo zawsze je można zmienić, a dzięki tym opłatom firmy biotechnologiczne się rozwijają, co służy całemu społeczeństwu<ref>http://gmo.blog.polityka.pl/2012/02/26/piractwo-na-roli/</ref>.
Przeciwnicy GMO argumentują, że rolnicy "uzależniają się" od korporacji biotechnologicznych, gdyż są one właścicielami patentów na GMO. Innym argumentem jest przejmowanie rynku przez korporacje i powodowanie bankructw rolników pracujących dla siebie. Tymczasem 90% rolników uprawiających GMO pracuje dla siebie, nie dla firm, co zmniejsza biedę na całym świecie{{r|radiownet}}. Nasiona większości odmian niemodyfikowanych również są opatentowane{{r|Wiedza i Życie kwiecień 20122}}. Zwolennicy GMO wskazują, że nie ma nic złego w opłatach licencyjnych za korzystanie z danych odmian, bo zawsze je można zmienić, a dzięki tym opłatom firmy biotechnologiczne się rozwijają, co służy całemu społeczeństwu{{r|gmo.blog.polityka}}.


Organizacja charytatywna [[African Biodiversity Network]] uważa, że w Afryce rolnictwo organiczne jest lepszym rozwiązaniem od GMO<ref>http://www.naturalnews.com/033128_GMOs_Africa.html</ref>. Przedstawicielstwo stwierdza również, że wszystko co oferuje inżynieria genetyczna można osiągnąć w ramach bezpiecznych metod.
Organizacja charytatywna [[African Biodiversity Network]] uważa, że w Afryce rolnictwo organiczne jest lepszym rozwiązaniem od GMO{{r|naturalnews}}. Przedstawicielstwo stwierdza również, że wszystko co oferuje inżynieria genetyczna można osiągnąć w ramach bezpiecznych metod.


==== Bioróżnorodność ====
==== Bioróżnorodność ====
W 2007 roku [[International Union for Conservation of Nature]] stwierdziła, że nie ma arguementów za zmniejszaniem przez GMO bioróżnorodności<ref>http://cmsdata.iucn.org/downloads/ip_gmo_09_2007_1_.pdf</ref>.
W 2007 roku [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody|International Union for Conservation of Nature]] stwierdziła, że nie ma arguementów za zmniejszaniem przez GMO bioróżnorodności{{r|cmsdata.iucn}}.


W latach 1996-2011 areał upraw zmniejszył się o 109 mln ha, gdyż GMO jest wydajniejsze od konwencjonalnych upraw<ref>http://www.farmer.pl/fakty/swiat/aktualnosci/dziesiec-statystyk-dotyczacych-gmo,44775.html</ref>. Stosowanie GMO zapobiegło wycince 91 mln ha lasów, gdyż wymaga mniejszych gruntów ornych niż uprawy tradycyjne<ref>http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/xx/executivesummary/pdf/Brief%2043%20-%20Executive%20Summary%20-%20English.pdf</ref>.
W latach 1996-2011 areał upraw zmniejszył się o 109 mln ha, gdyż GMO jest wydajniejsze od konwencjonalnych upraw{{r|farmer-44775}}. Stosowanie GMO zapobiegło wycince 91 mln ha lasów, gdyż wymaga mniejszych gruntów ornych niż uprawy tradycyjne{{r|isaaa-Summary-English}}.


W 2012 roku w ''[[Nature]]'' ukazał się praca ogłaszająca, że uprawa bawełny Bt chroni wiele owadów, a więc i tym samym wiele upraw, także konwencjonalnych<ref>http://www.nature.com/nature/journal/vaop/ncurrent/full/nature11153.html</ref>.
W 2012 roku w ''[[Nature]]'' ukazał się praca ogłaszająca, że uprawa bawełny Bt chroni wiele owadów, a więc i tym samym wiele upraw, także konwencjonalnych{{r|nature-full-nature11153}}.


==== Pestycydy i szkodniki uodporniające się na nie ====
==== Pestycydy i szkodniki uodporniające się na nie ====
Mniejsza ilość zużytych [[Pestycydy|pestycydów]] gwarantuje lepsze zdrowie rolnika, który ma z nimi kontakt i mniejsze zanieczyszczenie żywności. Na powstawanie [[superchwast|szkodników odpornych na pestycydy]] żywność GMO ma mniejszy wpływ niż inna żywność, gdyż podczas jej uprawy zużywa się więcej pestycydów<ref>http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0111629</ref><ref>http://www.bigpictureagriculture.com/2012/10/an-evaluation-of-benbrooks-pesticide-use-study-super-weeds.html</ref><ref>A review and assessment of ‘Impact of genetically engineered crops on pesticide use in the US – the first sixteen years: Benbrook C (2012)’ – Environmental Sciences Europe vol 24: 24 (September 2012), Graham Brookes, PG Economics, UK, Janet Carpenter, J E Carpenter Consulting LLC, Dr Alan McHughen, University of California, Riverside</ref><ref>http://www.pgeconomics.co.uk/pdf/2012globalimpactstudyfinal.pdf</ref><ref>http://weedcontrolfreaks.com/2012/10/do-genetically-engineered-crops-really-increase-herbicide-use/#more-432</ref><ref>http://www.forbes.com/sites/jonentine/2012/10/12/scientists-journalists-challenge-claim-that-gm-crops-harm-the-environment/</ref><ref>http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/xx/executivesummary/pdf/Brief%2043%20-%20Executive%20Summary%20-%20English.pdf</ref><ref>http://www.collide-a-scape.com/2012/10/03/when-bad-news-stories-help-bad-science-go-viral/</ref><ref>http://www.biofortified.org/2009/11/does-using-gmos-really-increase-pesticide-use/</ref>. Same superchwasty pojawiły się zanim rozpowszechniono GMO i częstość ich powstawania nie zmieniła się po 1996 roku, kiedy to GMO zaczęto uprawiać na większą skalę<ref>http://weedcontrolfreaks.com/2013/05/superweed/</ref>. Dodatkowo [[glifosat]] jest mniej szkodliwy dla środowiska, niż jego zamienniki, które trzeba stosować w przypadku upraw nie-GMO<ref>https://docs.google.com/file/d/0B7hhP5QasNtsbEEzaGd2VzdsbGc/edit</ref>. Z tego powodu żywność GMO zawiera mniej toksyn niż tradycyjna<ref>http://academicsreview.org/reviewed-content/genetic-roulette/section-6/6-4-gm-crops-are-safe-for-animals/</ref>.
Mniejsza ilość zużytych [[Pestycydy|pestycydów]] gwarantuje lepsze zdrowie rolnika, który ma z nimi kontakt i mniejsze zanieczyszczenie żywności. Na powstawanie [[superchwast|szkodników odpornych na pestycydy]] żywność GMO ma mniejszy wpływ niż inna żywność, gdyż podczas jej uprawy zużywa się więcej pestycydów{{r|pmid25365303|bigpictureagriculture}}{{r|A review and assessment of|pgeconomics}}{{r|weedcontrolfreaks|pgeconomics}}{{r|pgeconomics|collide-a-scape}}{{r|biofortified}}. Same superchwasty pojawiły się zanim rozpowszechniono GMO i częstość ich powstawania nie zmieniła się po 1996 roku, kiedy to GMO zaczęto uprawiać na większą skalę{{r|weedcontrolfreaks2}}. Dodatkowo [[glifosat]] jest mniej szkodliwy dla środowiska, niż jego zamienniki, które trzeba stosować w przypadku upraw nie-GMO{{r|docs.google-edit2}}. Z tego powodu żywność GMO zawiera mniej toksyn niż tradycyjna{{r|academicsreview2}}.


==== Głód ====
==== Głód ====
ONZ i OECD wskazuje GMO jako środek w walce z głodem<ref>http://www.agrimoney.com/news/un-oecd-back-gm-crops-to-counter-yield-slowdown--4741.html</ref>. Dyrektor Międzynarodowego Centrum Nauk Chemicznych i Biologicznych stwierdził, że GMO to najlepszy sposób na zwiększenie produkcji żywności<ref>http://www.brecorder.com/general-news/172/1254582/</ref>. Fundacja Billa i Melindy Gates również popiera to stanowisko<ref>http://www.marketwatch.com/story/genetic-modification-can-help-solve-food-crisis-2012-11-16</ref>. Raport The Information Technology & Innovation Foundation rekomenduje użycie GMO do wyżywienia ludzkości w ocieplającym się klimacie<ref>http://www.itif.org/publications/feeding-planet-warming-world</ref>.
ONZ i OECD wskazuje GMO jako środek w walce z głodem{{r|agrimoney}}. Dyrektor Międzynarodowego Centrum Nauk Chemicznych i Biologicznych stwierdził, że GMO to najlepszy sposób na zwiększenie produkcji żywności{{r|brecorder-1254582}}. Fundacja Billa i Melindy Gates również popiera to stanowisko{{r|marketwatch}}. Raport The Information Technology & Innovation Foundation rekomenduje użycie GMO do wyżywienia ludzkości w ocieplającym się klimacie{{r|itif}}.


Z raportu przygotowanego na zlecenie ONZ przez International Assessment of Agricultural Knowledge, Science and Technology for Development wynika, że GMO nie jest efektywnym rozwiązaniem problemu głodu na świecie, jak często przedstawiają to koncerny agrochemiczne. Problem jest o wiele bardziej złożony niż wyprodukowanie nadwyżek żywności, które również mogą być uzyskane dzięki uprawom bez modyfikacji genetycznych. Raport przeciwko GMO popiera Greenpeace <ref>http://www.greenpeace.org/poland/pl/wydarzenia/polska/koszt-upraw-gmo-raport/</ref>.
Z raportu przygotowanego na zlecenie ONZ przez International Assessment of Agricultural Knowledge, Science and Technology for Development wynika, że GMO nie jest efektywnym rozwiązaniem problemu głodu na świecie, jak często przedstawiają to koncerny agrochemiczne. Problem jest o wiele bardziej złożony niż wyprodukowanie nadwyżek żywności, które również mogą być uzyskane dzięki uprawom bez modyfikacji genetycznych. Raport przeciwko GMO popiera Greenpeace{{r|greenpeace2}}.


== Dostępność ==
== Dostępność ==
W 2011 roku GMO było uprawiane na 160 mln hektarach, czyli 8% ziem nadających się pod uprawę. GMO jest dopuszczone w 29 krajach, zamieszkanych przez 4 mld ludzi{{r|ec.europa}}. Co roku powierzchnia upraw GMO rośnie, w 2012 roku o 6%<ref>http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/44/executivesummary/default.asp</ref>. W 59 krajach wydano 2500 pozwoleń na uprawę GMO<ref>http://www.farmer.pl/fakty/swiat/aktualnosci/dziesiec-statystyk-dotyczacych-gmo,44775.html</ref>.
W 2011 roku GMO było uprawiane na 160 mln hektarach, czyli 8% ziem nadających się pod uprawę. GMO jest dopuszczone w 29 krajach, zamieszkanych przez 4 mld ludzi{{r|ec.europa}}. Co roku powierzchnia upraw GMO rośnie, w 2012 roku o 6%{{r|isaaa-default}}. W 59 krajach wydano 2500 pozwoleń na uprawę GMO{{r|pgeconomics}}.


=== Afryka ===
=== Afryka ===
Kenia<ref>http://www.reuters.com/article/2011/07/04/kenya-maize-gm-idAFLDE7630C720110704</ref>, Ghana i Nigeria<ref>http://online.liebertpub.com/doi/abs/10.1089/blr.2012.9901</ref> pozwalają na produkcję i import GMO.
Kenia{{r|reuters}}, Ghana i Nigeria{{r|online.liebertpub-9901}} pozwalają na produkcję i import GMO.


=== Ameryka Południowa i Ameryka Północna ===
=== Ameryka Południowa i Ameryka Północna ===
W 2006 roku 4 największych producentów GMO (USA, Argentyna, Brazylia, Kanada) było krajami amerykańskimi<ref>http://www.gmo-compass.org/eng/agri_biotechnology/gmo_planting/142.countries_growing_gmos.html</ref>. W 2012 [[Peru]] zakazało na 10 lat uprawy, importu i używania żywności modyfikowanej genetycznie<ref>http://www.peruviantimes.com/17/ten-year-ban-on-genetically-modified-seeds-and-foods-takes-force-thursday/17479/</ref>.
W 2006 roku 4 największych producentów GMO (USA, Argentyna, Brazylia, Kanada) było krajami amerykańskimi{{r|gmo-compass}}. W 2012 [[Peru]] zakazało na 10 lat uprawy, importu i używania żywności modyfikowanej genetycznie{{r|peruviantimes-17479}}.


=== Australia i Oceania ===
=== Australia i Oceania ===
Malezja, Nowa Zelandia i Australia wymagają znakowania jedzenia GMO<ref>http://scholarlycommons.law.northwestern.edu/njtip/vol5/iss1/</ref>. W niej uprawiane są genetycznie modyfikowane bawełna, rzepak i goździki<ref>http://www.ogtr.gov.au/internet/ogtr/publishing.nsf/content/gmofactsheets-3/$FILE/gmstockfeed.pdf</ref>.
Malezja, Nowa Zelandia i Australia wymagają znakowania jedzenia GMO{{r|scholarlycommons.law.northwestern}}. W niej uprawiane są genetycznie modyfikowane bawełna, rzepak i goździki{{r|ogtr-FILE-gmstockfeed}}.


=== Azja ===
=== Azja ===
Największymi azjatyckimi producentami GMO są Indie (tylko bawełna) i Chiny (różne produkty)<ref>http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/37/pptslides/default.html</ref>.
Największymi azjatyckimi producentami GMO są Indie (tylko bawełna) i Chiny (różne produkty){{r|isaaa-pptslides-default}}.


W 2012 roku po opublikowaniu badań Seralinigo dotyczących rakotwórczego wpływu NK603 Rosja zawiesiła import kukurydzy od [[Monsanto]]<ref>http://www.dailymail.co.uk/news/article-2208452/Russia-suspends-import-use-American-GM-corn-study-revealed-cancer-risk.html</ref>, jednak wznowiła go po 4 miesiącach<ref>http://www.bsbanet.org/en/news/files/RF_cancels_ban_on_nk603_en.php#unique-entry-id-47</ref>.
W 2012 roku po opublikowaniu badań Seralinigo dotyczących rakotwórczego wpływu NK603 Rosja zawiesiła import kukurydzy od [[Monsanto]]{{r|dailymail}}, jednak wznowiła go po 4 miesiącach{{r|pgeconomics}}.


=== Europa ===
=== Europa ===
Komisja europejska zaaprobowała 49 odmian GMO<ref>http://ec.europa.eu/food/dyna/gm_register/index_en.cfm</ref>. Mimo to 9 krajów wprowadziło zakaz (określany przez niektórych naukowców<ref>Cooper, Alice. "Political Indigestion: Germany Confronts Genetically Modified Foods." German Politics 18.4 (2009): 536-558. Academic Search Premier. Web. 6 Dec. 2012.</ref><ref>http://ec.europa.eu/food/food/biotechnology/qanda/d1_en.htm</ref> i rolników<ref>http://www.farmer.pl/fakty/polska/aktualnosci/rolnicy-skarza-do-ke-bezprawny-zakaz-uprawy-gmo,44191,0.html</ref> jako nieuzasadniony, a według EFSA i prawników - nielegalny na gruncie praw krajowych<ref>http://www.gospodarz.pl/aktualnosci/produkcja-roslinna/ke-wzywa-do-porozumienia-w-sprawie-zakazow-uprawy-gmo.html</ref>) uprawy GMO, głównie MON 810<ref>http://gmo.zs-intern.de/?id=1870</ref>. W UE komercyjnie uprawiane są dwie rośliny zmodyfikowane genetycznie{{r|euqa}}. Od końca lat 90 do uprawy, przez [[Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności]] (EFSA), odmiana kukurydzy zmodyfikowanej MON810{{r|rp}}, a w 2011 roku dopuszczono modyfikowanego ziemniaka [[Amflora]]{{r|Wiedza i Życie kwiecień 2012|euqa}}. W 2010 roku uprawy MON810 zajmowały 89 tys. hektarów (w pięciu państwach członkowskich UE) i skupione były głównie na terenach gdzie dużym problemem jest szkodnik [[Omacnica prosowianka]]{{r|euqa}}. Ziemniaka Amflora uprawiano na 265 hektarach w trzech państwach członkowskich, przede wszystkich w pobliżu zakładów przetwórczych{{r|euqa}}.
Komisja europejska zaaprobowała 49 odmian GMO{{r|ec.europa-index-en}}. Mimo to 9 krajów wprowadziło zakaz (określany przez niektórych naukowców{{r|Cooper Alice Political Indigestion|ec.europa-qanda-d1-en}} i rolników{{r|farmer-44191}} jako nieuzasadniony, a według EFSA i prawników - nielegalny na gruncie praw krajowych{{r|gospodarz}}) uprawy GMO, głównie MON 810{{r|gmo-zs-intern-1870}}. W UE komercyjnie uprawiane są dwie rośliny zmodyfikowane genetycznie{{r|euqa}}. Od końca lat 90 do uprawy, przez [[Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności]] (EFSA), odmiana kukurydzy zmodyfikowanej MON810{{r|rp}}, a w 2011 roku dopuszczono modyfikowanego ziemniaka [[Amflora]]{{r|Wiedza i Życie kwiecień 2012|euqa}}. W 2010 roku uprawy MON810 zajmowały 89 tys. hektarów (w pięciu państwach członkowskich UE) i skupione były głównie na terenach gdzie dużym problemem jest szkodnik [[Omacnica prosowianka]]{{r|euqa}}. Ziemniaka Amflora uprawiano na 265 hektarach w trzech państwach członkowskich, przede wszystkich w pobliżu zakładów przetwórczych{{r|euqa}}.


W 2006 roku [[Światowa Organizacja Handlu]] orzekła, że moratorium na GMO obowiązujące w latach 1998-2004 było pogwałceniem zasad międzynarodowego handlu<ref>http://www.euractiv.com/trade/eu-gmo-ban-illegal-wto-rules/article-155197</ref>. W 2013 roku panel arbitrażowy WTO potwierdził, że moratorium z lat 1998-2003 było złamaniem umów międzynarodowych<ref>http://www.agbioforum.org/v16n2/v16n2a07-burachik.htm</ref>.
W 2006 roku [[Światowa Organizacja Handlu]] orzekła, że moratorium na GMO obowiązujące w latach 1998-2004 było pogwałceniem zasad międzynarodowego handlu{{r|euractiv-article-155197}}. W 2013 roku panel arbitrażowy WTO potwierdził, że moratorium z lat 1998-2003 było złamaniem umów międzynarodowych{{r|agbioforum}}.


Komisja Europejska w 2013 roku oszacowała, że gospodarka UE straciła 9,6 mld euro przez zbyt wolną autoryzację GMO<ref>http://www.farmer.pl/fakty/swiat/aktualnosci/dziesiec-statystyk-dotyczacych-gmo,44775.html</ref>.
Komisja Europejska w 2013 roku oszacowała, że gospodarka UE straciła 9,6 mld euro przez zbyt wolną autoryzację GMO{{r|pgeconomics}}.


W 2012 roku wzrosło poparcie dla GMO wśród mieszkańców Europy<ref>http://www.farmer.pl/fakty/unia-europejska/przemysl-temat-gmo,43837.html</ref>. Metaanaliza 214 badań (opublikowana w 2013 roku) wykazała, że Europejczycy są tak samo pozytywnie nastawieni do GMO jak reszta świata<ref>http://ageconsearch.umn.edu/handle/151148</ref>.
W 2012 roku wzrosło poparcie dla GMO wśród mieszkańców Europy{{r|farmer-43837}}. Metaanaliza 214 badań (opublikowana w 2013 roku) wykazała, że Europejczycy są tak samo pozytywnie nastawieni do GMO jak reszta świata{{r|ageconsearch.umn-151148}}.


== Przypisy ==
== Przypisy ==
{{Przypisy-lista|
{{Przypisy-lista|l. kolumn=2|
<ref name="20 questions on genetically">{{cytuj stronę | url = http://www.who.int/foodsafety/publications/biotech/20questions/en/ | tytuł = 20 questions on genetically modified foods | opublikowany = World Health Organization | język = en | data dostępu = 2012-07-09}}</ref>
<ref name="20 questions on genetically">{{cytuj stronę | url = http://www.who.int/foodsafety/publications/biotech/20questions/en/ | tytuł = 20 questions on genetically modified foods | opublikowany = World Health Organization | język = en | data dostępu = 2012-07-09 }}</ref>
<ref name="A review and assessment of">A review and assessment of ‘Impact of genetically engineered crops on pesticide use in the US – the first sixteen years: Benbrook C (2012)’ – Environmental Sciences Europe vol 24: 24 (September 2012), Graham Brookes, PG Economics, UK, Janet Carpenter, J E Carpenter Consulting LLC, Dr Alan McHughen, University of California, Riverside</ref>
<ref name="academicsreview">http://academicsreview.org/reviewed-content/genetic-roulette/section-8/8-2-gm-foods-are-safe-for-children/</ref>
<ref name="academicsreview-section-3">http://academicsreview.org/reviewed-content/genetic-roulette/section-3/</ref>
<ref name="academicsreview2">http://academicsreview.org/reviewed-content/genetic-roulette/section-6/6-4-gm-crops-are-safe-for-animals/</ref>
<ref name="academie-sciences">http://www.academie-sciences.fr/presse/communique/avis_1012.pdf</ref>
<ref name="academie-sciences">http://www.academie-sciences.fr/presse/communique/avis_1012.pdf</ref>
<ref name="afp-node-615056">http://www.afp.com/en/node/615056</ref>
<ref name="afp-node-615056">http://www.afp.com/en/node/615056</ref>
<ref name="agbioforum">http://www.agbioforum.org/v16n2/v16n2a07-burachik.htm</ref>
<ref name="ageconsearch.umn-151148">http://ageconsearch.umn.edu/handle/151148</ref>
<ref name="agrimoney">http://www.agrimoney.com/news/un-oecd-back-gm-crops-to-counter-yield-slowdown--4741.html</ref>
<ref name="ama-assn">http://www.ama-assn.org/resources/doc/csaph/a12-csaph2-bioengineeredfoods.pdf.</ref>
<ref name="ama-assn">http://www.ama-assn.org/resources/doc/csaph/a12-csaph2-bioengineeredfoods.pdf.</ref>
<ref name="annualreviews-144203">http://www.annualreviews.org/eprint/Ec5XmuiH3JwHVFxg742s/full/10.1146/annurev.resource.050708.144203</ref>
<ref name="anses-BIOT2012sa0227EN">http://www.anses.fr/Documents/BIOT2012sa0227EN.pdf</ref>
<ref name="anses-BIOT2012sa0227EN">http://www.anses.fr/Documents/BIOT2012sa0227EN.pdf</ref>
<ref name="ansvsa-id-t-id-d-32443">http://www.ansvsa.ro/?pag=47&id_t=96&id_d=32443</ref>
<ref name="bfr.bund">http://www.bfr.bund.de/en/press_information/2014/03/glyphosate__no_more_poisonous_than_previously_assumed__although_a_critical_view_should_be_taken_of_certain_co_formulants-188898.html</ref>
<ref name="bigpictureagriculture">http://www.bigpictureagriculture.com/2012/10/an-evaluation-of-benbrooks-pesticide-use-study-super-weeds.html</ref>
<ref name="biofortified">http://www.biofortified.org/2009/11/does-using-gmos-really-increase-pesticide-use/</ref>
<ref name="biosafety">http://www.biosafety.be/ARGMO/Documents/report_taskforce.pdf.</ref>
<ref name="biosafety">http://www.biosafety.be/ARGMO/Documents/report_taskforce.pdf.</ref>
<ref name="biotech-now">http://www.biotech-now.org/events/2013/04/its-earth-day-2013-modern-farming-raises-the-bar?utm_source=rss&utm_medium=rss&utm_campaign=its-earth-day-2013-modern-farming-raises-the-bar#</ref>
<ref name="blogs.scientificamerican">http://blogs.scientificamerican.com/guest-blog/2011/08/11/genetically-engineered-crops/.</ref>
<ref name="blogs.scientificamerican">http://blogs.scientificamerican.com/guest-blog/2011/08/11/genetically-engineered-crops/.</ref>
<ref name="brecorder-1254582">http://www.brecorder.com/general-news/172/1254582/</ref>
⚫
<ref name="Butler">{{cytuj pismo | autor = Declan Butler | tytuł = Hyped GM maize study faces growing scrutiny | czasopismo = Nature | wydanie = 7419 | wolumin = 490 | strony = 158 | data = 2012 | doi = 10.1038/490158a}}</ref>
<ref name="bsbanet">http://www.bsbanet.org/en/news/files/RF_cancels_ban_on_nk603_en.php#unique-entry-id-47</ref>
⚫
<ref name="Butler">{{cytuj pismo | autor = Declan Butler | tytuł = Hyped GM maize study faces growing scrutiny | czasopismo = Nature | wydanie = 7419 | wolumin = 490 | strony = 158 | data = 2012 | doi = 10.1038/490158a }}</ref>
<ref name="bvl.bund">http://www.bvl.bund.de/DE/06_Gentechnik/04_Fachmeldungen/2012/Rattenstudie_Seralini.html</ref>
<ref name="bvl.bund">http://www.bvl.bund.de/DE/06_Gentechnik/04_Fachmeldungen/2012/Rattenstudie_Seralini.html</ref>
<ref name="cibiogem.gob">http://www.cibiogem.gob.mx/Sala-prensa/Documents/CTNBIO-Brasil-Seralini1725.pdf</ref>
⚫
<ref name="Cohen-1973">{{cytuj pismo | nazwisko = Cohen | imię = SN. | nazwisko2 = Chang | imię2 = AC. | nazwisko3 = Boyer | imię3 = HW. | nazwisko4 = Helling | imię4 = RB. | tytuł = Construction of biologically functional bacterial plasmids in vitro | czasopismo = Proc Natl Acad Sci U S A | wolumin = 70 | numer = 11 | strony = 3240-3244 | rok = 1973 | pmid = 4594039}}</ref>
<ref name="cmsdata.iucn">http://cmsdata.iucn.org/downloads/ip_gmo_09_2007_1_.pdf</ref>
⚫
<ref name="Cohen-1973">{{cytuj pismo | nazwisko = Cohen | imię = SN. | nazwisko2 = Chang | imię2 = AC. | nazwisko3 = Boyer | imię3 = HW. | nazwisko4 = Helling | imię4 = RB. | tytuł = Construction of biologically functional bacterial plasmids in vitro | czasopismo = Proc Natl Acad Sci U S A | wolumin = 70 | numer = 11 | strony = 3240-3244 | rok = 1973 | pmid = 4594039 | pmc = PMC427208 | url = http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC427208/pdf/pnas00138-0206.pdf}}</ref>
<ref name="collide-a-scape">http://www.collide-a-scape.com/2012/10/03/when-bad-news-stories-help-bad-science-go-viral/</ref>
<ref name="Cooper Alice Political Indigestion">{{cytuj pismo | autor = Cooper, Alice | tytuł = Political Indigestion: Germany Confronts Genetically Modified Foods | czasopismo = German Politics | wolumin = 18 | wydanie = 4 | strony = 536-558 | rok = 2009 | doi = 10.1080/09644000903349382 | język = }}</ref>
<ref name="dailymail">http://www.dailymail.co.uk/news/article-2208452/Russia-suspends-import-use-American-GM-corn-study-revealed-cancer-risk.html</ref>
<ref name="docs.google-edit">https://docs.google.com/file/d/0B7hhP5QasNtsVWVtNmFPVjhCMWM/edit?pli=1</ref>
<ref name="docs.google-edit2">https://docs.google.com/file/d/0B7hhP5QasNtsbEEzaGd2VzdsbGc/edit</ref>
<ref name="ec.europa">http://ec.europa.eu/research/biosociety/pdf/a_decade_of_eu-funded_gmo_research.pdf.</ref>
<ref name="ec.europa">http://ec.europa.eu/research/biosociety/pdf/a_decade_of_eu-funded_gmo_research.pdf.</ref>
<ref name="ec.europa-index-en">http://ec.europa.eu/food/dyna/gm_register/index_en.cfm</ref>
<ref name="ec.europa-qanda-d1-en">http://ec.europa.eu/food/food/biotechnology/qanda/d1_en.htm</ref>
<ref name="efsa.europa-2910">http://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/doc/2910.pdf</ref>
<ref name="efsa.europa-2910">http://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/doc/2910.pdf</ref>
<ref name="efsa.europa-news-121022">http://www.efsa.europa.eu/en/press/news/121022.htm</ref>
⚫
<ref name="euqa">{{cytuj stronę | url = http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/11/742&format=HTML&aged=0&language=EN&guiLanguage=en | tytuł = Questions and answers on the evaluation of the European Union’s GMO legislation | opublikowany = EU | język = en | data dostępu = 2012-07-10}}</ref>
<ref name="efsa.europa-news-121128">http://www.efsa.europa.eu/en/press/news/121128.htm</ref>
<ref name="Elsevier Announces Article">{{cytuj stronę | tytuł = Elsevier Announces Article Retraction from Journal Food and Chemical Toxicology | url = http://www.elsevier.com/about/press-releases/research-and-journals/elsevier-announces-article-retraction-from-journal-food-and-chemical-toxicology | opublikowany = Elsevier | data = 2013-11-28 | data dostępu = 2013-12-05 }}</ref>
<ref name="enveurope-content">http://www.enveurope.com/content/26/1/14</ref>
⚫
<ref name="euqa">{{cytuj stronę | url = http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/11/742&format=HTML&aged=0&language=EN&guiLanguage=en | tytuł = Questions and answers on the evaluation of the European Union’s GMO legislation | opublikowany = EU | język = en | data dostępu = 2012-07-10 }}</ref>
<ref name="euractiv-article-155197">http://www.euractiv.com/trade/eu-gmo-ban-illegal-wto-rules/article-155197</ref>
<ref name="farmer-43837">http://www.farmer.pl/fakty/unia-europejska/przemysl-temat-gmo,43837.html</ref>
<ref name="farmer-44191">http://www.farmer.pl/fakty/polska/aktualnosci/rolnicy-skarza-do-ke-bezprawny-zakaz-uprawy-gmo,44191,0.html</ref>
<ref name="farmer-44775">http://www.farmer.pl/fakty/swiat/aktualnosci/dziesiec-statystyk-dotyczacych-gmo,44775.html</ref>
<ref name="finance.yahoo">http://finance.yahoo.com/news/california-voters-rebuff-labels-gmo-151811204.html</ref>
<ref name="food-ethics">http://food-ethics.com/2010/08/16/label-genetically-modified-foods/</ref>
<ref name="food.dtu">http://www.food.dtu.dk/upload/institutter/food/publikationer/2012/vurdering_gmostudieseralini_okt12.pdf</ref>
<ref name="food.dtu">http://www.food.dtu.dk/upload/institutter/food/publikationer/2012/vurdering_gmostudieseralini_okt12.pdf</ref>
<ref name="foodpolitics-Snell-2012">http://www.foodpolitics.com/wp-content/uploads/Snell_2012.pdf</ref>
<ref name="foodpolitics-Snell-2012">http://www.foodpolitics.com/wp-content/uploads/Snell_2012.pdf</ref>
<ref name="foodstandards">http://www.foodstandards.gov.au/consumerinformation/gmfoods/gmfactsheets/responsetosralinipap5676.cfm</ref>
<ref name="foodstandards">http://www.foodstandards.gov.au/consumerinformation/gmfoods/gmfactsheets/responsetosralinipap5676.cfm</ref>
<ref name="forbes">http://www.forbes.com/sites/jonentine/2012/09/20/scientists-savage-study-purportedly-showing-health-dangers-of-monsantos-genetically-modified-corn/</ref>
⚫
<ref name="genetically modified organism">{{cytuj stronę | url = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/897705/genetically-modified-organism-GMO | tytuł = genetically modified organism (GMO) | opublikowany = Encyclopedia Britannica | język = en | data dostępu = 2012-07-09}}</ref>
<ref name="forbes2">http://www.forbes.com/sites/jonentine/2012/10/12/scientists-journalists-challenge-claim-that-gm-crops-harm-the-environment/</ref>
⚫
<ref name="genetically modified organism">{{cytuj stronę | url = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/897705/genetically-modified-organism-GMO | tytuł = genetically modified organism (GMO) | opublikowany = Encyclopedia Britannica | język = en | data dostępu = 2012-07-09 }}</ref>
<ref name="geneticliteracyproject">http://www.geneticliteracyproject.org/2013/08/27/glp-infographic-international-science-organizations-on-crop-biotechnology-safety/#.UpthNNLuJmF</ref>
<ref name="geneticliteracyproject2">http://www.geneticliteracyproject.org/2013/10/08/with-2000-global-studies-confirming-safety-gm-foods-among-most-analyzed-subject-in-science/#.Upth8dLuJmG</ref>
<ref name="gmo-compass">http://www.gmo-compass.org/eng/agri_biotechnology/gmo_planting/142.countries_growing_gmos.html</ref>
<ref name="gmo-zs-intern-1870">http://gmo.zs-intern.de/?id=1870</ref>
<ref name="gmo.blog.polityka">http://gmo.blog.polityka.pl/2012/02/26/piractwo-na-roli/</ref>
<ref name="goldenrice">http://goldenrice.org/PDFs/Opportunity_squandered_Miller_TIBTEC_2009.pdf</ref>
<ref name="gospodarz">http://www.gospodarz.pl/aktualnosci/produkcja-roslinna/ke-wzywa-do-porozumienia-w-sprawie-zakazow-uprawy-gmo.html</ref>
<ref name="greenpeace">http://www.greenpeace.org/australia/en/what-we-do/Food/The-problem-Genetic-Modification/</ref>
<ref name="greenpeace2">http://www.greenpeace.org/poland/pl/wydarzenia/polska/koszt-upraw-gmo-raport/</ref>
<ref name="halat-gmoPAN">http://www.halat.pl/gmoPAN.html</ref>
<ref name="hautconseildesbiotechnologies">http://www.hautconseildesbiotechnologies.fr/IMG/pdf/Seralini_Press_release_122022.pdf</ref>
<ref name="hautconseildesbiotechnologies">http://www.hautconseildesbiotechnologies.fr/IMG/pdf/Seralini_Press_release_122022.pdf</ref>
<ref name="hc-sc.gc-seralini-eng">http://www.hc-sc.gc.ca/fn-an/gmf-agm/seralini-eng.php</ref>
<ref name="icsu">http://www.icsu.org/publications/reports-and-reviews/new-genetics-food-and-agriculture-scientific-discoveries-societal-dilemas-2003/ICSU_GMO_report_May_2003.pdf.</ref>
<ref name="icsu">http://www.icsu.org/publications/reports-and-reviews/new-genetics-food-and-agriculture-scientific-discoveries-societal-dilemas-2003/ICSU_GMO_report_May_2003.pdf.</ref>
<ref name="independentsciencenews">http://independentsciencenews.org/health/seralini-and-science-nk603-rat-study-roundup/</ref>
<ref name="isaaa-default">http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/44/executivesummary/default.asp</ref>
<ref name="isaaa-pptslides-default">http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/37/pptslides/default.html</ref>
<ref name="isaaa-Summary-English">http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/xx/executivesummary/pdf/Brief%2043%20-%20Executive%20Summary%20-%20English.pdf</ref>
<ref name="itif">http://www.itif.org/publications/feeding-planet-warming-world</ref>
<ref name="jech.bmj-short">[http://jech.bmj.com/content/early/2013/03/07/jech-2012-202185.short Conflicts of interest at the European Food Safety Authority erode public confidence]</ref>
<ref name="kancelaria.pan-U-50-2012">http://www.kancelaria.pan.pl/images/stories/pliki/akty_prawne_dokumenty/uchwaly/2012/U-50-2012.pdf</ref>
<ref name="kancelaria.pan-U-50-2012">http://www.kancelaria.pan.pl/images/stories/pliki/akty_prawne_dokumenty/uchwaly/2012/U-50-2012.pdf</ref>
<ref name="kcet">http://www.kcet.org/news/ballotbrief/elections2012/propositions/prop-37-genetically-modified-foods-labeling.html</ref>
<ref name="kcet">http://www.kcet.org/news/ballotbrief/elections2012/propositions/prop-37-genetically-modified-foods-labeling.html</ref>
<ref name="Key-2008">{{cytuj pismo | nazwisko = Key | imię = S. | nazwisko2 = Ma | imię2 = JK. | nazwisko3 = Drake | imię3 = PM. | tytuł = Genetically modified plants and human health | czasopismo = J R Soc Med | wolumin = 101 | numer = 6 | strony = 290-298 | rok = 2008 | doi = 10.1258/jrsm.2008.070372 | pmid = 18515776}}</ref>
<ref name="Key-2008">{{cytuj pismo | nazwisko = Key | imię = S. | nazwisko2 = Ma | imię2 = JK. | nazwisko3 = Drake | imię3 = PM. | tytuł = Genetically modified plants and human health | czasopismo = J R Soc Med | wolumin = 101 | numer = 6 | strony = 290-298 | rok = 2008 | doi = 10.1258/jrsm.2008.070372 | pmid = 18515776 }}</ref>
<ref name="Konig20041047">{{cytuj pismo | autor = A. Konig | autor2 = A. Cockburn | autor3 = R.W.R. Crevel | autor4 = E. Debruyne | autor5 = R. Grafstroem | tytuł = Assessment of the safety of foods derived from genetically modified (GM) crops | czasopismo = Food and Chemical Toxicology | wolumin = 42 | wydanie = 7 | strony = 1047 – 1088 | rok = 2004 | doi = 10.1016/j.fct.2004.02.019}}</ref>
<ref name="Konig20041047">{{cytuj pismo | autor = A. Konig | autor2 = A. Cockburn | autor3 = R.W.R. Crevel | autor4 = E. Debruyne | autor5 = R. Grafstroem | tytuł = Assessment of the safety of foods derived from genetically modified (GM) crops | czasopismo = Food and Chemical Toxicology | wolumin = 42 | wydanie = 7 | strony = 1047 – 1088 | rok = 2004 | doi = 10.1016/j.fct.2004.02.019 }}</ref>
<ref name="landesbioscience-24176">http://www.landesbioscience.com/journals/36/article/24176/</ref>
⚫
<ref name="NAP">{{cytuj książkę | tytuł = Safety of Genetically Engineered Foods: Approaches to Assessing Unintended Health Effects | wydawca = National Academies Press | data = 2004 | isbn = 0-309-09209-4 | data dostępu = 2012-11-22 | url = http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=10977}}</ref>
<ref name="marketwatch">http://www.marketwatch.com/story/genetic-modification-can-help-solve-food-crisis-2012-11-16</ref>
<ref name="mdpi-2071-1050">http://www.mdpi.com/2071-1050/3/5/743</ref>
⚫
<ref name="NAP">{{cytuj książkę | tytuł = Safety of Genetically Engineered Foods: Approaches to Assessing Unintended Health Effects | wydawca = National Academies Press | data = 2004 | isbn = 0-309-09209-4 | data dostępu = 2012-11-22 | url = http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=10977 }}</ref>
<ref name="nap-catalog-12804">http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=12804</ref>
<ref name="naturalnews">http://www.naturalnews.com/033128_GMOs_Africa.html</ref>
<ref name="nature-full-nature11153">http://www.nature.com/nature/journal/vaop/ncurrent/full/nature11153.html</ref>
<ref name="nature-full-nbt0410-319">{{cytuj pismo | autor = Carpenter, Janet E | tytuł = Peer-reviewed surveys indicate positive impact of commercialized GM crops | czasopismo = Nat Biotech | wolumin = 28 | wydanie = 4 | strony = 319-321 | rok = 2010 | doi = 10.1038/nbt0410-319 | język = }}</ref>
<ref name="nature-nbt0410-319">http://www.nature.com/nbt/journal/v28/n4/abs/nbt0410-319.html</ref>
<ref name="newscientist">http://www.newscientist.com/article/dn22287-study-linking-gm-crops-and-cancer-questioned.html</ref>
<ref name="newscientist">http://www.newscientist.com/article/dn22287-study-linking-gm-crops-and-cancer-questioned.html</ref>
<ref name="Nicole2012">{{cytuj pismo | autor = Nicole, W. | tytuł = A closer look at GE corn findings | czasopismo = Environmental Health Perspectives | wolumin = 120 | wydanie = 11 | strony = A421 | rok = 2012 | doi = 10.1289/ehp.120-a421}}</ref>
<ref name="Nicole2012">{{cytuj pismo | autor = Nicole, W. | tytuł = A closer look at GE corn findings | czasopismo = Environmental Health Perspectives | wolumin = 120 | wydanie = 11 | strony = A421 | rok = 2012 | doi = 10.1289/ehp.120-a421 }}</ref>
<ref name="ogtr-FILE-gmstockfeed">http://www.ogtr.gov.au/internet/ogtr/publishing.nsf/content/gmofactsheets-3/$FILE/gmstockfeed.pdf</ref>
<ref name="online.liebertpub-9901">http://online.liebertpub.com/doi/abs/10.1089/blr.2012.9901</ref>
<ref name="peruviantimes-17479">http://www.peruviantimes.com/17/ten-year-ban-on-genetically-modified-seeds-and-foods-takes-force-thursday/17479/</ref>
<ref name="pgeconomics">http://www.pgeconomics.co.uk/pdf/2012globalimpactstudyfinal.pdf</ref>
<ref name="phys">http://phys.org/news/2012-10-linking-gm-corn-cancer-non-event.html</ref>
<ref name="phys">http://phys.org/news/2012-10-linking-gm-corn-cancer-non-event.html</ref>
⚫
<ref name="pmid15044706">{{cytuj pismo | nazwisko = Belshaw | imię = R. | nazwisko2 = Pereira | imię2 = V. | nazwisko3 = Katzourakis | imię3 = A. | nazwisko4 = Talbot | imię4 = G. | nazwisko5 = Paces | imię5 = J. | tytuł = Long-term reinfection of the human genome by endogenous retroviruses | czasopismo = Proc Natl Acad Sci U S A | wolumin = 101 | numer = 14 | strony = 4894-4899 | rok = 2004 | doi = 10.1073/pnas.0307800101 | pmid = 15044706 | pmc = PMC387345 | url = http://www.pnas.org/content/101/14/4894.full.pdf }}</ref>
<ref name="pmid25365303">{{cytuj pismo | nazwisko = Klümper | imię = W. | nazwisko2 = Qaim | imię2 = M. | tytuł = A meta-analysis of the impacts of genetically modified crops | czasopismo = PLoS One | wolumin = 9 | numer = 11 | strony = e111629 | rok = 2014 | doi = 10.1371/journal.pone.0111629 | pmid = 25365303 | pmc = PMC4218791 | url = http://www.plosone.org/article/fetchObject.action?uri=info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0111629&representation=PDF }}</ref>
<ref name="pubs-acs-1021-jf400135r">http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/jf400135r</ref>
<ref name="radiownet">http://www.radiownet.pl/publikacje/statystyki-upraw-gmo-na-swiecie-za-rok-2011</ref>
<ref name="repositorio.ucp">http://repositorio.ucp.pt/bitstream/10400.14/7585/3/gmo_conflict.pdf</ref>
<ref name="reuters">http://www.reuters.com/article/2011/07/04/kenya-maize-gm-idAFLDE7630C720110704</ref>
<ref name="rp">[http://www.rp.pl/artykul/9137,327502_Zielone_swiatlo_dla__genow__.html „Zielone światło dla genów”, rp.pl, 20 sierpnia 2009].</ref>
<ref name="rp">[http://www.rp.pl/artykul/9137,327502_Zielone_swiatlo_dla__genow__.html „Zielone światło dla genów”, rp.pl, 20 sierpnia 2009].</ref>
<ref name="scholarlycommons.law.northwestern">http://scholarlycommons.law.northwestern.edu/njtip/vol5/iss1/</ref>
⚫
<ref name="Seralini">{{cytuj pismo | autor = Séralini, G.-E. | autor2 = Clair, E. | autor3 = Mesnage, R. | autor4 = Gress, S. | autor5 = Defarge, N. | tytuł = Long term toxicity of a Roundup herbicide and a Roundup-tolerant genetically modified maize | czasopismo = Food and Chemical Toxicology | wolumin = 50 | wydanie = 11 | strony = 4221-4231 | rok = 2012 | doi = 10.1016/j.fct.2012.08.005}}</ref>
<ref name="sciencedirect">http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0278691512007867</ref>
⚫
<ref name="Seralini">{{cytuj pismo | autor = Séralini, G.-E. | autor2 = Clair, E. | autor3 = Mesnage, R. | autor4 = Gress, S. | autor5 = Defarge, N. | tytuł = Long term toxicity of a Roundup herbicide and a Roundup-tolerant genetically modified maize | czasopismo = Food and Chemical Toxicology | wolumin = 50 | wydanie = 11 | strony = 4221-4231 | rok = 2012 | doi = 10.1016/j.fct.2012.08.005 }}</ref>
<ref name="Staff 1 October 2012 A study">Staff (1 October 2012) A study of the University of Caen neither constitutes a reason for a re-evaluation of genetically modified NK603 maize nor does it affect the renewal of the glyphosate approval German Federal Institute for Risk Assessment (BfR).</ref>
<ref name="Staff 1 October 2012 A study">Staff (1 October 2012) A study of the University of Caen neither constitutes a reason for a re-evaluation of genetically modified NK603 maize nor does it affect the renewal of the glyphosate approval German Federal Institute for Risk Assessment (BfR).</ref>
<ref name="surrey.ac-Crops">http://www.surrey.ac.uk/ces/files/pdf/04-13%20Morse_Mannion_GM%20Crops.pdf</ref>
<ref name="swissinfo-33402092">http://www.swissinfo.ch/eng/science_technology/GM_plants_represent_low_risk,_say_scientists.html?cid=33402092</ref>
<ref name="swissinfo-33402092">http://www.swissinfo.ch/eng/science_technology/GM_plants_represent_low_risk,_say_scientists.html?cid=33402092</ref>
<ref name="The Editors A Seedy Practice">The Editors. A Seedy Practice Scientific American 301(2): 22, August 2009.</ref>
<ref name="The Editors A Seedy Practice">The Editors. A Seedy Practice Scientific American 301(2): 22, August 2009.</ref>
<ref name="ucsusa-failure-to-yield">http://www.ucsusa.org/assets/documents/food_and_agriculture/failure-to-yield.pdf</ref>
⚫
<ref name="Verbeek-1991">{{cytuj pismo | nazwisko = Verbeek | imię = S. | nazwisko2 = van Lohuizen | imię2 = M. | nazwisko3 = van der Valk | imię3 = M. | nazwisko4 = Domen | imię4 = J. | nazwisko5 = Kraal | imię5 = G. | tytuł = Mice bearing the E mu-myc and E mu-pim-1 transgenes develop pre-B-cell leukemia prenatally | czasopismo = Mol Cell Biol | wolumin = 11 | numer = 2 | strony = 1176-1179 | rok = 1991 | pmid = 1990273}}</ref>
<ref name="Verbeek-1991">{{cytuj pismo | nazwisko = Verbeek | imię = S. | nazwisko2 = van Lohuizen | imię2 = M. | nazwisko3 = van der Valk | imię3 = M. | nazwisko4 = Domen | imię4 = J. | nazwisko5 = Kraal | imię5 = G. | tytuł = Mice bearing the E mu-myc and E mu-pim-1 transgenes develop pre-B-cell leukemia prenatally | czasopismo = Mol Cell Biol | wolumin = 11 | numer = 2 | strony = 1176-1179 | rok = 1991 | pmid = 1990273 | pmc = PMC359805 | url = http://mcb.asm.org/content/11/2/1176.full.pdf}}</ref>
<ref name="vib-A9ralini-20et-20al">http://www.vib.be/en/news/Documents/20121008_EN_Analyse%20rattenstudie%20S%C3%A9ralini%20et%20al.pdf</ref>
<ref name="vib-A9ralini-20et-20al">http://www.vib.be/en/news/Documents/20121008_EN_Analyse%20rattenstudie%20S%C3%A9ralini%20et%20al.pdf</ref>
<ref name="vib-aspx">http://www.vib.be/en/news/Pages/VIB-concludes-that-Seralini-study-is-not-substantiated-.aspx</ref>
<ref name="vib-aspx">http://www.vib.be/en/news/Pages/VIB-concludes-that-Seralini-study-is-not-substantiated-.aspx</ref>
<ref name="weedcontrolfreaks">http://weedcontrolfreaks.com/2012/10/do-genetically-engineered-crops-really-increase-herbicide-use/#more-432</ref>
<ref name="weedcontrolfreaks2">http://weedcontrolfreaks.com/2013/05/superweed/</ref>
<ref name="Wetenchappelijke risicobeoordeling">Wetenchappelijke risicobeoordeling van de publicatie van Seralini en coauthores over gezondheidsrisico's voor mens en dier na vervoederen van Roundup-tolernate GM-mais Roundup ann ratten, NVW, 1 października 2012</ref>
<ref name="Wetenchappelijke risicobeoordeling">Wetenchappelijke risicobeoordeling van de publicatie van Seralini en coauthores over gezondheidsrisico's voor mens en dier na vervoederen van Roundup-tolernate GM-mais Roundup ann ratten, NVW, 1 października 2012</ref>
<ref name="who-biotech-20questions">http://www.who.int/foodsafety/publications/biotech/20questions/en/</ref>
<ref name="who-biotech-20questions">http://www.who.int/foodsafety/publications/biotech/20questions/en/</ref>
<ref name="Wiedza i Życie kwiecień 2012">[[Wiedza i Życie]], kwiecień 2012, s. 32.</ref>
<ref name="Wiedza i Życie kwiecień 2012">[[Wiedza i Życie]], kwiecień 2012, str 33</ref>
<ref name="Wiedza i Życie kwiecień 20122">[[Wiedza i Życie]], kwiecień 2012, s. 32.</ref>
<ref name="Winter">{{cytuj pismo | autor = Carl K. Winter | tytuł = http://anrcatalog.ucdavis.edu/pdf/8180.pdf | czasopismo = Agriculture Biotechnology in California Series | wolumin = Publication 8180 | data = 2006 | url = http://anrcatalog.ucdavis.edu/pdf/8180.pdf}}</ref>
<ref name="Winter">{{cytuj pismo | autor = Carl K. Winter | tytuł = http://anrcatalog.ucdavis.edu/pdf/8180.pdf | czasopismo = Agriculture Biotechnology in California Series | wolumin = Publication 8180 | data = 2006 | url = http://anrcatalog.ucdavis.edu/pdf/8180.pdf }}</ref>
<ref name="www.aaas.org">{{cytuj stronę | tytuł = AAAS Board of Directors: Legally Mandating GM Food Labels Could “Mislead and Falsely Alarm Consumers” | url = http://www.aaas.org/news/releases/2012/1025gm_statement.shtml | opublikowany = AAAS News | data = 2012-10-25 | data dostępu = 2012-11-22}}</ref>
<ref name="www.agbioworld.org">{{cytuj stronę | autor = Christopher Preston | tytuł = Peer Reviewed Publications on the Safety of GM Foods | url = http://www.agbioworld.org/biotech-info/articles/biotech-art/peer-reviewed-pubs.html | data dostępu = 2012-11-22}}</ref>
<ref name="www.aaas.org">{{cytuj stronę | tytuł = AAAS Board of Directors: Legally Mandating GM Food Labels Could “Mislead and Falsely Alarm Consumers” | url = http://www.aaas.org/news/releases/2012/1025gm_statement.shtml | opublikowany = AAAS News | data = 2012-10-25 | data dostępu = 2012-11-22 }}</ref>
<ref name="www.agbioworld.org">{{cytuj stronę | autor = Christopher Preston | tytuł = Peer Reviewed Publications on the Safety of GM Foods | url = http://www.agbioworld.org/biotech-info/articles/biotech-art/peer-reviewed-pubs.html | data dostępu = 2012-11-22 }}</ref>
|l. kolumn=2
}}
}}


Linia 187: Linia 264:
[[Kategoria:Transhumanizm]]
[[Kategoria:Transhumanizm]]


{{link FA|fr}}
{{Link FA|fr}}


{{link GA|ja}}
{{Link GA|ja}}

Wersja z 23:21, 2 gru 2014

Organizmy modyfikowane genetycznie (GMO, z ang. genetically modified organisms) – organizmy, których genom został zmieniony metodami inżynierii genetycznej w celu uzyskania nowych cech fizjologicznych (lub zmiany istniejących)[1][2]. Pierwsze GMO zostało stworzone w 1973 roku[3], a pierwsze próby polowe miały miejsce w 1986 roku i dotyczyły tytoniu. Pierwsze komercyjne GMO zaczęto sprzedawać w USA – w pomidorach FlavrSavr zmniejszono aktywność genu odpowiadającego za proces dojrzewania i mięknięcia pomidora.

Rodzaje modyfikacji genetycznych

Modyfikacje, jakim podlegają organizmy, można podzielić na trzy grupy:

  • zmieniona zostaje aktywność genów naturalnie występujących w danym organizmie
  • do organizmu wprowadzone zostają dodatkowe kopie jego własnych genów
  • wprowadzany gen pochodzi z organizmu innego gatunku (organizmy transgeniczne)

Modyfikacje genetyczne wprowadzane metodami hodowlanymi są znane od starożytności – w ten sposób za pomocą selektywnego krzyżowania wytworzono heksaploidalną pszenicę zwyczajną oraz szereg mieszańców, takich jak pierwiosnek czy liczne międzygatunkowe krzyżówki wśród zwierząt (np. muł). Około 8% ludzkiego genomu stanowi sekwencje pochodzące od endogennych retrowirusów, które wkomponowały się w niego w procesie ewolucji[4].

Modyfikacje genetyczne budzące najwięcej kontrowersji to przeważnie wprowadzenie genów pochodzących z innych gatunków, które nadają modyfikowanemu organizmowi pożądaną cechę, niewystępującą u niego naturalnie.

Główne zastosowania modyfikacji:

  • zmodyfikowane mikroorganizmy są używane do produkcji pewnych substancji chemicznych, takich jak np. insulina
  • modyfikowanie roślin pozwala dodać/wzmocnić cechy zwiększające opłacalność produkcji.

Modyfikacje genetyczne w biologii i medycynie

Organizmy transgeniczne mają szerokie zastosowania w badaniach współczesnej biologii i medycyny molekularnej, między innymi w badaniach nad rakiem, chorobami dziedzicznymi, chorobami zakaźnymi oraz w badaniach nad mechanizmami rozwoju (tzw. modele transgeniczne).

Przykłady organizmów transgenicznych w medycynie:

  • Mysi model białaczki[5]

Modyfikacje genetyczne zwierząt

Modyfikacje zwierząt mają na celu głównie uzyskanie zwierząt o pożądanych cechach w hodowli – szybciej rosnące świnie, ryby, zastosowaniu ich w produkcji białek, enzymów, innych substancji wykorzystanych w przemyśle farmaceutycznym (jako bioreaktory), uodpornieniu na choroby.

Modyfikacje zwierząt nie są tak popularne jak roślin, głównie ze względu na trudności w samym procesie modyfikacji, proces jest bardzo skomplikowany i trwa długo, koszty są bardzo duże. Zwierzęta modyfikowane genetycznie często chorują lub są bezpłodne.

Modyfikacje genetyczne w roślinach

Tworzenie roślin genetycznie zmodyfikowanych

Modyfikacje roślin uprawnych polegają przede wszystkim na wprowadzeniu lub usunięciu z nich określonych genów. Modyfikacje mają przede wszystkim na celu:

Na świecie najczęściej modyfikowanymi roślinami są: kukurydza, pomidory, soja zwyczajna, ziemniaki, bawełna, melony, tytoń. W Europie najczęściej modyfikuje się: kukurydzę, rzepak, buraki cukrowe, ziemniaki.

 Osobny artykuł: Zielona rewolucja.

Kraje produkujące najwięcej GMO to w kolejności: USA, Argentyna, Kanada, Brazylia, Chiny, RPA,

Przykłady organizmów transgenicznych w rolnictwie:

Wpływ

Obecnie większość naukowców zajmujących się GMO uważa, że nie stanowią one większego zagrożenia niż organizmy niemodyfikowane[6][7][8][9][10][11][12][7][13][14][15][16][17]. Stanowisko to popiera Prezydium Polskiej Akademii Nauk[18], American Council on Science and Health[19], American Association for the Advancement of Science[6], American Medical Association[20], Working Group 1 of the ENTRANSFOOD (grupa naukowców Komisji Europejskiej)[21], Food Standards Australia New Zeland, WHO, Royal Society of Medicine, Union der deutschen Akademien der Wissenschaften, francuska Akademia Nauk, 7 innych państwowych akademii nauk[22] czy też Międzynarodowa Rada Nauki (pozarządowa organizacja, w skład której wchodzi 120 krajowych organizacji naukowych reprezentujących 140 krajów, 22 międzynarodowe stowarzyszenia naukowe i 31 międzynarodowych unii naukowych)[23]. Z tym wnioskiem zgadza się również analiza Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), oparta na 130 projektach naukowych przeprowadzonych przez 500 grup badawczych przez ponad 25 lat[24]. To samo stanowisko poparła grupa naukowców pracująca dla rządu Szwajcarii po zrealizowaniu 30 projektów badawczych i opublikowaniu 3 metaanaliz ponad 1000 prac naukowych[25].

Pomimo to National Research Council (wydział badawczy akademii nauk USA) uważa, że żywność genetycznie modyfikowana jest zdrowsza od innej[26], a Greenpeace utrzymuje, że GMO jest szkodliwe dla środowiska, w tym dla ludzi[27]. Stanowisko to popiera Komitet Ochrony Przyrody PAN, a nie zgadzają się z nim Polska Federacja Biotechnologii i Komitet Biotechnologii PAN[28].

W 2011 roku na podstawie analizy 94 badań z lat 1996-2009 wykazano, że bycie autorem badań ukazujących GMO jako bezpieczne nie korelowało z jego finansowymi powiązaniami z koncernami biotechnologicznymi, ale korelowało z jego powiązaniami zawodowymi z sektorem GMO. 48% autorów zadeklarowało swoje źródło finansowania, przy czym okazało się, że większość naukowców, którzy tego nie zrobili, było powiązanych z firmami biotechnologicznymi. 38% badań miało źródło finansowania niezależne od przemysłu biotechnologicznego, a 8% - zależne (reszta była niezadeklarowana albo mieszana). W 44% badań przynajmniej jeden autor miał z nim powiązania[29]. W 2011 roku EFSA ulepszyła swoją politykę zapobiegania konfliktom interesów[30].

W latach 2002-12 opublikowano przynajmniej 1783 badania nad bezpieczeństwem GMO, co czyni z niego jeden z lepiej przebadanych tematów w nauce. Nie wykazały one szkodliwości żywności modyfikowanej genetycznie[31].

Zdrowie zwierząt

Niewykrycie negatywnych skutków zdrowotnych po spożyciu GMO potwierdziły m.in. Światowa Organizacja Zdrowia[32] i amerykańska National Academy of Sciences[8]. Metaanaliza z 2012 roku 12 długoterminowych badań (90 dni-2 lata) i 12 wielopokoleniowych (2-5 generacji) wykazała, że GMO (w tym NK603) nie stwarza większego zagrożenia dla zwierząt niż żywność niemodyfikowana[33]. Metaanalizy i przęglądy systematyczne pokazują, że u ludzi nie ma żadnych efektów ubocznych po spożyciu GMO[8][20][34]. Recenzowane badania wskazują na to, że dla niemowląt niektóre odmiany GMO są zdrowsze od ich tradycyjnych odpowiedników[35].

Powstały również odmiany GMO, które niosą ze sobą mniejsze (w porównaniu od żywności niemodyfikowanej) ryzyko alergii[36]. Podnosi się też argument, że GMO jest jedzone od 1995 roku przez miliony osób i jak dotąd nie zaobserwowano z tego powodu epidemii[37].

Wyniki Séraliniego

W roku 2012 zespół badawczy pod kierownictwem prof. G.-E. Séraliniego z Uniwersytetu w Caen opublikował w Food and Chemical Toxicology badania, z których wynika, że u szczurów linii Sprague-Dawley karmionych przez 2 lata kukurydzą NK603 – modyfikowaną genetycznie, typu Roundup Ready, obserwowano problemy zdrowotne, w tym częstsze występowanie nowotworów (50–80%; głównie rak sutka) niż w grupie kontrolnej (20–30%). Ponadto stwierdzono u nich zwiększoną śmiertelność. Podobnie niekorzystne miało być długotrwałe spożywanie przez szczury kukurydzy traktowanej glifosatem w stężeniach uważanych za bezpieczne[38].

Badania te spotkały się z ostrą krytyką części środowiska naukowego, zwłaszcza ze względu na brak odpowiedniej analizy statystycznej i małą liczebność badanych grup zwierząt[39][40] (10 szczurów każdej płci w grupie, podczas gdy wg standardów OECD powinno to być >65 osobników[40]). Krytykowano również nierejestrowanie ilości jedzenia, jakie dostały szczury[41]. Seralaini nie spełnił swojej obietnicy udostępnienia więcej informacji na temat przeprowadzonych doświadczeń, mimo, że EFSA upubliczniła dane dotyczące analizy NK603[42]. M.in. EFSA i niemiecki Bundesinstitut für Risikobewertung (BfR) uznały, że wnioski grupy Séraliniego nie znajdują oparcia w zaprezentowanych badaniach, a publikacja ma zbyt niską jakość naukową, aby mogła być brana pod uwagę przy ocenie ryzyka[40][43][44][45]. Kilkanaście innych państwowych i międzynarodowych organizacji badających bezpieczeństwo żywności i agencji regulujących jej dostępność podzieliło to zdanie[18][46][47][48][49][50][51][52][53][54][55][56][57][58]. Podobne oświadczenie wydała VIB, organizacja zrzeszająca 1200 naukowców z 60 krajów[59]. 6 francuskich akademii nauk wystosowało wspólne oświadczenie (wydarzenie określone jako "ekstremalnie rzadkie")[60] – potępiające publikację Seraliniego[61]. W czasopiśmie Food and Chemical Toxicology opublikowano szereg krytycznych listów do redakcji[38].

Wyniki Séraliniego zyskały poparcie 137 naukowców[62] i wywołała opinie, że konieczne jest wydłużenie obecnego standardowego 90-dniowego okresu badań żywieniowych na zwierzętach (pierwsze nowotwory w eksperymentach Séraliniego pojawiły się po 4 miesiącach, a większość po 18 miesiącach)[39].

W 2013 roku Journal Food and Chemical Toxicology wycofał publikację Séraliniego[63]. Praca została ponownie opublikowana w "Environmental Sciences Europe" w czerwcu 2014 roku wraz z dodatkowymi danymi, które powinny pomóc ją zweryfikować[64].

W 2014 roku metaanaliza ponad 1000 badań spełniających wymagane standardy wykazała, że glifosat nie wywołuje nowotworów, uszkodzeń płodu i zaburzeń płodności[65].

Rolnictwo i pokrewne dziedziny

PG Economics przygotowuje coroczne raporty (które ukazują się w recenzowanych czasopismach naukowych) o skutkach środowiskowych i socjoekonomicznych stosowania GMO. Raport z 2012 roku znalazł szereg korzyści wynikających z uprawy GMO. W 2010 r. plony kukurydzy były o 31 milionów ton wyższe, a soi o 14 milionów ton wyższe niż byłyby bez GMO. Na skutek tego zysk rolników – głównie z krajów rozwijających się – zwiększył się o 14 mld USD. Od 1996 roku zyski te zwiększyły się o 78,4 mld USD. Rośliny GMO szybciej dojrzewają i mają większą jakość. W Indiach pszczelarze tracą mniej pszczół. Innymi efektami są oszczędność paliwa, czasu i maszyn, a także lepsze zdrowie i bezpieczeństwo na farmach (ponieważ potrzeba 435 mln kg mniej pestycydów). Używanie mniejszej ilości paliwa (bo farmy są bardziej wydajne) daje w rezultacie mniejsze emisje dwutlenku węgla. Ponadto tolerujące środki chwastobójcze rośliny uprawia się na polach niezaoranych albo płytko zaoranych, które spryskuje się herbicydami. Pozwala to, by więcej dwutlenku węgla pozostawało w glebie, ponieważ oranie uwalnia dwutlenek węgla w efekcie tzw. oddychania gleby. Uprawy GMO w 2010 roku miały wpływ na emisję dwutlenku węgla równoważny likwidacji z transportu drogowego 8,6 milionów przeciętnych samochodów[18]. Raport z 2013 roku stwierdza, że zyski ze stosowania GMO były wyższe o 19,8 mld USD od zysków, które zostałyby osiągnięte tylko przy użyciu konwencjonalnych upraw. Od 1996 roku różnica pomiędzy tymi zyskami wynosi 98 mld USD na korzyść GMO[66]. Wiele innych raportów potwierdza korzystny wpływ GMO na rolnictwo i środowisko[67][68][69][70].

Prezydium Polskiej Akademii Nauk stoi na stanowisku, że GMO zwiększa produkcję pasz i żywności o lepszych walorach odżywczych i zdrowotnych, zmniejsza energochłonność i chemizację rolnictwa oraz jest wykorzystywane w produkcji bioleków, bioenergii i biomateriałów[71].

W 2009 roku opublikowano metaanalizę, zgodnie z którą w USA istnieją metody, które bardziej zwiększyły plony niż modyfikacja genetyczna soi i kukurydzy[72]. Jednakże rok później w Nature ukazała się metaanaliza 49 recenzowanych publikacji naukowych, według której dzięki GMO plony były wyższe w krajach rozwiniętych o 6%, a w rozwijających się o 29% i to mimo zmniejszenia się pola upraw o 14%-76%. 72% rolników stosujących GMO doświadczyło pozytywnych skutków ekonomicznych[73]. Wnioski te potwierdzają coroczne raporty PG Economics[18][18].

Stosowanie GMO powoduje, że erozje są mniej częste, gdyż nie wymaga ono głębokiej orki i zmniejsza zużycie wody[74].

Z roślin GMO produkuje się biopaliwa, co zwiększa bezpieczeństwo energetyczne[75].

Przeciwnicy GMO argumentują, że rolnicy "uzależniają się" od korporacji biotechnologicznych, gdyż są one właścicielami patentów na GMO. Innym argumentem jest przejmowanie rynku przez korporacje i powodowanie bankructw rolników pracujących dla siebie. Tymczasem 90% rolników uprawiających GMO pracuje dla siebie, nie dla firm, co zmniejsza biedę na całym świecie[76]. Nasiona większości odmian niemodyfikowanych również są opatentowane[77]. Zwolennicy GMO wskazują, że nie ma nic złego w opłatach licencyjnych za korzystanie z danych odmian, bo zawsze je można zmienić, a dzięki tym opłatom firmy biotechnologiczne się rozwijają, co służy całemu społeczeństwu[78].

Organizacja charytatywna African Biodiversity Network uważa, że w Afryce rolnictwo organiczne jest lepszym rozwiązaniem od GMO[79]. Przedstawicielstwo stwierdza również, że wszystko co oferuje inżynieria genetyczna można osiągnąć w ramach bezpiecznych metod.

Bioróżnorodność

W 2007 roku International Union for Conservation of Nature stwierdziła, że nie ma arguementów za zmniejszaniem przez GMO bioróżnorodności[80].

W latach 1996-2011 areał upraw zmniejszył się o 109 mln ha, gdyż GMO jest wydajniejsze od konwencjonalnych upraw[81]. Stosowanie GMO zapobiegło wycince 91 mln ha lasów, gdyż wymaga mniejszych gruntów ornych niż uprawy tradycyjne[82].

W 2012 roku w Nature ukazał się praca ogłaszająca, że uprawa bawełny Bt chroni wiele owadów, a więc i tym samym wiele upraw, także konwencjonalnych[83].

Pestycydy i szkodniki uodporniające się na nie

Mniejsza ilość zużytych pestycydów gwarantuje lepsze zdrowie rolnika, który ma z nimi kontakt i mniejsze zanieczyszczenie żywności. Na powstawanie szkodników odpornych na pestycydy żywność GMO ma mniejszy wpływ niż inna żywność, gdyż podczas jej uprawy zużywa się więcej pestycydów[84][85][86][18][87][18][18][88][89]. Same superchwasty pojawiły się zanim rozpowszechniono GMO i częstość ich powstawania nie zmieniła się po 1996 roku, kiedy to GMO zaczęto uprawiać na większą skalę[90]. Dodatkowo glifosat jest mniej szkodliwy dla środowiska, niż jego zamienniki, które trzeba stosować w przypadku upraw nie-GMO[91]. Z tego powodu żywność GMO zawiera mniej toksyn niż tradycyjna[92].

Głód

ONZ i OECD wskazuje GMO jako środek w walce z głodem[93]. Dyrektor Międzynarodowego Centrum Nauk Chemicznych i Biologicznych stwierdził, że GMO to najlepszy sposób na zwiększenie produkcji żywności[94]. Fundacja Billa i Melindy Gates również popiera to stanowisko[95]. Raport The Information Technology & Innovation Foundation rekomenduje użycie GMO do wyżywienia ludzkości w ocieplającym się klimacie[96].

Z raportu przygotowanego na zlecenie ONZ przez International Assessment of Agricultural Knowledge, Science and Technology for Development wynika, że GMO nie jest efektywnym rozwiązaniem problemu głodu na świecie, jak często przedstawiają to koncerny agrochemiczne. Problem jest o wiele bardziej złożony niż wyprodukowanie nadwyżek żywności, które również mogą być uzyskane dzięki uprawom bez modyfikacji genetycznych. Raport przeciwko GMO popiera Greenpeace[97].

Dostępność

W 2011 roku GMO było uprawiane na 160 mln hektarach, czyli 8% ziem nadających się pod uprawę. GMO jest dopuszczone w 29 krajach, zamieszkanych przez 4 mld ludzi[24]. Co roku powierzchnia upraw GMO rośnie, w 2012 roku o 6%[98]. W 59 krajach wydano 2500 pozwoleń na uprawę GMO[18].

Afryka

Kenia[99], Ghana i Nigeria[100] pozwalają na produkcję i import GMO.

Ameryka Południowa i Ameryka Północna

W 2006 roku 4 największych producentów GMO (USA, Argentyna, Brazylia, Kanada) było krajami amerykańskimi[101]. W 2012 Peru zakazało na 10 lat uprawy, importu i używania żywności modyfikowanej genetycznie[102].

Australia i Oceania

Malezja, Nowa Zelandia i Australia wymagają znakowania jedzenia GMO[103]. W niej uprawiane są genetycznie modyfikowane bawełna, rzepak i goździki[104].

Azja

Największymi azjatyckimi producentami GMO są Indie (tylko bawełna) i Chiny (różne produkty)[105].

W 2012 roku po opublikowaniu badań Seralinigo dotyczących rakotwórczego wpływu NK603 Rosja zawiesiła import kukurydzy od Monsanto[106], jednak wznowiła go po 4 miesiącach[18].

Europa

Komisja europejska zaaprobowała 49 odmian GMO[107]. Mimo to 9 krajów wprowadziło zakaz (określany przez niektórych naukowców[108][109] i rolników[110] jako nieuzasadniony, a według EFSA i prawników - nielegalny na gruncie praw krajowych[111]) uprawy GMO, głównie MON 810[112]. W UE komercyjnie uprawiane są dwie rośliny zmodyfikowane genetycznie[113]. Od końca lat 90 do uprawy, przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), odmiana kukurydzy zmodyfikowanej MON810[114], a w 2011 roku dopuszczono modyfikowanego ziemniaka Amflora[115][113]. W 2010 roku uprawy MON810 zajmowały 89 tys. hektarów (w pięciu państwach członkowskich UE) i skupione były głównie na terenach gdzie dużym problemem jest szkodnik Omacnica prosowianka[113]. Ziemniaka Amflora uprawiano na 265 hektarach w trzech państwach członkowskich, przede wszystkich w pobliżu zakładów przetwórczych[113].

W 2006 roku Światowa Organizacja Handlu orzekła, że moratorium na GMO obowiązujące w latach 1998-2004 było pogwałceniem zasad międzynarodowego handlu[116]. W 2013 roku panel arbitrażowy WTO potwierdził, że moratorium z lat 1998-2003 było złamaniem umów międzynarodowych[117].

Komisja Europejska w 2013 roku oszacowała, że gospodarka UE straciła 9,6 mld euro przez zbyt wolną autoryzację GMO[18].

W 2012 roku wzrosło poparcie dla GMO wśród mieszkańców Europy[118]. Metaanaliza 214 badań (opublikowana w 2013 roku) wykazała, że Europejczycy są tak samo pozytywnie nastawieni do GMO jak reszta świata[119].

Przypisy

Szablon:Przypisy-lista

Linki zewnętrzne

Szablon:Link FA

Szablon:Link GA

  1. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie genetically modified organism
    BŁĄD PRZYPISÓW
  2. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie 20 questions on genetically
    BŁĄD PRZYPISÓW
  3. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Cohen-1973
    BŁĄD PRZYPISÓW
  4. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie pmid15044706
    BŁĄD PRZYPISÓW
  5. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Verbeek-1991
    BŁĄD PRZYPISÓW
  6. ↑ a b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie www.aaas.org
    BŁĄD PRZYPISÓW
  7. ↑ a b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie www.agbioworld.org
    BŁĄD PRZYPISÓW
  8. ↑ a b c Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie NAP
    BŁĄD PRZYPISÓW
  9. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Winter
    BŁĄD PRZYPISÓW
  10. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie blogs.scientificamerican
    BŁĄD PRZYPISÓW
  11. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie The Editors A Seedy Practice
    BŁĄD PRZYPISÓW
  12. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie biosafety
    BŁĄD PRZYPISÓW
  13. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie food-ethics
    BŁĄD PRZYPISÓW
  14. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie forbes
    BŁĄD PRZYPISÓW
  15. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie pubs-acs-1021-jf400135r
    BŁĄD PRZYPISÓW
  16. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie finance.yahoo
    BŁĄD PRZYPISÓW
  17. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie goldenrice
    BŁĄD PRZYPISÓW
  18. ↑ a b c d e f g h i j k Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie pgeconomics
    BŁĄD PRZYPISÓW
  19. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie kcet
    BŁĄD PRZYPISÓW
  20. ↑ a b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie ama-assn
    BŁĄD PRZYPISÓW
  21. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Konig20041047
    BŁĄD PRZYPISÓW
  22. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie geneticliteracyproject
    BŁĄD PRZYPISÓW
  23. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie icsu
    BŁĄD PRZYPISÓW
  24. ↑ a b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie ec.europa
    BŁĄD PRZYPISÓW
  25. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie swissinfo-33402092
    BŁĄD PRZYPISÓW
  26. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie nap-catalog-12804
    BŁĄD PRZYPISÓW
  27. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie greenpeace
    BŁĄD PRZYPISÓW
  28. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie halat-gmoPAN
    BŁĄD PRZYPISÓW
  29. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie repositorio.ucp
    BŁĄD PRZYPISÓW
  30. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie jech.bmj-short
    BŁĄD PRZYPISÓW
  31. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie geneticliteracyproject2
    BŁĄD PRZYPISÓW
  32. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie who-biotech-20questions
    BŁĄD PRZYPISÓW
  33. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie foodpolitics-Snell-2012
    BŁĄD PRZYPISÓW
  34. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Key-2008
    BŁĄD PRZYPISÓW
  35. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie academicsreview
    BŁĄD PRZYPISÓW
  36. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie academicsreview-section-3
    BŁĄD PRZYPISÓW
  37. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie forbes2
    BŁĄD PRZYPISÓW
  38. ↑ a b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Seralini
    BŁĄD PRZYPISÓW
  39. ↑ a b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Nicole2012
    BŁĄD PRZYPISÓW
  40. ↑ a b c Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Butler
    BŁĄD PRZYPISÓW
  41. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie newscientist
    BŁĄD PRZYPISÓW
  42. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie efsa.europa-news-121022
    BŁĄD PRZYPISÓW
  43. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie bvl.bund
    BŁĄD PRZYPISÓW
  44. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie efsa.europa-2910
    BŁĄD PRZYPISÓW
  45. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie efsa.europa-news-121128
    BŁĄD PRZYPISÓW
  46. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie anses-BIOT2012sa0227EN
    BŁĄD PRZYPISÓW
  47. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie afp-node-615056
    BŁĄD PRZYPISÓW
  48. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie vib-aspx
    BŁĄD PRZYPISÓW
  49. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Wetenchappelijke risicobeoordeling
    BŁĄD PRZYPISÓW
  50. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie food.dtu
    BŁĄD PRZYPISÓW
  51. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie foodstandards
    BŁĄD PRZYPISÓW
  52. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Staff 1 October 2012 A study
    BŁĄD PRZYPISÓW
  53. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie ansvsa-id-t-id-d-32443
    BŁĄD PRZYPISÓW
  54. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie cibiogem.gob
    BŁĄD PRZYPISÓW
  55. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie hc-sc.gc-seralini-eng
    BŁĄD PRZYPISÓW
  56. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie bsbanet
    BŁĄD PRZYPISÓW
  57. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie hautconseildesbiotechnologies
    BŁĄD PRZYPISÓW
  58. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie sciencedirect
    BŁĄD PRZYPISÓW
  59. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie vib-A9ralini-20et-20al
    BŁĄD PRZYPISÓW
  60. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie academie-sciences
    BŁĄD PRZYPISÓW
  61. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie phys
    BŁĄD PRZYPISÓW
  62. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie independentsciencenews
    BŁĄD PRZYPISÓW
  63. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Elsevier Announces Article
    BŁĄD PRZYPISÓW
  64. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie enveurope-content
    BŁĄD PRZYPISÓW
  65. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie bfr.bund
    BŁĄD PRZYPISÓW
  66. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie landesbioscience-24176
    BŁĄD PRZYPISÓW
  67. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie surrey.ac-Crops
    BŁĄD PRZYPISÓW
  68. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie annualreviews-144203
    BŁĄD PRZYPISÓW
  69. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie nature-nbt0410-319
    BŁĄD PRZYPISÓW
  70. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie mdpi-2071-1050
    BŁĄD PRZYPISÓW
  71. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie kancelaria.pan-U-50-2012
    BŁĄD PRZYPISÓW
  72. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie ucsusa-failure-to-yield
    BŁĄD PRZYPISÓW
  73. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie nature-full-nbt0410-319
    BŁĄD PRZYPISÓW
  74. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie docs.google-edit
    BŁĄD PRZYPISÓW
  75. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie biotech-now
    BŁĄD PRZYPISÓW
  76. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie radiownet
    BŁĄD PRZYPISÓW
  77. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Wiedza i Życie kwiecień 20122
    BŁĄD PRZYPISÓW
  78. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie gmo.blog.polityka
    BŁĄD PRZYPISÓW
  79. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie naturalnews
    BŁĄD PRZYPISÓW
  80. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie cmsdata.iucn
    BŁĄD PRZYPISÓW
  81. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie farmer-44775
    BŁĄD PRZYPISÓW
  82. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie isaaa-Summary-English
    BŁĄD PRZYPISÓW
  83. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie nature-full-nature11153
    BŁĄD PRZYPISÓW
  84. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie pmid25365303
    BŁĄD PRZYPISÓW
  85. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie bigpictureagriculture
    BŁĄD PRZYPISÓW
  86. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie A review and assessment of
    BŁĄD PRZYPISÓW
  87. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie weedcontrolfreaks
    BŁĄD PRZYPISÓW
  88. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie collide-a-scape
    BŁĄD PRZYPISÓW
  89. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie biofortified
    BŁĄD PRZYPISÓW
  90. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie weedcontrolfreaks2
    BŁĄD PRZYPISÓW
  91. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie docs.google-edit2
    BŁĄD PRZYPISÓW
  92. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie academicsreview2
    BŁĄD PRZYPISÓW
  93. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie agrimoney
    BŁĄD PRZYPISÓW
  94. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie brecorder-1254582
    BŁĄD PRZYPISÓW
  95. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie marketwatch
    BŁĄD PRZYPISÓW
  96. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie itif
    BŁĄD PRZYPISÓW
  97. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie greenpeace2
    BŁĄD PRZYPISÓW
  98. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie isaaa-default
    BŁĄD PRZYPISÓW
  99. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie reuters
    BŁĄD PRZYPISÓW
  100. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie online.liebertpub-9901
    BŁĄD PRZYPISÓW
  101. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie gmo-compass
    BŁĄD PRZYPISÓW
  102. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie peruviantimes-17479
    BŁĄD PRZYPISÓW
  103. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie scholarlycommons.law.northwestern
    BŁĄD PRZYPISÓW
  104. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie ogtr-FILE-gmstockfeed
    BŁĄD PRZYPISÓW
  105. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie isaaa-pptslides-default
    BŁĄD PRZYPISÓW
  106. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie dailymail
    BŁĄD PRZYPISÓW
  107. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie ec.europa-index-en
    BŁĄD PRZYPISÓW
  108. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Cooper Alice Political Indigestion
    BŁĄD PRZYPISÓW
  109. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie ec.europa-qanda-d1-en
    BŁĄD PRZYPISÓW
  110. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie farmer-44191
    BŁĄD PRZYPISÓW
  111. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie gospodarz
    BŁĄD PRZYPISÓW
  112. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie gmo-zs-intern-1870
    BŁĄD PRZYPISÓW
  113. ↑ a b c d Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie euqa
    BŁĄD PRZYPISÓW
  114. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie rp
    BŁĄD PRZYPISÓW
  115. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Wiedza i Życie kwiecień 2012
    BŁĄD PRZYPISÓW
  116. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie euractiv-article-155197
    BŁĄD PRZYPISÓW
  117. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie agbioforum
    BŁĄD PRZYPISÓW
  118. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie farmer-43837
    BŁĄD PRZYPISÓW
  119. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie ageconsearch.umn-151148
    BŁĄD PRZYPISÓW
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Organizm_zmodyfikowany_genetycznie&oldid=41107523”