Ława przysięgłych
Ława przysięgłych – instytucja władzy sądowniczej, w skład której wchodzą zwykli obywatele, a nie sędziowie zawodowi. Jest wyrazem udziału czynnika społecznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości.
Ława przysięgłych jako instytucja polskiego prawa procesowego istniała w dwudziestoleciu międzywojennym. Przewidywały tę instytucję Konstytucja marcowa w artykule 83, kodeks postępowania karnego z 1928 r.[1] oraz prawo o ustroju sądów powszechnych z tego samego roku, jednak na skutek niewydania rozporządzeń wykonawczych, sądy przysięgłych w Polsce nie funkcjonowały aż do września 1939 r. Wyjątkiem były ziemie dawnego zaboru austriackiego, gdzie jednak działały one na podstawie przepisów zaborczych i zostały zniesione ustawą z dnia 9 kwietnia 1938 r. o zniesieniu instytucji sądów przysięgłych i sędziów pokoju.
Tryb powoływania członków sądów przysięgłych w II RP różnił się od przyjętego w systemie prawa brytyjskiego. Pełnili funkcje bezpłatnie, jako osoby zaufania publicznego. Kandydaci na przysięgłych byli wskazywani przez zarządy gmin i spośród nich wybierani przez komisję pod przewodnictwem prezesa sądu okręgowego złożoną z dwóch sędziów, przedstawicieli samorządów miejskich, samorządów powiatowych, przedstawiciela izby adwokackiej, prokuratura sądu okręgowego i przedstawiciela wojewody. Komisja dokonywała wyboru większością głosów. Przysięgli byli powoływani na kadencję w drodze losowania z wyłonionej w ten sposób przez komisję okręgową listy przysięgłych[2].
Po II wojnie światowej nie wprowadzono w Polsce ławy przysięgłych[3]. Jako czynnik społeczny orzekają w Polsce ławnicy, których rola w wymiarze sprawiedliwości jest zupełnie inna.
Ława przysięgłych istnieje obecnie przede wszystkim w państwach, w których obowiązuje system prawa zwyczajowego common law.
W Stanach Zjednoczonych istnieją zasadniczo trzy różne ławy, tj. wielka ława (grand jury), ława procesowa w sprawach karnych (trial jury bądź petit jury) oraz ława procesowa w sprawach cywilnych (civil jury). Wielka ława decyduje w przedmiocie postawienia jednostki w stan oskarżenia. Ława procesowa w sprawach karnych orzeka o winie, natomiast ława w procesach cywilnych o stanie faktycznym. O każdym z tych organów mowa jest w federalnej Konstytucji USA (tj. V, VI i VII poprawce do Konstytucji), przy czym w różny sposób poprawki te wiążą federację i stany[4].
W procesach karnych, zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego USA w sprawie Apodaca v. Oregon z 2020 r., werdykt przysięgłych musi zostać uzgodniony jednomyślnie, w przeciwnym razie sędzia musi rozwiązać ławę i zarządzić nowy proces[4]. W procesach cywilnych natomiast regulacje zakładają, że werdykt może zostać uzgodniony np. większością 10:2. Na podstawie jej werdyktu w procesie karnym sędzia zawodowy ustala karę za dany czyn (w granicach przewidzianych przez prawo stanowione). W wypadku, gdy oskarżony popełnił czyn zabroniony zagrożony karą śmierci wówczas, po uznaniu go za winnego, ława przysięgłych (często w odrębnym postępowaniu) decyduje, czy skazany powinien otrzymać tę karę, czy też karę dożywotniego pozbawienia wolności[4]. W niektórych jurysdykcjach natomiast ława opiniuje kwestię kary śmierci, pozostawiając ostateczną decyzję w gestii sędziego.
W procesie cywilnym ława przysięgłych decyduje w przedmiocie wymiaru odszkodowania, które może przyjąć formę zarówno odszkodowania za rzeczywistą szkodę (actual damage), jak i odszkodowania karnego (punitive damage)[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 marca 1928 r. Kodeks postępowania karnego – art. 385 - 440
- ↑ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych – art. 214 - 230. Art. 225 dotyczył składu komisji okręgowej
- ↑ Dekret z 15 sierpnia 1944 r. formalnie przywracał ławę przysięgłych, co wobec toczącej się wojny miało znaczenie wyłącznie propagandowe (wedle przedwojennych przepisów sądy przysięgłych zawieszano na czas wojny lub stanu wyjątkowego). Dekret z 23 października 1944 uzależniał rozpoczęcie funkcjonowania przysięgłych od rozporządzenia resortów sprawiedliwości i administracji, którego nie wydano. Ostatecznie ustawa z 27 kwietnia 1949 znosiła teoretycznie istniejące do tej daty sądy przysięgłych.
- ↑ a b c Wojciech Kwiatkowski, Geneza i praktyka instytucji przysięgłych w amerykańskim postępowaniu karnym, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, 2021, ISBN 978-83-66344-93-8, OCLC 1287124216 [dostęp 2023-01-18].
- ↑ Ewa Bagińska, Odpowiedzialność za produkt w USA : odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez rzeczy niebezpieczne z wadami, Toruń: TNOiK, 2000, ISBN 83-87673-94-3, OCLC 56954607 [dostęp 2023-01-18].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Kazimierz Baran, Powstanie i ewolucja angielskiej ławy przysięgłych (między średniowieczem a XIX stuleciem) [w:] Szkice z dziejów ustroju i prawa poświęcone pamięci Ireny Malinowskiej-Kwiatkowskiej, red. M. Kwiecień, M. Małecki, Kraków 1997, s. 39–60.
- Jan Halberda, Ława przysięgłych w angielskim procesie cywilnym (XII-XIII w.), w: Vetera novis augere. Studia i prace dedykowane Profesorowi Wacławowi Uruszczakowi, Kraków 2010, s. 313-320.
- Wojciech Kwiatkowski, Geneza i praktyka instytucji przysięgłych w amerykańskim postępowaniu karnym, Wyd. IWS 2021.
- Ewa Bagińska, Odpowiedzialność za produkt w USA, TNOiK ,,Dom Organizatora"
