Łodzia (herb szlachecki)
 Herb Łodzia | |
| Typ herbu | |
|---|---|
| Alternatywne nazwy |
Lodza, Łodzic, Navis, Nawa |
| Pierwsza wzmianka | |
Łodzia (Lodza[1], Łodzic[2], Navis[3], Nawa[4]) – polski herb szlachecki, wzmiankowany w najstarszym zachowanym do dziś polskim herbarzu, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, spisanym przez historyka Jana Długosza w latach 1464–1480[1].
Łodzia jest jednym z 47 herbów adoptowanych przez bojarów litewskich na mocy unii horodelskiej z 1413 roku. Przedstawiciel rodu rycerskiego Łodziów, Mościc ze Stęszewa, adoptował wówczas bojara, Miczusa[5]. Wraz z upływem czasu i rozwojem struktury szlacheckiej, Łodziowie podzielili się na wiele rodzin. Najbardziej znane rody z późniejszych epok, pieczętujące się herbem Łodzia to między innymi: Czarneccy[6] i Górkowie[7].
Łodzi używał też Stefan Czarniecki[8].
Opis herbu[edytuj | edytuj kod]
Opis historyczny[edytuj | edytuj kod]
Jan Długosz blazonuje herb następująco[1]:
Lodza habens nauem glaucam in campo rubeo (...).
Kasper Niesiecki, podając się na dzieła historyczne Bartosza Paprockiego, opisuje herb[9]:
Łodzia żółta czy złota (o czterech deskach u Paprockiego) w polu czerwonem, jakby po krwi nieprzyjacielskiej.
Opis współczesny[edytuj | edytuj kod]
Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco[a]:
Na tarczy w polu czerwonym łódź złota.
W klejnocie siedem pawich piór, na nich godło.
Labry herbowe czerwone, podbite złotem.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
Najwcześniejsze wzmianki[edytuj | edytuj kod]
Najwcześniejszy znany wizerunek pieczętny należy do Wojciecha, wojewody kaliskiego i był odciśnięty w 1313 roku. Najwcześniejszy zapis o herbie pochodzi z 1411 roku[potrzebny przypis].
W wyniku unii horodelskiej w 1413 roku herb został przeniesiony na Litwę[5].
Najwcześniejsze źródło heraldyczne wymieniające herb to datowane na lata 1464–1480 Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae polskiego historyka Jana Długosza. Zapisuje on informacje o herbie wśród 71 najstarszych polskich herbów szlacheckich we fragmencie[1]:
(...) ex Polonie proceribus genus ducens. Viri prouidi, in ambicionem proni.
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza teoria dotycząca etymologii pochodzi bezpośrednio od nazwy miejscowej Łodzia, dziś Łódź (de Loda 1271); wieś ta stanowiła starodawne gniazdo rodu. Druga możliwość to pochodzenie od apelatywu łodzia – łódź, łódka (łac. navis), odpowiadającego wizerunkowi przedmiotu przybranego na tarczę herbu, poświadczonego w opisie herbu Jana Długosza[3].
Nobilem de armis navem deferentium, ex quo et cognomen sortibus erat.
Jak widać z przytoczonego cytatu, nazwa znaku herbowego funkcjonowała w świadomości społeczności rycerskiej jako podstawa motywująca nazwę rodu Łodzia. Protoplastą rodu prawdopodobnie był Sędziwoj z Łodzi, poświadczony w 1271 roku[3].
Herbowni[edytuj | edytuj kod]
Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.
Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich). Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego, Tadeusza Gajla (277 nazwisk)[10]. Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Łodzia. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Łodzia[10]:
- Babicki, Babolicki, Babonaubek, Bandlewski, Baranowski, Barański, Baszkowski, Baubonalik, Baubonaubek, Bendlewski, Będlewski, Bieczyński, Bieganowski, Bieniecki, Bieniedzki, Bilińskitaras, Billewicz, Bludowski, Błożejewski, Bniński, Bobiatyński, Bobolecki, Bobolicki, Boczykowski, Bolecki, Boleski, Borzychowski, Borzykowski, Borzyskowski, Boubonaubek, Brocki, Brodnicki, Brodowicki, Brodowski, Brodski, Brodzki, Byliński, Bytyński,
- Choryński, Chrościcki, Chrząstkowski, Chrząstowski, Chwiłowicz, Czarnecki, Czarniecki, Czarnkowski, Czarnocki, Czerniakowski, Czerwiakowski, Czołczyński,
- Dachowski, Dobratycki, Drzewiecki,
- Florkowski,
- Herman,
- Ilnicki, Iłłowiecki, Iłowicki, Iłowiecki, Iwanowski, Iwiński,
- Jałowiecki, Jarosz, Jaskołowski,
- Kapaszewski, Katlewski, Kawiecki, Ketnarski, Kicharski, Kiedrowski, Klimenko, Klukowski, Kłodzianowski, Kmicic, Koborzyński, Kobyliński, Kokorzyński, Kokoszyński, Komornicki, Konarzewski, Kopaszewski, Koronowski, Koroński, Korytowski, Kossowski, Kotek, Kotka, Krajkowski, Kreczkowski, Krzecki, Krzeczkowski, Krzesiński, Krzeszyński, Krzęcki, Księski, Kumatowski, Kunowski, Kunratowski, Kurnatowski,
- Lachnicki, Lachowicki, Lachowicz, Lachowski, Lebecki, Lebiedzki, Ledkiewicz, Ledziński, Ludomski, Ludowicz,
- Łabęcki, Łabędzki, Ławrynowicz, Łącki, Łebiński, Łodzia, Łodzic, Łojewski, Łotocki, Łódzki, Łutkiewicz,
- Maniecki, Michalski, Miczucha, Miczus, Mienych, Młodawski, Młodowski, Montycki, Mosiński, Moszczeński, Moszczyński, Moszyński , Mościcki, Mościński, Mulinowicz, Muszyński,
- Naramowski, Narmanowski, Nieparcki, Niepartski, Nieziołyński, Niziołyński, Nojewski,
- Opaleński, Opaliński, Ordęga, Osipowicz, Osipowski, Osypowicz, Osypowski, Oszypowski, Ożepowski,
- Papieski, Papiewski, Parznicki, Pęperzyński, Piątkowski, Podwodowski, Pokorszyński, Pokorzyński, Pokoszyński, Ponieński, Poniński, Powilewicz, Powodowski, Przekora, Puzyk,
- Rabieński, Rabiński, Raczkowski, Radzewski, Radziewski, Rąbiński, Reczyczanin, Rogaliński, Rostkiewicz, Rostkowicz, Rostkowski, Roszkiewicz, Roszkowski, Ryczycki, Rzeczycki,
- Sabkowski, Sapkowski, Sczypierski, Siedlecki, Sierosławski, Skaławski, Skałowski, Sklenik, Skulski, Słabiej, Słabkowski, Słapkowski, Słupski, Służewski, Służowski, Smigielski, Smogorzewski, Sołdrski, Stabkowski, Starczynowski, Starkowiecki, Starkowski, Starowolski, Statkiewicz, Suliński, Sulkowski, Sułkowski, Symonowicz, Synhajewski, Szczypierski, Szczypiorski, Szkałowski, Szklenik, Szklennik, Szmigielski, Szołdrski, Szuniewicz, Szymonowicz,
- Śmigielski, Świerczewski, Świerszczewski, Świrczewski,
- Taczalski, Tłocki, Tłoski, Tomicki, Trocki, Tumicki,
- Urbanowski,
- Węgierski, Więcborski, Włodek, Wojszek, Wojszyk, Woronkiewicz, Wyganowski, Wysocki,
- Zabiński, Zakrzewski, Zaleski, Zaliński, Zbierzchowski, Zdziechowski, Zdzychowski, Zeth, Zgorski, Zgórski, Zgurski, Zworski,
- Żabiński, Żaliński, Żyrowiecki, Żytowiecki[10].
Znani herbowni[edytuj | edytuj kod]
- Katarzyna Opalińska
- Krzysztof Opaliński
- Adolf Rafał Bniński
- Piotr Tomicki
- Łukasz Górka
- Zygmunt Kurnatowski-Mielżyński
- Jerzy Karol Kurnatowski
Odmiany[edytuj | edytuj kod]
Odmiany herbu Łodzia      |
 |
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Herb Łodzia należący do Bnińskich na pałacu w Gułtowach. -
Łodzia pod barokowym epitafium opata Wojciecha Chrząstowskiego w bazylice w Koronowie. -
Herb Łodzia pod epitafium Karola Ponińskiego w bazylice w Poznaniu. -
Herb Łodzia pod nagrobkiem hrabiny Joanny Nepomuceny Ponińskiej przy kościele w Skalmierzycach. -
Herb Łodzia pod portretem Zygmunta Ponińskiego w Muzeum Narodowym w Poznaniu, autor nieznany. -
Wizerunek herbu Łodzia pod kopułą w kościele w Sierakowie.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: Blazonowanie.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski, Zygmunt Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 20 [dostęp 2021-06-14] (pol.).
- ↑ Juliusz Karol Ostrowski, Księga herbowa rodów polskich, Cz. II, Księgarnia Antykwarska B. Bolcewicza, 1906, s. 194 [dostęp 2021-04-03].
- ↑ a b c Aleksandra Cieślikowa, Kazimierz Rymut, Maria Malec, Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Cz. 6, Nazwy heraldyczne, oprac. Maria Bobowska-Kowalska, Kraków: Instytut Języka Polskiego, 1995, s. 32, ISBN 83-85579-73-7 [dostęp 2021-06-17].
- ↑ Rocznik Gdański, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1977, s. 131 [dostęp 2021-07-20] (pol.).
- ↑ a b Władysław Semkowicz (red.), Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie., t. IX, Kraków: Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1930, s. 252.
- ↑ Kasper Niesiecki, Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. III, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1839, s. 186-197 [dostęp 2021-05-22].
- ↑ Kasper Niesiecki, Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. IV, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1839, s. 199-209 [dostęp 2021-05-22].
- ↑ Maciej Piotr Michałowski, Galeria Atanazego Raczyńskiego, Muzeum Narodowe w Poznaniu, 2005, s. 386, ISBN 978-83-89053-46-6 [dostęp 2021-07-15] (pol.).
- ↑ Kasper Niesiecki, Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. VI, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1839, s. 250-262 [dostęp 2021-05-22].
- ↑ a b c Tadeusz Gajl, Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku : ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów, Gdańsk: L&L, 2007, s. 406-539, ISBN 978-83-60597-10-1, OCLC 233447252 [dostęp 2021-06-18].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jan Długosz: Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski. Zygmunt Celichowski. Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 27.
- Bartosz Paprocki: Herby rycerstwa polskiego przez Bartosza Paprockiego zebrane i wydane r. p. 1584; wydanie Kazimierza Józefa Turowskiego. Kazimierz Józef Turowski. Kraków: Biblioteka Polska, 1584 & 1858, s. 1140.
- Juliusz Ostrowski: Księga herbowa rodów polskich. Cz. II. Gł. skł.: Bolcewicz, 1906, s. 388.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Herbarz polski – internetowy herbarz Tadeusza Gajla. (pol. • ang.).
- Genealogia Grocholskiego. genealogia.grocholski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-12)]. – herb Łodzia w Genealogii Grocholskiego. (pol.).
| Herby | |
|---|---|
| Elementy herbu | |
| Oznaki godności | |
| Inne | |
| Działy heraldyki |
