Środula
50°17′46″N 19°09′21″E/50,296111 19,155833| Dzielnica Sosnowca | |
 Środula. Osiedla – ul. Józefa Wybickiego (lewa strona ) i ul. Kornela Ujejskiego. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| W granicach Sosnowca |
1 sierpnia 1915[1] |
| SIMC |
943701 |
| Powierzchnia |
4 km² |
| Populacja (2014) • liczba ludności |
|
| • gęstość |
około 3663 os./km² |
| Kod pocztowy |
41-219 |
Położenie na mapie Sosnowca  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
| 50°17′46″N 19°09′21″E/50,296111 19,155833
| |
Środula – północna dzielnica Sosnowca, położona 2 km na północny-wschód od centrum miasta.
Graniczy od północy z Będzinem[2], od wschodu z Zagórzem, od południa z Sielcem, a od zachodu z Pogonią, którą to granicę wyznacza przepływająca tutaj rzeka Czarna Przemsza. Dzielnicę w 2014 zamieszkiwało około 14,6 tys. osób[3].
Dzielnicę przecina, posiadającą tutaj węzeł o charakterze miejskim, drogą krajową nr 94 oraz torowisko historycznej Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, na którym w 2023 rozpoczęto budowę przystanku osobowego Sosnowiec Środula[4]. Ponadto w północnej części przepływa Potok Zagórski[5].
Podział[edytuj | edytuj kod]
W dzielnicy wyodrębnia się:[6]
- Kolonia Zuzanna,
- Środula Dolna (osiedle Środula),
- Środulka z Pałacem Schöna[7],
- Konstantynów (Katarzyna).
Od 2012 na obszarze Środuli, Kolonii Zuzanna i Konstantynowa bez Środulki istnieje jednostka pomocnicza gminy Sosnowiec pod nazwą Dzielnica „Środula”[8].
Historia[edytuj | edytuj kod]
- 1902 – włączenie Środulki (bez głównej części Środuli) do Sosnowca
- 1915 – włączenie Środuli do terytorium miasta Sosnowiec
- 22 lutego 1935 – uruchomienie połączenia tramwajowego na trasie z Konstantynowa do Milowic
- 1940 – utworzenie na terenie Środuli (okolice ulicy Staszica) obozu dla jeńców wojennych
- listopad 1942 – utworzenie na terenie Środuli getta dla Żydów
- lipiec-sierpień 1943 – likwidacja getta na Środuli; masowy wywóz Żydów do obozów koncentracyjnych[9]
- 1952 – wydzielenie z parafii zagórskiej Parafii Podwyższenia Krzyża Świętego na Środuli.
- lata 70. XX wieku – wyburzenie większości starej architektury Środuli i budowa osiedla mieszkaniowego z wielkiej płyty
- 21 lipca 1980 – oddanie do użytku linii tramwajowej łączącej Środulę z centrum miasta.
- 28 października 1982 – oddanie do użytku odcinka linii tramwajowej łączącej Środulę z Zagórzem.
- 1991 – początek adaptacji terenów byłego PGR-u na teren rekreacyjny, obecnie park, miejsce rozgrywania licznych zawodów lekkoatletycznych oraz kolarskich
- 1999 – otwarcie Centrum Handlowego Plejada
- 2013 – powstaje pierwsza książka opisująca historię Środuli „Środula – historia zapomnianej dzielnicy 1612–1970" autorstwa Artura Żaka[10]
- 2022 — budowa Aura Park w sąsiedztwie CH Plejada[11]
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
W latach 1867–1874 Środula należała do gminy Zagórze, w latach 1874–1909 do gminy Górniczej, a w okresie 1909–1915 ponownie do gminy Zagórze, zawsze w powiecie będzińskim[12].
Podczas I wojny światowej gmina Zagórze została przedzieloną granicą państw okupacyjnych, a Środula znalazła się w powiecie będzińskim pod okupacją niemiecką. Odcięta od gminy Zagórze pod okupacją austriacką, Środulę włączono 27 lutego 1915 do nowo utworzonej gminy Zagórze w powiecie będzińskim[13]. 1 sierpnia 1915 Środulę wyłączono z gminy Zagórze do Sosnowca, a sołtysa na mocy decyzji władz okupacyjnych zwolniono od pełnienia obowiązków[1]. Stan ten zachował się po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1919 roku.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Pałac Schöna w Środulce z zespołem parkowo-pałacowym, siedziba Muzeum w Sosnowcu
- Pałac Wilhelma
Inne obiekty i miejsca[edytuj | edytuj kod]
Obiekty sportowe[edytuj | edytuj kod]
Parki[edytuj | edytuj kod]
- Park Środula z dwoma wysokimi wzniesieniami, stanowiącymi doskonały punkt widokowy na teren Sosnowca i okolice
- Sztuczny stok narciarski w Parku Środula
- Park Schöna z licznymi gatunkami drzew oraz Muzeum
- Park Środula Okrzei
Obiekty handlowe[edytuj | edytuj kod]
- Centrum Handlowe Plejada – Carrefour
- Centrum Handlowe Auchan
- Hipermarket sportowy Decatlon
- Hipermarket budowlany Leroy Merlin
- Aura Park
Pomniki i płyty pamiątkowe[edytuj | edytuj kod]
- Płyta pamiątkowa na parkingu centrum handlowego Auchan, upamiętniająca wizytę papieża Jana Pawła II w Sosnowcu[14]
- Pamiątkowa płyta na Placu im. Braci Kożuchów przy ulicy Kornela Ujejskiego upamiętniająca żydowskie getto[15]
- Tablica upamiętniająca robotników poległych 9 lutego 1905 (Konstantynów, ulica Stanisława Staszica)[16]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Środula w kulturze[edytuj | edytuj kod]
Literatura
- Art Spigelman, Maus. Opowieść ocalałego, 1992, wydanie polskie 2001
- Artur Żark, Środula – historia zapomnianej dzielnicy 1612–1970, 2013
- Adam Szydłowski, Moja Środula, 2023[17]
Film
- Mur, 1982[18]
- Zielone lata, 1979[19]
Teatr
- Środula. Krajobraz Mausa, 2022[20]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Kreis-Blatt des Kreises Bendzin, 1915, No. 21
- ↑ Teren mieszkalnictwa wielorodzinnego – rejon Środula Północ
- ↑ Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Sosnowca na lata 2016-2023 [online], s. 37.
- ↑ Nowe tory, nowy przystanek [online], Kurier Miejski, 30 października 2023 [dostęp 2024-02-24] (pol.).
- ↑ Potok Zagórski – WikiZagłębie [online], wikizaglebie.pl [dostęp 2021-12-02].
- ↑ Środula (Sosnowiec) – WikiZagłębie [online], wikizaglebie.pl [dostęp 2021-12-02].
- ↑ Dzielnica Środula, Sosnowiec - 1903 rok, stare zdjęcia [online], fotopolska.eu [dostęp 2024-03-10].
- ↑ Uchwała Nr 445/XXVIII/2012 z dnia 30 sierpnia 2012 roku w sprawie nadania statutu jednostce pomocniczej – Dzielnicy „Środula”. [online], www.bip.um.sosnowiec.pl [dostęp 2024-02-18].
- ↑ Getto w Sosnowcu-Środuli | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2024-02-18].
- ↑ Żak, Artur – Środula : historia zapomnianej dzielnicy 1612-1970 / Artur Żak., 978-83-61975-49-6, Biblioteki UŚ i UE Katowice, PROLIB OPAC WWW [online], opac.ciniba.edu.pl [dostęp 2016-03-07] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-08].
- ↑ Wyborcza.pl [online], sosnowiec.wyborcza.pl [dostęp 2024-03-18].
- ↑ Baza archiw. [dostęp 2021-04-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
- ↑ Kreis-Blatt des Kreises Bendzin, 1915, No. 2 (st 8)
- ↑ Miejsce Pamięci: Tablica upamiętniająca miejsce lądowania Jana Pawła II w czerwcu 1999 (Sosnowiec - Środula) – WikiZagłębie [online], wikizaglebie.pl [dostęp 2021-12-02].
- ↑ Miejsce Pamięci: Pomnik sosnowieckiego getta żydowskiego (Sosnowiec - Środula) – WikiZagłębie [online], wikizaglebie.pl [dostęp 2021-12-02].
- ↑ Miejsce Pamięci: Tablica upamiętniająca robotników poległych 9 lutego 1905 (Sosnowiec - Konstantynów) – WikiZagłębie [online], wikizaglebie.pl [dostęp 2021-12-02].
- ↑ Wyborcza.pl [online], sosnowiec.wyborcza.pl [dostęp 2024-03-18].
- ↑ Sztuki audiowizualne - Mur [online], TVP rekonstrukcja [dostęp 2024-03-18] (pol.).
- ↑ Sosnowiecki Pałac Schoena wybudowano 122 lata temu
- ↑ Wyborcza.pl [online], sosnowiec.wyborcza.pl [dostęp 2024-03-18].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Środula, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 166.
- Środula w Encyklopedii Zagłębia Dąbrowskiego
| Części miasta wg TERYT | |
|---|---|
| Inne obszary historyczne i zwyczajowe |
