Andrzej Bobola

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Św. Andrzej Bobola)
Andrzej Bobola SJ
prezbiter i męczennik
patron Polski
apostoł Polesia
Ilustracja
Herb duchownego
Data i miejsce urodzenia

30 listopada 1591
Strachocina

Data i miejsce śmierci

16 maja 1657
Janów Poleski

Miejsce pochówku

sanktuarium św. Andrzeja Boboli w Warszawie
ul. Rakowiecka 61

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Inkardynacja

jezuici

Śluby zakonne

31 lipca 1613

Prezbiterat

12 marca 1622

Święty
Ilustracja
Beatyfikacja

30 października 1853
Rzym
przez Piusa IX

Kanonizacja

17 kwietnia 1938
Rzym
przez Piusa XI

Wspomnienie

16 maja

Patron

Polski, Czechowic-Dziedzic, Złocieńca a także: archidiecezji warszawskiej, białostockiej i warmińskiej, diecezji: płockiej, drohiczyńskiej, łomżyńskiej, pińskiej oraz kolejarzy.

Szczególne miejsca kultu

sanktuarium św. Andrzeja Boboli w Warszawie,
sanktuarium św. Andrzeja Boboli w Strachocinie

Andrzej Bobola herbu Leliwa (ur. 30 listopada 1591 w Strachocinie, zm. 16 maja 1657 w Janowie Poleskim) – polski duchowny katolicki, jezuita, misjonarz, kaznodzieja, męczennik, święty Kościoła katolickiego, zwany apostołem Polesia oraz jeden z katolickich patronów Polski.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Andrzej Bobola pochodził ze szlacheckiego rodu, osiadłego w Małopolsce, pieczętującego się herbem Leliwa[1].

 Osobny artykuł: Bobolowie herbu Leliwa.

Urodził się między sierpniem a grudniem 1591[2] w Strachocinie[3]. Datę tę potwierdzają jezuickie katalogi trzyletnie z lat 1628, 1645 i 1649[2]. Datę 30 listopada przyjęło się uznawać za poprawną, gdyż w owych czasach istniał zwyczaj nadawania dzieciom imion patronów danego dnia[3]. Istnieją sprzeczne informacje co do jego rodziny – ojcem Andrzeja mógł być Jan Bobola albo Mikołaj Bobola[4]. O jego matce nie ma żadnych informacji[2]. W młodości został posłany do kolegium jezuitów w Braniewie (1606–1611), gdzie 8 grudnia 1608 wstąpił do Sodalicji Mariańskiej[5]. Trzy lata później wstąpił do zakonu jezuitów[5]. 31 lipca 1613 ukończył nowicjat i złożył profesję wieczystą[6]. Mistrzem-spowiednikiem Andrzeja Boboli w nowicjacie był o. Wawrzyniec Bartilius[6]. 21 grudnia 1613 przyjął święcenia niższe, a nieco wcześniej rozpoczął studia filozoficzne na Akademii Wileńskiej[6]. Po ich ukończeniu w 1616, został skierowany do szkoły zakonnej w Braniewie, by pracować tam jako nauczyciel[7]. Rok później został przeniesiony do Pułtuska, a w 1618 powrócił do Wilna studiować teologię[7]. 12 marca 1622 otrzymał święcenia kapłańskie[8]. Pomimo próśb swojej rodziny, Andrzej sprzeciwił się decyzji o przeniesieniu go z prowincji litewskiej do polskiej[8].

26 lipca nie zdał końcowego egzaminu z całości studiów filozoficzno-teologicznych, przed komisją której przewodniczył Jan Grużewski[9]. Następnie odbył trzecią probację i udał się do Nieświeża[9]. Został rektorem tamtejszego kościoła i oddał się pracy duszpasterskiej[10]. W 1624 powrócił do Wilna, gdzie posługiwał w kościele św. Kazimierza[10]. Pomimo nieukończenia studiów, dzięki wstawiennictwu prowincjała Jamiołkowskiego, 2 czerwca 1630 Bobola złożył czwarty ślub posłuszeństwa papieżowi[11]. W latach 1630–1633 był superiorem domu zakonnego w Bobrujsku[11]. Następnie pracował w Płocku (1633–1636) i (1637–1638) jako prefekt kolegium i kaznodzieja, w Warszawie jako kaznodzieja (1636–1637)[12]. Kolejne cztery lata (1638–1642) spędził w Łomży, będąc doradcą rektora, kaznodzieją i dyrektorem szkoły humanistycznej[12]. W okresie 1642–1646 przebywał w Pińsku i okolicach prowadząc rozwiniętą działalność duszpasterską i zakładając Sodalicję Mariańską, a w latach 1646–1652 ze względów zdrowotnych przebywał w Wilnie, przy kościele św. Kazimierza, głosząc kazania i prowadząc wykłady oraz misje[13].

Następnie ostatecznie powrócił do Pińska, gdzie skupił się na działalności duszpasterskiej[14]. Podróżował od wsi do wsi i nauczał o wierze, starając się przekazać wiedzę z katechizmu, a także wygłaszał kazania w mniejszych skupiskach ludzkich[14]. Udzielał także chrztów, ślubów, spowiadał i udzielał Eucharystii[14]. Został nazwany Apostołem Polesia[14] lub Apostołem Pińszczyzny[15]. Jezuita Jan Łukaszewicz SJ, który osobiście znał Andrzeja Bobolę, przekazał pewne cechy jego wyglądu, stwierdzając m.in. [16]:

Andrzej był średniego wzrostu, o zwartej muskularnej i silnej budowie ciała. Twarz miał okrągłą, pełną, policzki okraszone rumieńcem, przez jasną, przyprószoną siwizną, fryzurę, z lekka przeświecała łysina. Powagi dodawała twarzy siwiejąca, nisko strzyżona broda.

Wdawał się w dysputy z Cerkwią unicką, starając się nawrócić ich członków na katolicyzm[15]. Udało mu się to całkowicie z wiernymi z dwóch prawosławnych wsi: Bałandycz i Uzdrożyna oraz częściowo z Janowem Poleskim[15].

Po zajęciu Wilna przez Kozaków, całe katolickie Zadnieprze było atakowane z powodu porzucenia wiary prawosławnej[17]. Niszczono świątynie i szkoły katolickie, a także mordowano duchownych i zakonników[17]. Bobola powrócił z Wilna do Pińska, jednak szybko musiał uciekać przed nacierającymi Kozakami[17]. Schronił się we wsi Mohylno, jednak został wydany przez prawosławną ludność[17]. Uciekającego na wozie Andrzeja schwytał oddział kozacki i usiłował groźbą wymusić wyparcie się wiary[18]. Nie przyniosło to efektu, zatem rycerze odarli go z szat, przywiązali do płotu i bili kańczugami[18]. Następnie rozwiązali go, bili po twarzy (wybijając zęby), a później przywiązali do dwóch koni i wyruszyli do Janowa Poleskiego[18]. Gdy Andrzej tracił przytomność, był ponownie bity kańczugami[18].

Gdy dotarli do miejscowości, rycerze oddali go pod sąd, jednak jeden z kozackich zbrojnych usiłował zadać mu śmiertelną ranę mieczem[18]. Bobola zasłonił się ręką, przez co stracił trzy palce, ale uniknął śmierci[18]. Aby poddać go kolejnym torturom, zaprowadzono go do rzeźni Grzegorza Hołowejczyka, gdzie przypalano go ogniem, wbijano drzazgi za paznokcie i obdzierano ze skóry[19]. Ponadto przekłuto mu oko, obcięli nos i język, a pod koniec powieszono za nogi[20]. Mimo tego Bobola nie wyparł się wiary[21]. Zmarł 16 maja 1657 po otrzymaniu dwóch ciosów szablą w szyję[21].

Został pochowany w podziemiach kolegium w Pińsku[22].

Galeria
Reliwie św. Andrzeja Boboli w Sanktuarium św. Andrzeja Boboli w Warszawie
Pomnik św. Andrzeja Boboli w Warszawie
Obraz św. Andrzeja Boboli w kościele śś. Apostołów Piotra i Pawła w Kamiennej Górze
Relikwiarz Andrzeja Boboli w krypcie kościoła św. Kazimierza w Wilnie
Mozaika nad wejściem do kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja Boboli w Sopocie
Figura św. Andrzeja Boboli przed kościołem w Szubinie
Figura św. Andrzeja Boboli przed kościołem w Małuszowie

Relikwie[edytuj | edytuj kod]

Trumnę z ciałem Boboli odnaleziono 19 kwietnia 1702 roku, a po jej otwarciu okazało się, że zwłoki nie mają oznak rozkładu[23]. W 1808 roku, na prośbę generała jezuitów Tadeusza Brzozowskiego, szczątki zostały przeniesione do krypty w kościele jezuickim w Połocku[24]. Po wypędzeniu stamtąd zakonników, trumnę przetransportowano do kościoła dominikanów[25]. Po przegranej Bitwie Warszawskiej, bolszewicy podjęli próbę zabrania ciała Boboli, gdyż panowała opinia, że Polacy zwyciężyli dzięki jego wstawiennictwu[26]. Wkroczyli do kościoła, zerwali pieczęcie z trumny, obnażyli zwłoki z alby, ornatu i biretu, a następnie zrzucili je na ziemię[26]. Spowodowało to protesty parafian, którzy na zmianę strzegli ciała, a duchowni odprawiali nabożeństwa ekspiacyjne[26]. Mimo tego, komuniści siłą zabrali trumnę, przewieźli do Moskwy i umieścili w gmachu Higienicznej Wystawy Ludowego Komisariatu Zdrowia[27]. Dzięki staraniom Stolicy Piotrowej, udało się uzyskać zgodę na wywóz ciała Andrzeja (w relikwiarzu), najpierw koleją z Moskwy do Odessy, a potem statkiem „Cziczerin” do Konstantynopola[28]. Następnie ciało błogosławionego przewieziono statkiem „Carnero” do Brindisi, a stamtąd do Rzymu dzień Wszystkich Świętych 1923 roku[28].

8 czerwca 1938 ciało św. Andrzeja Boboli specjalnym pociągiem zostało uroczyście przetransportowane z Rzymu do Polski, a od 17 czerwca 1938 znajduje się w Warszawie[29]. 13 maja 1989 złożono je w nowo wybudowanym sanktuarium św. Andrzeja Boboli przy ul. Rakowieckiej 61.

Miejsca przechowywania ciała św. Andrzeja Boboli[30][31]
Okres Miejsce
1657–1702 krypta kolegium jezuitów w Pińsku
1702 – 01.1808 krypta kościoła św. Stanisława w Pińsku
01.1808 – 1830 krypta kościoła św. Stefana w Połocku
1830 – 20.07.1922 kaplica w kościele Matki Bożej Różańcowej w Połocku
20.07.1922 – 21.09.1923 Higieniczna Wystawa Ludowego Komisariatu Zdrowia w Moskwie
01.11.1923 – 05.1924 bazylika św. Piotra na Watykanie
05.1924 – 08.06.1938 kościół Najświętszego Imienia Jezus w Rzymie
20.06.1938 – 27.09.1939 kaplica Jezuitów przy ul. Rakowieckiej w Warszawie
27.09.1939 – 14.08.1944 kościół Matki Bożej Łaskawej w Warszawie
14.08.1944 – 07.02.1945 podziemia kościoła św. Jacka w Warszawie
07.02.1945 – 13.05.1989 kaplica Jezuitów przy ul. Rakowieckiej w Warszawie
od 13.05.1989 sanktuarium św. Andrzeja Boboli

Beatyfikacja i kanonizacja[edytuj | edytuj kod]

O wyniesienie na ołtarze Andrzeja Boboli zabiegali o. Marcin Godebski i Aleksander Benedykt Wyhowski – biskup łucki[32]. W 1712 generał jezuitów Michelangelo Tamburini wszczął starania o jego beatyfikację[33], a prokuratorem w procesie beatyfikacji mianowano profesora teologii o. Jakuba Staszewskiego.

W Janowie Poleskim, w 1717, w miejscu jego męczeństwa postawiono krzyż pamiątkowy, nieopodal którego w dniu 1 listopada 1723 na rynku doszło do dziwnego zjawiska ukazania się świetlanego krzyża[34]. Proces beatyfikacyjny przeciągał się, a następnie uległ zwłoce z powodu kasaty zakonu jezuitów w 1773 i rozbiorów Polski[35]. Do wznowienia procesu doszło w 1826, a nowym postulatorem został o. Rajmund Brzozowski. 24 czerwca 1853 papież Pius IX wydał uroczysty dekret zezwalający na beatyfikację męczennika, uznając cudowne uzdrowienia dzieci: Jana Chmielnickiego, Marianny Florkowskiej i Katarzyny Brzozowskiej przez wstawiennictwo Andrzeja Boboli. 30 października 1853 został on beatyfikowany w bazylice św. Piotra w Rzymie[35].

Kanonizacja bł. Andrzeja Boboli, bazylika św. Piotra na Watykanie

Następnie w procesie kanonizacyjnym papież Pius XI 16 marca 1937 uznał cudowne uzdrowienia Idy Henryki Kopeckiej (z osteomalacji) i zakonnicy z zakonu służebniczek Alojzy Dobrzyńskiej (z rakowatego owrzodzenia trzustki) za przyczyną bł. Andrzeja Boboli, a 17 kwietnia 1938 (w święto Zmartwychwstania Pańskiego) kanonizował go w Rzymie[36]. 16 maja 1957 papież Pius XII promulgował encyklikę Invicti athletae Christi w trzechsetną rocznicę jego śmierci[37].

Kult[edytuj | edytuj kod]

Biografowie jego życia twierdzą, że po męczeńskiej, heroicznej śmierci ukazywał się on w widzeniach wielu osobom, które to potwierdziły, m.in. 16 kwietnia 1702 o. Marcinowi Godebskiemu, rektorowi kolegium jezuitów w Pińsku, a później ukazał się również zakrystianowi podpowiadając, aby szukano jego świątobliwego ciała, pochowanego w kościelnej krypcie[38]. Potem w 1819 dominikaninowi o. Alojzemu Korzeniowskiemu w Wilnie, przepowiadając w wizji zmartwychwstanie Polski[39].

Wbrew obiegowej opinii Andrzej Bobola nie był autorem tekstu ślubów lwowskich[40].

W okresie II Rzeczypospolitej Andrzej Bobola został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Niepodległości[41].

Od 16 maja 2002 św. Andrzej Bobola jest drugorzędnym patronem Polski[35]. Jest również patronem m.in. archidiecezji warszawskiej i warmińskiej[35]. W 1992 powstało Stowarzyszenie Krzewienia Kultu św. Andrzeja Boboli[42]. Decyzją Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów święty od 21 września 1999 jest patronem miasta Czechowice-Dziedzice, a jego postać umieszczono na prawej części herbu tego miasta[43]. 16 maja 2019 został ogłoszony patronem Złocieńca[44]. Wielu ulicom w Polsce nadano jego imię, m.in. jednej z ulic w takich miejscowościach jak: Białystok, Bielsko-Biała, Czechowice-Dziedzice (aleja), Iława, Kraków, Lipowa, Piaseczno, Przemyśl, Pułtusk, Toruń, Warszawa, Wysokie Mazowieckie, Zabrze czy Zgierz. Ponadto wiele kaplic nosi jego imię, m.in. w takich miejscowościach jak: Brzyna[45], Dobratycze[46], Jasieniec Iłżecki Dolny[47], Jastrzębia Góra[48] czy Zawoja-Wełcza[49].

Jego wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim wyznaczono na dzień 16 maja (dies natalis)[35].

Świętemu poświęcono filmy dokumentalne:

  • Terrorysta od Pana Boga z 2000, w reżyserii Krzysztofa Żurowskiego[50];
  • Święty Andrzej Bobola (Widzialne i Niewidzialne)[51];
  • Niezłomny Patron Polski. Święty Andrzej Bobola z 2015, w reżyserii Edyty Szostek i Agnieszki Pers[52].

Ponadto w 1940 planowano nakręcić film fabularny w reżyserii Romualda Gantkowskiego pt. Święty Andrzej Bobola z główną rolą Kazimierza Junoszy-Stępowskiego, ale z powodu wybuchu II wojny światowej nie doszło do jego realizacji.

16 maja 2020 Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek pocztowy z serii Patroni Polski o nominale 3,30 zł z jego wizerunkiem w nakładzie 150 000 sztuk, projektu Bożydara Grozdewa (wraz z kopertą FDC)[53].

Sanktuaria świętego[edytuj | edytuj kod]

Sanktuaria św. Andrzeja Boboli
Lp. Miejscowość Państwo Świątynia Uwagi
1. Janów  Białoruś kościół Podwyższenia Krzyża Świętego miejsce jego śmierci
2. Strachocina  Polska kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej miejsce jego urodzenia
3. Szczecin kościół św. Andrzeja Boboli[54]
4. Warszawa sanktuarium św. Andrzeja Boboli miejsce jego spoczynku oraz muzeum poświęcone jego pamięci

Stanowisko Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego[edytuj | edytuj kod]

Działalność Andrzeja Boboli jest odbierana negatywnie przez Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, dla którego jest on symbolem prześladowań i represji wobec tych wyznawców prawosławia, którzy po wprowadzaniu w życie postanowień unii brzeskiej odmawiali przejścia na katolicyzm[55].

Według określenia teologa prawosławnego Michała Klingera „jego praca apostolska miała znamiona prozelityzmu i sprowadzała się do przeciągania prawosławnych na katolicyzm”[55].

Z tego względu środowiska związane z Polskim Autokefalicznym Kościołem Prawosławnym sceptycznie odniosły się do decyzji polskiego Kościoła katolickiego, uznającego Andrzeja Bobolę patronem Polski, twierdząc, że próby skatolicyzowania prawosławnej ludności Rzeczypospolitej, które podejmował usilnie Andrzej Bobola, zrodziły tendencje odśrodkowe w postaci m.in. powstań kozackich, przyczyniając się w rezultacie do upadku państwa[55].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Drzymała 1986 ↓, s. 69.
  2. a b c Drzymała 1986 ↓, s. 70.
  3. a b Niżnik 2017 ↓, s. 14.
  4. Niżnik 2017 ↓, s. 16–17.
  5. a b Niżnik 2017 ↓, s. 18.
  6. a b c Niżnik 2017 ↓, s. 20.
  7. a b Niżnik 2017 ↓, s. 21.
  8. a b Niżnik 2017 ↓, s. 22.
  9. a b Niżnik 2017 ↓, s. 23.
  10. a b Niżnik 2017 ↓, s. 24.
  11. a b Niżnik 2017 ↓, s. 26.
  12. a b Niżnik 2017 ↓, s. 27.
  13. Niżnik 2017 ↓, s. 27–28.
  14. a b c d Niżnik 2017 ↓, s. 30.
  15. a b c Niżnik 2017 ↓, s. 32.
  16. Drzymała 1986 ↓, s. 96.
  17. a b c d Niżnik 2017 ↓, s. 34.
  18. a b c d e f Niżnik 2017 ↓, s. 36.
  19. Niżnik 2017 ↓, s. 38.
  20. Niżnik 2017 ↓, s. 38–39.
  21. a b Niżnik 2017 ↓, s. 39.
  22. Niżnik 2017 ↓, s. 40.
  23. Niżnik 2017 ↓, s. 43.
  24. Niżnik 2017 ↓, s. 50.
  25. Niżnik 2017 ↓, s. 51.
  26. a b c Niżnik 2017 ↓, s. 60.
  27. Niżnik 2017 ↓, s. 60–62.
  28. a b Niżnik 2017 ↓, s. 63.
  29. Niżnik 2017 ↓, s. 64.
  30. Dzieje relikwii i kultu [online], bobola.jezuici.pl [zarchiwizowane z adresu 2023-01-27].
  31. Historia Uczelni spleciona z historią św. Andrzeja Boboli – Uczelnia – Collegium Bobolanum [online], bobolanum.edu.pl [zarchiwizowane z adresu 2023-01-27].
  32. Niżnik 2017 ↓, s. 44.
  33. Niżnik 2017 ↓, s. 45.
  34. Drzymała 1986 ↓, s. 107.
  35. a b c d e Święty Andrzej Bobola, prezbiter i męczennik patron Polski. Internetowa Liturgia Godzin. [dostęp 2023-09-30].
  36. Niżnik 2017 ↓, s. 56–57.
  37. Pius XII, Encyklika ''Invicti athletae Christi'' w trzechsetną rocznicę chwalebnego męczeństwa Św. Andrzeja Boboli [online], opoka.org.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-08-16].
  38. Drzymała 1986 ↓, s. 100–101.
  39. Drzymała 1986 ↓, s. 116–118.
  40. Joanna Operacz, Włodzimierz Operacz, Czy św. Andrzej Bobola napisał Śluby Lwowskie? [online], ekai.pl, 16 listopada 2022 [zarchiwizowane z adresu 2022-12-20].
  41. Pomnik św. Andrzeja Boboli, „Gazeta Lwowska”, Nr 180, 11 maja 1938, s. 1.
  42. Stowarzyszenie Krzewienia Kultu św. Andrzeja Boboli [online], ekai.pl [zarchiwizowane z adresu 2015-05-18].
  43. Św. Andrzej Bobola patron naszego miasta, [w:] Urząd Miejski w Czechowicach-Dziedzicach [online], czechowice-dziedzice.pl, 16 maja 2008 [zarchiwizowane z adresu 2016-06-16].
  44. Sebastian Kuropatnicki, Św. Andrzej Bobola ogłoszony patronem Złocieńca [online], zlocieniec.pl, 17 maja 2019 [zarchiwizowane z adresu 2020-02-05].
  45. Brzyna, [w:] Gmina Łącko [online], lacko.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-12-04].
  46. Dobratycze. Kaplica św. Andrzeja Boboli [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-08-13].
  47. Parafia Matki Bożej Różańcowej. Kaplica Świętego Andrzeja Boboli, [w:] Parafia pod wezwaniem Matki Bożej Różańcowej w Jasieńcu Iłżeckim Górnym [online], parafiajasieniecilzeckigorny.prv.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-09-29].
  48. Jastrzębia Góra, ul. Kaszubska 9. Kaplica św. Andrzeja Boboli [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-08-13].
  49. Zawoja. Kaplica pw. św. Andrzeja Boboli w Zawoi – Wełczy [online], polskaniezwykla.pl [dostęp 2019-08-13].
  50. Terrorysta od Pana Boga (2000) [online], filmpolski.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-05-18].
  51. Święty Andrzej Bobola (Widzialne i Niewidzialne) [online], gloria.tv [dostęp 2015-05-10].
  52. Niezłomny Patron Polski. Święty Andrzej Bobola – Wydawnictwo „La Salette” [online], wydawnictwo.saletyni.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-05-27].
  53. 2020.05.16 Patroni Polski, [w:] Katalog Znaków Pocztowych [online], kzp.pl [zarchiwizowane z adresu 2021-02-27].
  54. Karol Skiba, Podniesienie kościoła św. Andrzeja Boboli w Szczecinie do rangi Sanktuarium [online], szczecin.tvp.pl, 16 maja 2020 [zarchiwizowane z adresu 2022-09-28].
  55. a b c Eugeniusz Czykwin, Nie nasz patron, „Przegląd Prawosławny”, Nr 6 (204), czerwiec 2002 [zarchiwizowane z adresu 2020-07-10].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]