Święcany
49°46′37″N 21°16′29″E/49,776944 21,274722| wieś | |
 Widok na centrum wsi | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
Patryja (Wymyśle) 382,9[2] m n.p.m. |
| Liczba ludności (2020) |
2171[3] |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-242[4] |
| Tablice rejestracyjne |
RJS |
| SIMC |
0360402[5] |
Położenie na mapie gminy Skołyszyn  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu jasielskiego  | |
| 49°46′37″N 21°16′29″E/49,776944 21,274722[1]
| |
Święcany – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie jasielskim, w gminie Skołyszyn[5][6].
W Święcanach znajduje się zabytkowy kościół św. Anny włączony do szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego.
Powierzchnia wsi wynosi 2015,7 ha.
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0360419 | Bugaj | część wsi |
| 0360425 | Czernianka | część wsi |
| 0360431 | Mała Strona | część wsi |
| 0360448 | Nadole | część wsi |
| 0360454 | Pogwizdoł | część wsi |
| 0360460 | Ryczak | część wsi |
| 0360477 | Wielka Strona | część wsi |
Dzieje[edytuj | edytuj kod]
Pochodzenie nazwy[edytuj | edytuj kod]
Nazwa wsi jest nazwą etniczną i wywodzi się od zasadźców pochodzących z miejscowości Święte lub Święcice[7][8].
Przynależność państwowa i administracyjna[edytuj | edytuj kod]
W 1595 roku wieś położona w powiecie bieckim województwa krakowskiego była własnością starosty olsztyńskiego Joachima Ocieskiego[9].
W latach 1954-1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Święcany. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Święcany w drugiej połowie XIV wieku założył na prawie niemieckim król Kazimierz Wielki. Jako osada istniały co najmniej od XII wieku i rządziły się prawem zwyczajowym. Pierwsza źródłowa wzmianka historyczna o Święcanach pochodzi z 1369 roku kiedy wymieniany jest Andrzej ze Święcan jako założyciel wsi Lipnica. Wieś była królewszczyzną do 1386 roku. Potem będąc w prywatnych rękach często zmieniała właścicieli i między innymi byli nimi:
- w latach 1386–1524 wieś w posiadaniu rycerskiego rodu Melsztyńskich, przez nadanie jej za wybitne zasługi Spytkowi z Melsztyna 9 marca 1386 roku w Krakowie przez Władysława Jagiełłę.
- w latach 1548–1620. wieś w rękach Ocieskich: Jana i Zofii i ich synów Joachima i Jakuba
- w latach 1620.–1727 właścicielami wsi w tym okresie byli Dąbscy (Piotr, jego syn Jacek, synowie Jacka Wojciech i Michał od 1686 roku)
- w latach 1727–1760 wieś trzyma rodzina Uniatyckich (Teresa córka Michała Dąbskiego Uniatycka z mężem Stefanem i ich syn Józef Fabian Sebastian)
- w roku 1760 – wieś nabyła Teresa ze Zborowskich Lubieniecka i drogą koligacji rodzinnych przechodziła kolejno na: Augustyna, Jana Kantego Lubienieckiego, Balbinę Lubieniecką (1838–1870), jej męża Tomasza Romera (1870–1881), siostrzenicę Balbiny Felicję Bobrowską-Pruszyńską (1881–1900), córkę Felicji Olgę z mężem Józefem Brykczyńskim (1900–1904).
W latach 1904–1908 znaczna część dóbr dworskich została rozparcelowana, po nabyciu ich przez Bank Parcelacyjny we Lwowie i Józefa i Kazimierę Olszewskich. W 1927 roku majątek dworski o powierzchni zaledwie 48 morgów nabył Wojciech Grzegorczyk i uległ on w latach następnych dalszemu rozdrobnieniu w wyniku podziałów spadkowych.
Czasy współczesne[edytuj | edytuj kod]
Demografia[edytuj | edytuj kod]
| wykształcenie dane z Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku | ||||||
| brak | podstawowe | zawodowe | średnie | wyższe | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| osób | 86 | 694 | 544 | 439 | 62 | |
| kobiet | 64 | 373 | 196 | 267 | 38 | |
| mężczyzn | 22 | 321 | 348 | 172 | 24 | |
- Ludność w wieku 13 lat i więcej wg płci i poziomu wykształcenia w 2002 roku[14]
-
Kościół parafialny św. Anny -
Cmentarz I wojny światowej nr 30 -
Czernianka, kościół filialny św. Rodziny
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Oświata i kultura[edytuj | edytuj kod]
W Święcanach znajduje się szkoła podstawowa. Początki szkolnictwa sięgają XVI wieku, kiedy to przy kościele założono szkołę parafialną.
Gospodarka i życie społeczne[edytuj | edytuj kod]
Święcany to wieś o charakterze rolniczym o dużym rozdrobnieniu gospodarstw. W wysokim stopniu zurbanizowana (posiada sieć gazową, wodociągową) z dobrze rozwinięta siecią drogową.
W Święcanach działa Ludowy Klub Sportowy Standart Święcany. Powstał on w roku 1980, a największym sukcesem klubu były występy w krośnieńskiej A-klasie. Mecze rozgrywane są na stadionie w Święcanach.
Religia[edytuj | edytuj kod]
Rzymskokatolicka parafia w Święcanach pw. św. Anny i św. Jana Nepomucena została erygowana w II poł. XIV wieku. Zapewne niedługo zbudowano tutaj kościół, jednak pierwszą informację o jego istnieniu podaje dopiero Jan Długosz. Przy parafii działa Oddział Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Diecezji Rzeszowskiej
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Drewniany kościół parafialny pw. św. Anny, zbudowany został w roku 1520, wewnątrz świątyni znajduje się wyjątkowo cenna barokowa polichromia i wyposażenie. Kościół ten znajduje się na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego.
- Cmentarz wojenny nr 30 z okresu I wojny światowej – znajdują się tam groby 159 żołnierzy z Austro-Węgier i 211 Rosjan.
Turystyka[edytuj | edytuj kod]
- Szlak Architektury Drewnianej – Trasa nr VIII (jasielsko-dębicko-ropczycka)
Szlaki piesze
fragment Międzygminnego spacerowego szlaku turystycznego Święcany-Przybówka, który został wytyczony w 1995 roku przez Gminę Jasło z okazji 600 lecia Trzcinicy.
Znane osoby[edytuj | edytuj kod]
- Jan Bienias – urodzony w Święcanach (1839–1915), działacz społeczny i samorządowy, wójt gminy Święcany, członek C.K. Rady Powiatowej w Jaśle
- Jan Kulpa – proboszcz w Święcanach, kapelan honorowy Ojca Świętego, wicedziekan dekanatu jasielskiego
- Karol Krementowski – proboszcz święcański w latach 1868–1901, kanonik przemyski, sędzia Sądu Biskupiego
- Maciej Mazurkiewicz – urodzony w Święcanach (1947), naukowiec, profesor, kierownik Katedry Inżynierii Środowiska i Przeróbki Surowców na Wydziale Górnictwa i Geoinżynierii AGH[15][16]
- Tadeusz Ślawski – urodzony w Święcanach (1920), doktor, historyk, przewodnik turystyczny, autor ponad 60 publikacji naukowych i popularnonaukowych dotyczących historii Biecza i regionu. Zmarł w Bieczu w 2008 roku.
- Stanisław Zając – urodzony w Święcanach (1949), adwokat i polityk, wicemarszałek Sejmu III kadencji, poseł na Sejm I, III, V i VI kadencji, senator VII kadencji, zginął 10 kwietnia 2010 roku w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem[17]
-
Przechody, kościół filialny -
Upamiętnienie Stanisława Zająca -
Nowy kościół
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 138106
- ↑ ArcGIS – mapy topograficzne.
- ↑ Raport o stanie gminy za 2020 rok. Stan ludności na dzień 31.12.2020 s. 6
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1271 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Józef Garbacik – redakcja, Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego, PWN Kraków 1964 str. 343, 588
- ↑ Władysława Kołodziej, Gabriela Ślawska, Gmina Skołyszyn: przeszłość i teraźniejszość, Skołyszyn 2006, str. 293
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 110.
- ↑ Tadeusz Ślawski, Święcany. Zarys monograficzny, Skołyszyn 1995, str.53
- ↑ Demografia – na stronie gminy Skołyszyn. [dostęp 2015-07-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-08)].
- ↑ Ludność w latach 2000–2007 – na stronie BIP Skołyszyn. [dostęp 2015-07-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].
- ↑ Sołectwo Święcany – liczba mieszkańców. Strona gminy Skołyszyn. [dostęp 2020-03-08].
- ↑ Święcany – Bank Danych Lokalnych-GUS. [dostęp 2015-08-17].
- ↑ Sylwetka zawodowa Prof. dr hab. inż. Macieja Mazurkiewicza. [dostęp 2015-07-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].
- ↑ Prof. Maciej Mazurkiewicz, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [dostęp 2015-07-21].[martwy link]
- ↑ Życiorys senatora Stanisława Zająca na stronie jego żony senator Alicji Zając. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-23)].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Józef Garbacik – redakcja, Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego, PWN Kraków 1964
- Wiesław Hap, Ziemia Jasielska naszą Małą Ojczyzną, Jasło 2014, wyd.II, ISBN 978-83-63105-04-4
- Władysława Kołodziej, Gabriela Ślawska, Gmina Skołyszyn: przeszłość i teraźniejszość, Skołyszyn: Urząd Gminy, 2006, ISBN 83-86744-73-1, OCLC 170018816.
- Tadeusz Ślawski, Święcany. Zarys monograficzny, Skołyszyn: Stowarzyszenie Miłośników Skołyszyna i Okolicy, 1995, ISBN 83-86744-10-3, OCLC 69457921.
- Edward Wojtuń, Pomniki, tablice i miejsca pamięci narodowej w Gminie Skołyszyn woj. krośnieńskie, Skołyszyn 1996,68, ISBN 83-86744-15-4
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Święcany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 681.
- Cmentarze 1914–1915, Cmentarz nr 30 – Święcany