Świadkowie Jehowy w województwie łódzkim

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Świadkowie Jehowy w województwie łódzkim – wspólnota religijna Świadków Jehowy w województwie łódzkim. W wyniku Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 określono liczbę osób na terenie województwa deklarujących swoją przynależność religijną do Świadków Jehowy na 8078[a][1]. Natomiast liczba głosicieli według opracowania GUS „Wyznania religijne w Polsce 2019–2021” w roku 2021 wynosiła 6768[2]. W kwietniu 2024 roku na terenie województwa znajdowały się miejsca zgromadzeń 79 zborów[b] (w tym zboru angielskojęzycznego, zboru i grupy języka migowego, zboru i grupy ukraińskojęzycznej, zboru rosyjskojęzycznego, polskojęzycznej grupy na oddaleniu oraz grupy posługującej się językiem romani (Polska))[3].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Początki[edytuj | edytuj kod]

Początek XX wieku[edytuj | edytuj kod]

Około roku 1910 istniały w Łodzi i Pabianicach małe grupy wyznawców, a w roku 1912 w Chojnach[4]. W roku 1911 zbór w Pabianicach liczył 20 osób. W tym samym roku Hipolit Oleszyński w trakcie wizyty w Polsce odwiedził zbory m.in. w Łodzi i Pabianicach. Pod koniec czerwca 1911 roku grupę w Łodzi odwiedził przedstawiciel niemieckiego biura, pielgrzym Hermann Herkendell (1889–1926)[5][6].

W 1913 roku w Łodzi było wiele osób, które interesowały się studiowaniem Biblii, w urządzaniu ich spotkań przeszkadzała carska policja, która we wszystkim dopatrywała się sposobności do przygotowań zbrojnego powstania. Krótko przed wybuchem I wojny światowej przedstawiciel Towarzystwa Strażnica, Joseph Franklin Rutherford, odbył podróż służbową do kilku krajów. Odwiedził również Polskę, gdzie w Łodzi spotkał się z Badaczem Pisma Świętego o nazwisku Dojczman. W wyniku tego spotkania rodzina Dojczmanów wyruszyła w podróż ewangelizacyjną do Rosji[7]. W wyniku I wojny światowej grupa zbierająca się w Łodzi uległa częściowemu rozproszeniu. Wciąż jednak pojawiały się nowe osoby zainteresowane wierzeniami Badaczy Pisma Świętego[8]. W 1916 roku na dorocznej Pamiątce śmierci Jezusa Chrystusa w Pabianicach zgromadziło się 14 osób[9].

Lata 20. XX wieku[edytuj | edytuj kod]

W tym łódzkim budynku (ul. Piotrkowska 108) w latach 20. i 30. XX w. odbywały się zebrania i zgromadzenia

W okresie międzywojennym Łódź stanowiła centrum działalności polskich Świadków Jehowy. W 1922 roku na pogrzeb wyznawczyni Emilii Mandowej w Łodzi – ochrzczonej w Sopocie w 1919 roku – przybyło około tysiąca osób, chcących się czegoś dowiedzieć o tym wyznaniu. Mandowa była właścicielką składów obuwia, a w jej domu przy ul. Piotrkowskiej 108 odbywały się zebrania. Odczyty biblijne odbywały się także w Teatrze Skała i w Filharmonii Łódzkiej[10], a później także przy ul. Piotrkowskiej 243[11]. Łódzką grupę wyznawców umacniali współwyznawcy z Gdańska, którzy wygłaszali wykłady biblijne. Wśród nich był Wilhelm Ruhnau, w którego domu zbierał się gdański zbór. Wykłady biblijne odbywały się w niedziele w wynajmowanych salach (wykłady wygłaszał m.in. Grabicki z Łodzi), a inne zebrania w dni powszednie w mieszkaniach prywatnych (m.in. w łódzkiej Rokicie). W następnych latach wynajęto salę na stałe, w której odbywały się wszystkie zebrania. W Łodzi działał zbór polskojęzyczny oraz niemieckojęzyczny[11].

Badacze Pisma Świętego odbycia służby wojskowej, za co byli skazywani na kary więzienia[12]. Jednym z nich był Rudolf Bojanowski, który za odmowę służby w 31 Pułku Strzelców Kaniowskich, otrzymał karę dwóch miesięcy więzienia[13].

W roku 1921 działała grupa w Wieluniu, w 1922 w Zduńskiej Woli, a w 1924 w Zawadach i Bałuczu[4].

W 1922 roku na dorocznej Pamiątce śmierci Jezusa Chrystusa w Łodzi zebrało się – 25[14][15], w 1923 – 30 osób[16]. W kwietniu 1923 roku polskojęzyczny zbór w Łodzi składał się z około 50 osób, a na wykładach było od 500 do 600 obecnych. Zebrania w niedziele odbywały się w lokalu przy ul. Głównej 1[17].

Byłą łódzką halę fabryczną przystosowano, aby latem 1924 roku zorganizować w niej pierwszą konwencję (zgromadzenie) z udziałem około 200 osób[18][6]. W czasie konwencji odbył się również chrzest. Przyjął go m.in. Stefan Milewski, który został pionierem (kolporterem) na terenach wiejskich, a w latach 1927–1930 został wolontariuszem w Dom Betel w Warszawie[11]. W roku 1924 na Wieczerzy Pańskiej w Pabianicach były obecne 44 osoby, a w Łodzi – 92[19]. Wacław Wnorowski, przedstawiciel Towarzystwa Strażnica, wygłosił w Łodzi wykład „Nieunikniona katastrofa nad światem”. W każdą niedzielę urządzano spotkania w największych salach łódzkich teatrów[20].

W Łodzi i okolicach oprócz polskojęzycznych działały również grupy niemieckojęzyczne i jidysz[21]. Pod koniec lat 20. XX wieku zbór łódzki przodował w działalności kaznodziejskiej w kraju[22].

Fotodrama stworzenia wyświetlana była w Łodzi od roku 1927

W roku 1925 zebrania w łódzkim zborze odbywały się m.in. w kinie przy ul. Zachodniej, odbyła się także kolejna konwencja. W 1925 roku w mieszkaniu F. Wiśniewskiego przy ul. Orlej 3 w Łodzi mieściła się siedziba zboru Międzynarodowego Stowarzyszenia Badaczy Pisma Świętego Oddziału Łódź (zarejestrowana w województwie łódzkim; przewodniczącym był Wilhelm Scheider, sekretarzem Bolesław Grabicki)[23]. W 1925 roku w niemieckojęzycznym zborze w Łodzi na uroczystość Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa przybyło 50 osób[24].

W zborze łódzkim nastąpił rozłam. Osoby, które nie chciały brać udziału w działalności kaznodziejskiej (m.in. Wiśniewski), podzieliły się na kilka innych ugrupowań (przekształcone później w zbory Wolnych Badaczy Pisma Świętego, Świeckiego Ruchu Misyjnego „Epifania”)[11]. Poza Łodzią, działały zbory w Konstantynowie Łódzkim (28 członków), Łowiczu (28; zezwolenia na prowadzenie zebrań uzyskiwał Jan Kret), Pabianicach (28), Rudzie Pabianickiej (32 członków), Sieciechowie (30) i Wieluniu (15)[25].

Od 4 do 6 kwietnia 1926 roku w sali przy ul. Piotrkowskiej 108 w Łodzi odbyło się kolejne trzydniowe zgromadzenie. Przemówienia wyglądał m.in. Bolesław Uchman z Warszawy. Natomiast latem 1926 roku trzej głosiciele z Łodzi (Stefan Milewski, Feliks Mucha, Bolesław Pastwiński) przez około trzy miesiące prowadzili działalność kaznodziejską w Piotrkowie Trybunalskim, Radomsku, Częstochowie i ich okolicach. Po tej akcji, na przełomie roku 1926 i 1927 w Łodzi uformowała się powtórna grupa pionierów (kolporterów): Stefan i Augustyn Raczkowie, Feliks Mucha i Stefan Milewski, którzy działali na obszarze od Płocka po Białystok[11].

W 1926 roku w zborze w Łodzi na uroczystości Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa przybyło 129 osób[26].

W czerwcu 1927 roku w Filharmonii Łódzkiej zorganizowano pokazy filmu Fotodrama stworzenia, a ponieważ trwał on aż osiem godzin, więc wyświetlano go w czterech częściach po dwie godziny[11].

W 1927 roku w polskojęzycznym zborze w Łodzi na uroczystości Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa przybyło 150 osób, a w niemieckojęzycznym – 112[27].

Od 7 do 9 kwietnia 1928 roku w Łodzi odbyła się konwencja. Przybyły na nią delegacje z różnych stron Polski (członkowie zboru warszawskiego postarali się o zniżkę kolejową na podróż)[28].

Rozpoczęto także regularną działalność kaznodziejską w okolicach Wieruszowa, Wielunia i Sieradza. Prowadził ją Jan Stawicki. Konwencja w roku 1929 odbyła się przy ul. Wólczańskiej 5 w Łodzi. Prowadzono również działalność kaznodziejską na terenie wiejskim, na który dojeżdżano rowerami, pociągami i bryczkami (posiadali je Mac i Arent)[11].

Lata 30. XX wieku[edytuj | edytuj kod]

Na początku lat 30. XX wieku oprócz dużego zboru łódzkiego działały zbory w takich miastach jak: Konstantynów Łódzki, Łowicz, Pabianice, Skierniewice, Wieluń i Zduńska Wola. W 1930 roku do Łodzi przeniesiono biuro Towarzystwa Strażnica – siedzibę zarządu głównego i ośrodek koordynujący działalność Towarzystwa Strażnica w Polsce. W tym celu zakupiono budynek przy ulicy Rzgowskiej 24. Przez 2 lata (1930–1932) Betel mieściło się w budynku sali zborowej przy ul. Piotrkowskiej 108. Ośrodkiem kierował Wilhelm Scheider[29].

Biuro Oddziału w Łodzi przy ul. Rzgowskiej 24 (zdjęcie z roku 1948)

6 kwietnia 1931 roku w łódzkim hotelu Manteuffel odbył się zjazd delegatów z 71 zborów z całej Polski oraz z Wolnego Miasta Gdańska, którzy przyjęli statut organizacyjny. Zgodnie z przyjętym statutem siedziba związku mieściła się w Łodzi, a obszar jego działania objął całą Polskę wraz z Wolnym Miastem[30].

W lipcu 1931 roku w Columbus w stanie Ohio zorganizowano międzynarodowe zgromadzenie, którego część była transmitowana przez rozgłośnię radiową WBBR oraz 450 stacji radiowych w Ameryce Północnej, Australii i Europie. Na zgromadzeniu tym Badacze Pisma Świętego związani z Towarzystwem Strażnica przyjęli nazwę Świadkowie Jehowy[31]. W Polsce program kongresowy poprzez Magdeburg retransmitowano na zgromadzeniu w Łodzi[32]. W roku 1931 wynajęto salę przy ul. Wólczańskiej 129 w Łodzi, w której odbywały się zebrania. W roku 1932 doszło do podziału w zborze. Wielu go opuściło, przyłączając się do innych ugrupowań badackich.

Od 1 czerwca 1932 roku Dom Biblijny w Polsce (Biuro Towarzystwa Strażnica) zaczął funkcjonować w budynku przy ul. Rzgowskiej 24[33]. W 1932 roku doszło do kolejnego rozłamu w zborze w Łodzi[11].

19 grudnia 1932 roku w Wieluniu Stefan Raczek z Łodzi wygłosił wykład dla około 40 osób. 25 grudnia 1932 roku Jan Sapieraj z Wielunia otrzymał zaświadczenie o wypisaniu się z kościoła rzymskokatolickiego, natomiast Szczepan Antoniak ze wsi Kabały taki dokument otrzymał 15 marca 1933 roku[34][35].

Od roku 1933 zebrania łódzkiego zboru odbywały się w sali przy ulicy Piotrkowskiej 243, a od roku 1934 do roku 1938 odbywały się w sali przy ulicy Rzgowskiej 24. W Łodzi odbywały się również konwencje (m.in. w roku 1934)[11]. W 1934 roku zbór w Łodzi liczył 100 głosicieli i około 200 zainteresowanych[36].

W roku 1933 zaczęto wydawać w Łodzi czasopismo „Złoty Wiek” (obecnie „Przebudźcie się!”); wcześniej wydawano je w Szwajcarii. W roku 1936, po licznych konfiskatach zarządzonych przez urząd cenzury, zakazano publikowania tego czasopisma. Wniesiono apelację i dalej je wydawano do czasu, gdy nieodwołalnie tego zabroniono, a Augustyna Raczka, redaktora odpowiedzialnego, skazano na rok więzienia. W tym okresie biskup łódzki – Włodzimierz Jasiński, który planowo obsadzał „swoimi ludźmi” ważniejsze stanowiska w urzędach, przy poparciu Akcji Katolickiej zorganizował Instytut do walki z mniejszościami religijnymi. Jednym z jego celów było konfiskowanie wszelkich publikacji tego wyznania. Pomimo tego Świadkowie Jehowy w Łodzi wydali jeszcze dwie nowe broszury. Z braku podstaw do oskarżenia o łamanie praw świeckich w Polsce, powoływano się na katolickie prawo kanoniczne.

Pod koniec 1935 roku grupa w Trębaczewie liczyła 10 osób, zebrania odbywały się u Szymona Antoniaka [34].

W roku 1936 kolejne zgromadzenie odbyło się w Grabiszewie, w międzyczasie prowadzono działalność kaznodziejską w Uniejowie, gdzie grupa mieszkańców pobiła głosicieli[11] i Łasku[37]. Przez dwa lata łódzki zbór zgromadzał się w sali przy ul. Rzgowskiej 24[11].

W marcu 1938 roku obłożono zakazem działalność tego wyznania w Polsce. Władze opieczętowały magazyny biura w Łodzi – rozpoczął się okres działalności konspiracyjnej[38]. Odtąd zebrania odbywały się w mieszkaniach prywatnych (w Łodzi m.in. K. Czapa przy ul. Targowej, Przytułowej przy ul. Składowej 34, Sawickiej przy Sienkiewicza 31, Rosiaka na Retkini, Pytlińskiej przy ul. Sosnowej i na Chojnach; w niektórych z tych miejsc były składy publikacji)[11].

Okres II wojny światowej[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Prześladowania Świadków Jehowy w III Rzeszy.

Uwięzieni w obozach koncentracyjnych[edytuj | edytuj kod]

 Zobacz więcej w artykule Świadkowie Jehowy w województwie małopolskim, w sekcji Uwięzieni w Auschwitz-Birkenau.

W czasie II wojny światowej wielu tutejszych Świadków Jehowy zginęło w hitlerowskich obozach koncentracyjnych, m.in. w Groß-Rosen, Stutthof (KL) oraz Auschwitz-Birkenau[39][40] (do którego duży transport więzionych z Łodzi dotarł w listopadzie 1942 roku).

Wśród uwięzionych w Auschwitz byli m.in. Else Abt (numer więźniarski: 24402)[41], Erna Fisher (nr 24403), Martha Friedrich (nr 24403), Janette Gelbhardt (nr 24407), Oskar (nr 74484) i Alma Jakobi (nr 24411)[42], Berhold (nr 74485) i Eugenia Jauer (nr 24412), Marta Lange (nr 24414), Regina Mantaj (nr 24415), Linda Matz (nr 24416), Getrud Ott (nr 24417)[c], Marta Roppe (nr 24418), Olga Raböse (nr 24421), Wilhelm Rosner (nr 6048), Otto Roth, Wiktor Schnell (nr 83036), Wilhelm i Else (nr 24422) Streich, Paulina Woelfle i inni, głównie z Łodzi, Aleksandrowa Łódzkiego, Konstantynowa Łódzkiego, Zduńskiej Woli, Poddębic i Kalisza.

Heinrich Himmler osobiście nakłaniał Świadków Jehowy w 1941 roku do podpisania oświadczenia o wyrzeczeniu się wiary, jednak nikt tego nie uczynił[43][44][45].

Do obozu koncentracyjnego wtrącono również Hermanna i Else Felker z Bukowca (Königsbach). Hermann w roku 1940 ze względu na swoje przekonania religijne odmówił służby w Wehrmachcie, wraz z żoną w zamian za uwolnienie z obozu odmówił też później wyrzeczenia się swojej wiary. Według nazistów oboje zmarli na chorobę serca (Hermann zginął w Auschwitz 9 września 1942 roku)[46][47][48][49].

  • Kinder-KL Litzmannstadt

W Kinder-KL Litzmannstadt w Łodzi, który był obozem dla polskiej młodzieży i dzieci umieszczono dziesięcioro dzieci Świadków Jehowy z okolic Wisły (w wieku od 8 do 14 lat, w tym trzy dziewczynki i siedmiu chłopców)[50]. Ich rodzice odmówili podpisania Volkslisty. Dzieci te umieszczono najpierw w KL Auschwitz, skąd po wstępnej selekcji i pobycie w więzieniach w Cieszynie i Sikawie umieszczono je w tym obozie na stałe. Cała dziesiątka przeżyła wojnę i samodzielnie wróciła do domów. Po ucieczce Niemców z obozu grupa ta starała się trzymać razem, dzięki czemu w roku 1945 powróciły do domu. Dwie osoby, które odłączyły się od grupy, trafiły do domu później[51][52][53][6].

Działalność w czasie niemieckiej okupacji[edytuj | edytuj kod]

Zimą 1940 roku chrzest przyjęło małżeństwo Sobczaków z Budzynka. W Łodzi działał Otto Fritz, który nawiązał kontakt ze zborami w Poznaniu, Bydgoszczy i Gdańsku. Zebrania organizowano w małych grupach, studiując Biblię i publikacje otrzymywane od Świadków Jehowy w Niemczech, które powielano lub przypisywano ręcznie. Organizowano również chrzty (np. w zimie 1939/1940 na Stawach Jana)[54]. Zebrania w Łodzi odbywały się w mieszkaniach, m.in. przy ul. Składowej 34, ul. Sienkiewicza 31, ul. Sosnowej. „Fotodrama stworzenia” była ukryta w dwóch mieszkaniach Świadków Jehowy w Rudzie Pabianickiej (m.in. u Maca)[11].

Okres powojenny, prześladowania[edytuj | edytuj kod]

Publikacje Świadków Jehowy wydawane w czasie zakazu działalności w podziemiu – na zdjęciu „Nasza Służba Królestwa”

Po zakończeniu wojny Świadkowie Jehowy organizowali większe zgromadzenia w Łodzi (m.in. w roku 1946 w wynajętej sali przy ul. Piotrkowskiej 146, gdzie odbywały się też zebrania oraz w sali przy ul. Kopernika[55], zgromadzenie odbyło się tam również 1 maja 1948 roku[11]) i w Piotrkowie Trybunalskim[56].

Wiosną 1945 roku na nowo przejęto w użytkowanie budynek położony w Łodzi przy ulicy Rzgowskiej 24. Krajowe biuro w Łodzi wznowiło działalność. W lutym 1946 roku władze dokonały najścia na łódzkie biuro. Aresztowano wszystkich mężczyzn. W tym samym miesiącu przedstawiciel Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa w Łodzi usiłował nakłonić Świadków Jehowy do współpracy przeciw Kościołowi katolickiemu, ale spotkał się z odmową.

W grudniu 1947 roku na terenie województwa łódzkiego działało 31 zborów; 10 w powiecie łódzkim, po 5 w powiatach łaskim, opoczyńskim, piotrkowskim i wieluńskim oraz po jednym w powiatach brzezińskim, łęczyckim, radomszczańskim i skierniewickim. Sale Królestwa dla czterech łódzkich zborów mieściły się przy ulicach Rzgowskiej 24, Piotrkowskiej 164, Dzwonowej i pl. Wolności 9 oraz w Pabianicach (funkcjonowała przez II kwartał 1950 roku), Konstantynowie Łódzkim i Zduńskiej Woli[57][58].

Od roku 1947 do Łodzi zapraszano pionierów na specjalne dwutygodniowe kursy. 1 maja 1948 roku w Łodzi odbyło się zgromadzenie obwodowe. Jak informuje Rocznik Świadków Jehowy (1994), „5 września 1948 roku podczas zgromadzenia obwodowego w Piotrkowie Trybunalskim byli na nim obecni obaj misjonarze, bracia Behunick i Muhaluk. Przed godziną 17 w pobliżu zaczął się zbierać wrogo nastrojony tłum, który czekał na koniec programu. Wychodzących z sali zaatakował kilkusetosobowy motłoch. Szereg osób, w tym obu misjonarzy, pobito do utraty przytomności. Poszkodowani zostali odwiezieni do Szpitala św. Trójcy, gdzie jedynie ich opatrzono, ale nie przyjęto na leczenie. Na taką decyzję personelu miały wpływ pracujące tam zakonnice. Początkowo prasa nie wspomniała nic o tym wydarzeniu. Niemniej wkrótce sprawa nabrała rozgłosu, bowiem opis całego zajścia otrzymała Ambasada Amerykańska w Warszawie i środki przekazu w USA zaczęły informować o tej akcji motłochu.”

Do podobnych zdarzeń dochodziło m.in. w grudniu 1946 roku w Siemkowicach, Bugaju Lipnickim oraz Radoszewicach, gdzie postanowiono siłą usunąć mieszkających tam Świadków Jehowy[59]. 1 lipca 1947 roku do napadów na głosicieli w czasie działalności kaznodziejskiej doszło w Moszczenicy oraz Gajkowicach[60][61].

Według danych szacunkowych w latach 1948–1949 w Łodzi działało około tysiąca głosicieli[62]. W Biurze Oddziału w Łodzi w roku 1949 działało 45 wolontariuszy.

Według szacunków Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa wiosną 1950 roku na terenie województwa działało 47 grup. WUB ustalił też informacje o 1390 głosicielach mieszkających w województwie łódzkim i oszacował liczbę głosicieli oraz osób zainteresowanych na około 3620. W czerwcu 1950 roku według kolejnych szacunków WUB działały 44 grupy i co najmniej 3000 głosicieli[63]. Wiosną 1950 roku otwarto Salę Królestwa w Pabianicach, w której odbywały się zebrania dla grupy ponad 25 osób (w tym dla rodziny Świadków Jehowy przybyłych z Lubelszczyzny)[11].

21 kwietnia 1950 roku w nocy kilkudziesięcioosobowa grupa funkcjonariuszy UB wtargnęła przez okno do Biura Oddziału. Postawiono zarzut, że pracownicy Betel są szpiegami na rzecz Stanów Zjednoczonych i usiłują zmienić przemocą ustrój Polski Ludowej. Bezskutecznie szukano czegokolwiek, co mogłoby ten zarzut potwierdzić. Nazajutrz aresztowano członków zarządu polskiego Biura Oddziału. Pozostali wolontariusze wydrukowali i rozesłali do zborów ok. 20 ton literatury oraz zabezpieczyli powielacze, maszyny do pisania i archiwum. Pracowników Biura wywabiano na ulice, skąd kilku uprowadzono.

Wieczorem 21 czerwca tego samego roku ponownie wtargnięto do budynku i aresztowano pozostałych wolontariuszy[64]. Aresztowano około 30 osób, które zostały osadzone w areszcie WUBP w Łodzi, przy ul. Anstadta. Nad wszystkimi zatrzymanymi funkcjonariusze WUPB w Łodzi podczas przesłuchań znęcali się zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Doprowadziło to w niektórych przypadkach do pozbawienia życia zatrzymanych Świadków[65][6]. Łącznie w czerwcu 1950 roku w samej tylko Łodzi i na terenie województwa zatrzymano 107 Świadków Jehowy[66][67]. Według niepełnych danych na dzień 8 lipca 1950 roku liczba aresztowanych w województwie wynosiła 180 osób. Do 5 sierpnia liczba ta wzrosła do 279 osób, 122 osoby zostały zwolnione, a 152 pozostawały w areszcie. Na koniec 1950 roku spośród około 240 aresztowanych, 20 zostało skazanych na bezwzględne kary pozbawienia wolności[68]. We wrześniu 1952 roku aresztowano wszystkich członków zboru w Pabianicach, wiosną 1954 roku wyszli na wolność[11].

W rezultacie pięciodniowego procesu, który rozpoczął się 10 marca 1955 roku po dwóch latach przygotowań, wydano najsurowsze wyroki – trzech członków komitetu krajowego: Jan Lorek, Tadeusz Chodara i Władysław Szklarzewicz, zostało skazanych na 12 lat więzienia, Mieczysław Cyrański na 8 lat, a Stanisław Nabiałczyk na 6 lat więzienia[69][70][71][6]. W wyniku brutalnych przesłuchań, w okresie przygotowawczym do tej rozprawy szósty z oskarżonych zmarł w areszcie śledczym, a inni, postawieni później na ławie oskarżonych, doznali w trakcie śledztwa załamania nerwowego.

W 1953 roku w mieszkaniu kierownika ruchu PKP Łódź Chojny, mieszczącego się w budynku stacyjnym, funkcjonariusze UB aresztowali 11 wyznawców uczestniczących w spotkaniu religijnym. 9 osób oskarżono o to, że od lipca 1950 roku do 9 lipca 1953 roku należały w Łodzi do związku pod nazwą „Świadkowie Jehowy”, którego istnienie miało być utrzymane w tajemnicy przed władzami państwa. Sąd Wojewódzki skazał oskarżonych na kary od sześciu miesięcy do roku więzienia. Sąd Najwyższy w rewizji wniesionej przez prokuratora generalnego podwyższył Tadeuszowi Kaczmarkowi karę więzienia do półtora roku. Odkryto, że Kaczmarek był już wcześniej skazany za odmowę służby wojskowej. Poza tym w czasie rewizji znaleziono w jego mieszkaniu skrytkę z kilkuset egzemplarzami Ewangelii według św. Marka i św. Łukasza. Po całonocnej rewizji UB w 1958 roku poroniła Helena Kozikowska[72].

W latach 1950–1955 masowych aresztowań wyznawców dokonywano m.in. w Łodzi, Sieradzu, Pabianicach, Piotrkowie Trybunalskim, Konstantynowie Łódzkim, Wieruszowie i innych mniejszych miejscowościach. W notatkach UB informowano o dużym wzroście liczby członków wyznania w powiatach wieruszowskim, łowickim, sieradzkim i brzezińskim. Kolejne aresztowania Świadków Jehowy dokonane przez UB miały miejsce 13 września 1957 roku i 12 marca 1959 roku w Łodzi oraz 22 sierpnia 1959 roku w Zgierzu i Pabianicach.

Tajne drukarnie znajdowały się głównie w stolicy województwa oraz w Zgierzu. Szczególnie od roku 1955 wielu wyznawców za działalność religijną oraz za odmowę służby wojskowej było skazywanych na kary więzienia w zakładach karnych m.in. w Łodzi i Łęczycy[73].

W 1957 roku w okolicach Łaska kilkuosobowy tłum obrzucił kamieniami kondukt pogrzebowy Świadków Jehowy, pomimo tego, że biskup katolicki zezwolił na pochowanie zmarłego na cmentarzu parafialnym[74].

W sierpniu 1959 roku aresztowano członków zboru w Pabianicach, 16 marca 1960 roku zostali skazani na kary więzienia, pod koniec sierpnia tego samego roku wszyscy wyszli na wolność[11].

W czasie zakazu (od początku lat 50. do końca lat 80. XX wieku) organizowano potajemne zgromadzenia tzw. konwencje leśne.

Czas „odwilży”[edytuj | edytuj kod]

Pod koniec 1977 roku Daniel Sydlik z Ciała Kierowniczego spotkał się z niektórymi wyznawcami na terenie obecnego województwa (m.in. 26 grudnia w dwóch miejscach w Łodzi)[75]. Szczególnie od lat 70. XX wieku głosiciele w lecie prowadzą grupową wyjazdową działalność kaznodziejską na terenach, gdzie jest mniej wyznawców (wcześniejsze nazwy: grupy pionierskie, ośrodki pionierskie, obozy pionierskie)[a].

Pod koniec lat 70. XX wieku niektórym wyznawcom udało się wyjechać na kongresy poza granice Polski – najpierw do Lille we Francji, potem do Kopenhagi w Danii, w roku 1980 i 1981 do Wiednia, a w latach 90. XX wieku i na początku XXI wieku, delegacje z tutejszych zborów były obecne na kongresach międzynarodowych w Niemczech, Austrii, Danii, Ekwadorze, Francji, Rosji, Czechach, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, na Węgrzech i na Ukrainie.

W latach 80. XX wieku powstały nieoficjalne Sale Królestwa, 8 w Łodzi oraz w Wiśniowej Górze (1984), Zduńskiej Woli, Zelowie, Konstantynowie Łódzkim, Pabianicach, Piotrkowie Trybunalskim, Tuszynie, Głownie, Zgierzu, Brzezinach i innych miejscowościach[76].

Rozwój działalności[edytuj | edytuj kod]

Kongresy i zgromadzenia[edytuj | edytuj kod]

Od początku lat 80. XX wieku w Łodzi ponownie zaczęto organizować oficjalne kongresy.

W latach 1982–1984 ponad 4400 osób zgromadzało się w Hali Sportowej w Łodzi.

W roku 1982 na jednodniowym kongresie pod hasłem „Prawda o Królestwie” było 4304 obecnych, a 156 osób zostało ochrzczonych[77].

W latach 1986–1988, 1999–2005 i w 2009 roku kongresy odbywały się na Stadionie Startu Łódź, w latach 2006–2008 na Stadionie Widzewa Łódź[78][79][80].

W latach 2010–2012[81][82][83][84][85][86][87] oraz w latach 2014–2018[88][89][90][91][92][93][94][95][96][97] i w 2023 roku[98] kongresy regionalne dla większości zborów z województwa odbywały się w łódzkiej Atlas Arenie[d]).

Kongresy dla zborów z południowej części województwa (Przedbórz, Radomsko, Wieluń) odbywały się w Hali Sportowej Częstochowa lub w Centrum Kongresowym Świadków Jehowy w Sosnowcu.

Zbory z województwa łódzkiego w kongresach międzynarodowym w Warszawie, w roku 1985 pod hasłem „Lud zachowujący prawość” oraz w 1989 roku pod hasłem „Prawdziwa pobożność”. W 2013 roku większość zborów z województwa łódzkiego uczestniczyła w kongresie pod hasłem „Słowo Boże jest prawdą!”, a w 2019 roku w kongresie międzynarodowym pod hasłem „Miłość nigdy nie zawodzi!” również w Warszawie[a].

W dniach od 9 do 11 sierpnia 1996 roku odbył się w Łodzi kongres międzynarodowy pod hasłem „Posłańcy pokoju Bożego”. Brało w nim udział prawie 12 000 osób[99][6].

Sale Królestwa[edytuj | edytuj kod]

Pod koniec lat 90. XX wieku działało na terenie Łodzi 40 zborów w kilkunastu Salach Królestwa[100]. W kolejnych latach na terenie województwa powstawały nowe obiekty. W lutym 2010 roku oddana została do użytku nowa Sala Królestwa w Piotrkowie Trybunalskim[101], 8 listopada 2014 roku w Opocznie, 14 lutego 2015 roku w Przedborzu[102], w styczniu 2016 roku w Tomaszowie Mazowieckim, w 2017 roku w Warcie, a w czerwcu 2019 roku w Wieruszowie[103].

Sala Zgromadzeń[edytuj | edytuj kod]

Wnętrze Sali Zgromadzeń w Łodzi

W Łodzi przy ul. Chocimskiej 4 znajduje się także Sala Zgromadzeń, czyli miejsce corocznych zgromadzeń obwodowych dla Świadków Jehowy z województwa łódzkiego, zachodnich krańców województwa wielkopolskiego (Kalisz, Konin) oraz z okolic Płocka[e][a][104]. Na parceli o powierzchni ponad 12 tys. m² zaadaptowano halę naprawy samochodów oraz stojący obok budynek socjalny. Obiekt został uroczyście oddany do użytku 19 czerwca 1999 roku[f][6]. W kompleksie znajdują się: sala główna, dwie Sale Królestwa (dla trzech zborów: Łódź–Południe, Łódź–Północ i Łódź–Ruda–Wschód) oraz pokoje gościnne.

Odbywały się tutaj także kongresy i zgromadzenia obwodowe i specjalne dla głuchoniemych Świadków Jehowy z całego kraju, na którym program przedstawiano w języku migowym. Był także miejscem kongresów angielskojęzycznych, które później odbywały się w Warszawie.

Bezkrwawa chirurgia[edytuj | edytuj kod]

W 1999 roku na XIII Międzynarodowym Zjeździe Polskiego Towarzystwa Anestezjologii i Intensywnej Terapii w Łodzi Świadkowie Jehowy ze Służby Informacji o Szpitalach przedstawili ekspozycję na temat bezkrwawej chirurgii[105]. W placówkach medycznych województwa łódzkiego (w tym m.in. w Instytucie „Centrum Zdrowia Matki Polki” w Łodzi) zespoły medyczne operują Świadków Jehowy bez krwi[106].

Kursy[edytuj | edytuj kod]

9 listopada 2014 roku w Sali Zgromadzeń w Łodzi zakończyła naukę 5 klasa Kursu Biblijnego dla Małżeństw[107]. Wiosną 2016 roku w Łodzi zakończyła naukę 7 klasa Kursu dla Ewangelizatorów Królestwa.

Działalność wśród obcokrajowców, mniejszości etnicznych i w polskim języku migowym[edytuj | edytuj kod]

Działalność prowadzona jest również wśród obcokrajowców. Oprócz języka polskiego i polskiego języka migowego, zebrania zborowe prowadzone są również w języku angielskim, rosyjskim i ukraińskim (do 2020 roku także w języku chińskim, hiszpańskim i ormiańskim).

Od marca 2006 roku w Łodzi funkcjonuje zbór polskiego języka migowego[108], a grupa w Piotrkowie Trybunalskim[109][110] (wcześniej co najmniej od lat 80. XX wieku zebrania zborowe na ten język były tłumaczone symultanicznie).

Od kwietnia 2024 roku w Łodzi działa grupa posługująca się językiem romani (Polska Roma), w którym organizowane są zebrania.

Działalność kaznodziejska[edytuj | edytuj kod]

W 1997 roku region łódzki zamieszkiwało około 14 tysięcy Świadków Jehowy. W 2001 roku w Łodzi działo 3400 głosicieli w 42 zborach[62].

W latach 2007–2008 roku na terenie województwa działało 105 zborów[111][112]. W 2010 roku było 7769 głosicieli w 107 zborach oraz 48 Sal Królestwa[113].

W latach 2012–2022 nastąpiła reorganizacja zborów, wskutek czego zbory stały się większe i lepiej zorganizowane, lecz ich liczba zmniejszyła się.

W roku 2013 rozpoczęto specjalne świadczenie publiczne na terenie wielkomiejskim obejmujące Łódź. Wdrożono też program świadczenia publicznego na terenie poszczególnych zborów za pomocą wózków z literaturą biblijną[114][115][116].

W 2015 roku było 7470 głosicieli w 80 zborach[117]. W roku 2018 liczba głosicieli wynosiła 6974 należących do 79 zborów[118]. W 2019 roku funkcjonowało 79 zborów, w których usługiwało 502 starszych zboru, w 2020 roku było 6865 głosicieli w 79 zborach i 522 starszych zboru[119]. W 2021 roku było 6768 głosicieli należących do 79 zborów, w których usługiwało 535 starszych zboru[2].

Pomoc dla potrzebujących[edytuj | edytuj kod]

Od końca lutego 2022 roku rozpoczęto organizowanie pomocy dla Świadków Jehowy z Ukrainy, uchodźców – ofiar inwazji Rosji. W tym celu na terenie województwa powołano jeden z 16 Komitetów Pomocy Doraźnej działających w Polsce, składający się z przeszkolonych wolontariuszy[120][121].

Wystawy, konkursy i konferencje naukowe oraz historyczne poświęcone represjom w trakcie II wojny światowej i okresu powojennego[edytuj | edytuj kod]

W 2002 roku wyróżnienie w ogólnopolskim konkursie historycznym Fundacji Ośrodka Karta otrzymała praca zespołowa z Piotrkowa Trybunalskiego dotycząca historii Świadków Jehowy[122].

15 kwietnia 2004 roku dr Carine Beaurain z Uniwersytetu Wiedeńskiego w Nauczycielskim Kolegium Języków Obcych w Sieradzu przedstawiła wykład „Nazistische Verfolgung der Kinder von Zeugen Jehovas im Dritten Reich”. Ten sam wykład dotyczący prześladowań dzieci Świadków Jehowy przez nazistów w Trzeciej Rzeszy, wygłosiła 17 kwietnia 2004 roku na Uniwersytecie Łódzkim[123][124]. 18 stycznia 2008 roku również na Uniwersytecie Łódzkim dr Aleksandra Matelska wygłosiła wykład „Haben die Deutschen Recht dazu, sich als Opfer des Zweiten Weltkrieg zu sehen?”[125].

Działalność w ośrodkach penitencjarnych[edytuj | edytuj kod]

Od 12 maja 1989 roku, kiedy to Świadkowie Jehowy w Polsce zostali oficjalnie zarejestrowani, specjalnie przygotowani kaznodzieje odwiedzają zakłady karne i areszty na terenie województwa (w Łodzi, Łowiczu, Garbalinie, Sieradzu[126] i Piotrkowie Trybunalskim)[127].

Inne zdarzenia[edytuj | edytuj kod]

4 września 2019 roku mężczyzna wysunął groźbę pozbawienia życia wobec dwóch Świadków Jehowy, którzy prowadzili działalność kaznodziejską w Łodzi. Sprawca mierzył do poszkodowanych z broni pneumatycznej i kierował groźby karalne z powodu ich przynależności religijnej. 2 marca 2020 roku Sąd Okręgowy w Łodzi wydał wyrok skazujący 42-letniego sprawcę na 10 miesięcy więzienia, w zawieszeniu na dwa lata[128][129].

Zbory[3][edytuj | edytuj kod]

Na terenie miast na prawach powiatu[g][h]
  • Łódź: 29 zborów: Angielski, Centrum, Chojny–Północ, Chojny–Południe, Dąbrowa–Południe, Dąbrowa–Północ, Doły (w tym grupa posługująca się językiem romani (Polska)), Górniak, Manufaktura, Marysin, Migowy, Nawrot, Olechów, Pojezierska, Radiostacja, Radogoszcz, Retkinia–Centrum, Retkinia–Zachód, Rokicie, Rosyjski, Ruda–Południe, Ruda–Wschód, Stare Polesie, Śródmieście, Teofilów, Ukraiński, Widzew, Zarzew, Zdrowie
  • Piotrków Trybunalski: 4 zbory: Południe (oraz polskojęzyczna grupa na oddaleniu: Zakład Karny), Północ, Wschód (w tym grupa polskiego języka migowego), Zachód (w tym grupa ukraińskojęzyczna)
  • Skierniewice: 1 zbór: Skierniewice
Mapa konturowa województwa łódzkiego
Miejscowości w województwie łódzkim, w których są zbory Świadków Jehowy[3]. Na żółto zaznaczono zbory zgromadzające się w Sali Królestwa sąsiedniego zboru. Na niebiesko zaznaczono położenie Sali Zgromadzeń w Łodzi.
Jedna z Sal Królestwa Świadków Jehowy w Tomaszowie Mazowieckim (ul. Jagiellońska 1)
Jedna z Sal Królestwa w Opocznie (ul. Cicha 3)
Jedna z Sal Królestwa w Łodzi (ul. Górnicza 6)
Na terenie powiatów

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d W związku z pandemią COVID-19 od 14 marca 2020 do 31 sierpnia 2022 roku działalność od domu do domu była zawieszona (prowadzona była listownie, telefonicznie, w formie elektronicznej, od 31 maja 2022 roku wznowiono publiczną działalność ewangelizacyjną). W związku z tym do 31 grudnia 2022 roku zawieszono wszelkie szkolenia i kursy (oprócz Kursu Służby Pionierskiej przeprowadzanego do końca 2022 roku w formie wideokonferencji). Od marca 2020 roku zebrania zborowe odbywały się wyłącznie w formie wideokonferencji, a od 1 kwietnia 2022 roku odbywają się ponownie w Sali Królestwa oraz w formie „hybrydowej” (wszyscy uczestnicy w Sali Królestwa i odbierający program transmitowany przez wideokonferencje mogą brać czynny udział w punktach i dyskusjach). Do 31 grudnia 2022 roku wstrzymano organizowanie kongresów regionalnych i zgromadzeń obwodowych z osobistym udziałem obecnych. Ich program został zamieszczony w oficjalnym serwisie internetowym jw.org. Do 31 maja 2022 roku wstrzymano również budowy i remonty Sal Królestwa.
  2. ↑ Obwody polskojęzyczne: Łódź–Centrum (103), Łódź–Polesie (102), Łódź–Widzew (101), Kielce (część) (411), Częstochowa (część) (409), Płock–Włocławek (część) (105), Ostrów Wielkopolski (część) (613), Kalisz (część) (108); polskiego języka migowego (część) [PL-Polski Migowy-01]; angielski (część) [EU English 11-A]; rosyjski (część) [EU-Russian-15-A]; ukraiński (część) [EU-Ukrainian-01-A].
  3. ↑ Getrud Ott pochodziła z Gdańska, została aresztowana w Łodzi, była więźniem obozów w Auschwitz (od grudnia 1942 do stycznia 1945), Mauthausen, Gross-Rosen i Bergen-Belsen (od stycznia do maja 1945). Po uwolnieniu została absolwentką Biblijnej Szkoły Strażnicy – Gilead i była misjonarzem w Indonezji, Iranie i Luksemburgu.
  4. ↑ Kongresy organizowano w Hali Sportowej w Łodzi: 1982 („Prawda o Królestwie”); 1983 („Jedność dzięki Królestwu”); 1984 („Rozwój Królestwa”). Na Stadionie Startu Łódź: 1986 („Pokój Boży”); 1987 („Zaufaj Jehowie”); 1988 („Sprawiedliwość Boża”); 19–22 lipca 1990 („Czysta mowa”); 2–4 sierpnia 1991 („Lud miłujący wolność”); 10–12 lipca 1992 („Nosiciele światła”); 22–25 lipca 1993 („Pouczani przez Boga”); 1–3 lipca 1994 („Bojaźń Boża”); 21–23 lipca 1995 („Rozradowani chwalcy Boga”); 9–11 sierpnia 1996 („Posłańcy pokoju Bożego”), 11–13 lipca 1997 („Wiara w Słowo Boże”); 26–28 czerwca 1998 („Boża droga życia”); 25–27 czerwca 1999 („Prorocze słowo Boże”); 28–30 lipca 2000 („Wykonawcy słowa Bożego”); 6–8 lipca 2001 („Nauczyciele słowa Bożego”); 2002 („Gorliwi głosiciele Królestwa”); 27–29 czerwca 2003 („Oddajcie chwałę Bogu”); 23–25 lipca 2004 („Chodź z Bogiem”); 15–17 lipca 2005 („Posłuszni Bogu)”; 24–26 lipca 2009 („Czuwajcie!”). Na Stadionie Widzewa Łódź: 4–6 sierpnia („Wyzwolenie jest blisko!”; 12 tys. obecnych); 29 czerwca–1 lipca 2007 („Naśladuj Chrystusa!”; przeszło 8 tys. obecnych, ochrzczono 104 osoby); 27–29 czerwca 2008 („Kierowani duchem Bożym”). W łódzkiej Atlas Arenie: 9–11 lipca 2010 („Trwaj przy Jehowie!”); 15–17 lipca 2011 („Niech przyjdzie Królestwo Boże!”); 13–15 lipca 2012 („Strzeż swego serca!”; 11 tysięcy obecnych, 101 osób zostało ochrzczonych); 4–6 lipca 2014 („Szukajmy najpierw Królestwa Bożego!”); 24–26 lipca 2015 („Naśladujmy Jezusa!”; ponad 7 tysięcy obecnych, 44 osoby zostały ochrzczone); 15–17 lipca 2016 („Lojalnie trwajmy przy Jehowie!”; prawie 7,5 tysiąca obecnych, ochrzczono 36 osób); 14–16 lipca 2017 („Nie poddawaj się!”); 10–12 sierpnia 2018 („Bądź odważny!”; ponad 10 000 obecnych); „Okazujcie cierpliwość!” (ponad 6 tysięcy obecnych, ochrzczono 31 osób)
  5. ↑ Z Sali Zgromadzeń w Łodzi korzystają obwody polskojęzyczne: Kalisz (208), Konin (109) (część), Łódź–Centrum (103), Łódź–Polesie (102), Łódź–Widzew (101), Płock–Włocławek (105).
  6. ↑ 19 czerwca 1999 roku w uroczystości otwarcia Sal Zgromadzeń w Sosnowcu, Łodzi i Warszawie (ul. Szwedzka) udział wzięli dwaj członkowie Ciała Kierowniczego: Theodore Jaracz i Daniel Sydlik.
  7. ↑ W nazwach zborów na terenie miast na prawach powiatu pominięto pierwszy człon ich nazwy, którym jest nazwa miasta, na terenie którego zgromadza się zbór (nie dotyczy Skierniewic, gdzie jest jeden zbór).
  8. ↑ Według NSP 2011 największy odsetek mieszkańców deklarujących przynależność do Świadków Jehowy zanotowano w Łodzi, Piotrkowie Trybunalskim i w powiatach bełchatowskim, pabianickim, sieradzkim i zgierskim (0,25–0,49%); a w pozostałych powiatach poniżej 0,24% (uwzględniono tylko deklaracje powyżej 300 osób w powiecie).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ GUS, Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011 [online].
  2. ↑ a b Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2019–2021 [online], stat.gov.pl, 22 grudnia 2022, s. 216-217 [dostęp 2022-12-23].
  3. ↑ a b c Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2024-04-19].
  4. ↑ a b Remigiusz Kasprzycki, „Naród bez broni”. Niechęć do służby wojskowej w II Rzeczypospolitej z przyczyn religijnych, „Kwartalnik Historyczny Rocznik”, Instytut Nauk o Bezpieczeństwie Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, 2019.
  5. ↑ „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 maja 1911, s. 80 (niem.).
  6. ↑ a b c d e f g Świadkowie Jehowy przygotowują się do zgromadzenia. W czasie uroczystości odbędzie się chrzest [online], tulodz.pl, 19 stycznia 2024.
  7. ↑ Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 2008, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2008, s. 75.
  8. ↑ Interessante Briefe, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 lutego 1915, s. 30 (niem.).
  9. ↑ Die Feier des Gedächtnismahles, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 maja 1916, s. 80 (niem.).
  10. ↑ M. Budziarek, Łódzki bedeker wyznaniowy, Łódź 1998, s. 70.
  11. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 12, 13, 23–35, 105, ISBN 978-83-63306-15-1.
  12. ↑ Remigiusz Kasprzycki, „Naród bez broni”. Niechęć do służby wojskowej w II Rzeczypospolitej z przyczyn religijnych, „Kwartalnik Historyczny Rocznik”, Instytut Nauk o Bezpieczeństwie Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, 2019.
  13. ↑ Czy religia zwalnia od obowiązku noszenia karabinu?, „Straż”, Zgromadzenia Badaczy Pisma Świętego w Ameryce, luty 1928, s. 32.
  14. ↑ C.T. Russell, Memorial Reports for 1922, „Strażnica i Zwiastun Obecności Chrystusa”, Towarzystwo Strażnica, 5 lipca 1922, s. 201 (ang.).
  15. ↑ Year Book I.B.S.A. 1922, Watchtower, 1922, s. 26 (ang.).
  16. ↑ C.T. Russell, Memorial Report, „Strażnica i Zwiastun Obecności Chrystusa”, Towarzystwo Strażnica, 15 czerwca 1923, s. 218, 223 (ang.).
  17. ↑ Stowarzysznie Badaczy Pisma Świętego, Do Urzędu Stanu Cywilnego przy Magistracie m. Łodzi, Łódź, 21 kwietnia 1923.
  18. ↑ Rocznik Świadków Jehowy 1994, Strażnica – Towarzystwo Biblijne i Traktatowe, s. 186.
  19. ↑ C.T. Russell, Memorial Report for 1924, „Strażnica i Zwiastun Obecności Chrystusa”, Towarzystwo Strażnica, 15 lipca 1924, s. 218 (ang.).
  20. ↑ Julian Grzesik, Historia Badaczy Pisma Świętego (tom IV), Lublin 2017, s. 114.
  21. ↑ Ein interessanter Bericht aus Polen, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 października 1925, s. 303 (niem.).
  22. ↑ Kaszewski 2011 ↓, s. 20.
  23. ↑ Protokół i uchwała zborów..., Łódź, 2 czerwca 1925.
  24. ↑ C.T. Russell, Memorial Report for 1925, „Strażnica i Zwiastun Obecności Chrystusa”, Towarzystwo Strażnica, 15 sierpnia 1925, s. 218 (ang.).
  25. ↑ Krótkie Sprawozdanie dla Ministerstwa Wyznań i Oświecenia Publicznego w Warszawie..., Warszawa, 18 lipca 1925.
  26. ↑ C.T. Russell, Memorial Report for 1926, „Strażnica i Zwiastun Obecności Chrystusa”, Towarzystwo Strażnica, 1 września 1926, s. 270 (ang.).
  27. ↑ C.T. Russell, Memorial Report for 1927, „Strażnica i Zwiastun Obecności Chrystusa”, Towarzystwo Strażnica, 1 września 1927, s. 218 (ang.).
  28. ↑ Ministerstwo Komunikacji. Departament III, Warszawa, 2 kwietnia 1928.
  29. ↑ Rocznik Świadków Jehowy 1994, Strażnica – Towarzystwo Biblijne i Traktatowe, s. 185, 192, 208.
  30. ↑ Stanisław Ufniarski, Międzynarodowe Stowarzyszenie Badaczy Pisma Św. (Świadkowie Jehowy), Kraków: Wydawnictwo Mariackie, 1947, s. 40.
  31. ↑ Metody głoszenia – docieranie do ludzi najróżniejszymi drogami, [w:] Królestwo Boże panuje!, Strażnica – Towarzystwo Biblijne i Traktatowe, 2014, s. 73.
  32. ↑ Watchtower, The Columbus Convention Will Have Its Closing Sessions Next Friday, Saturday and Sunday in 166 Cities in Every Parth of the Earth, „Messenger”, Towarzystwo Strażnica, 25 lipca 1931, s. 2 (ang.).
  33. ↑ „Biuletyn dla Świadków Jehowy”, czerwiec 1932, s. 3.
  34. ↑ a b Michał Michalski, Wyznania religijne w powiecie wieluńskim w latach 1918–1939 na tle mozaiki religijnej II Rzeczypospolitej, „Studia z historii społeczno-gospodarczej”, Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział Łódzki, 2021.
  35. ↑ Sprawozdanie sytuacyjne nr 12 SWi ruchu wywrotowego, zawodowego i bezpieczeństwa za grudzień 1932 r., k. 149, APŁOS, SPW, sygn. 712,, 1932.
  36. ↑ Urząd Wojewódzki Łódzki. Wydział Bezpieczeństwa, Badacze Pisma Świętego – poszczególne odłamy, Łódź, 15 lutego 1934.
  37. ↑ Watchtower, Kongresy międzynarodowe 2019 [online], jw2019.org, 8 sierpnia 2018 [dostęp 2018-08-08] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-24].
  38. ↑ „Badacze Pisma Świętego” nie mogą już więcej działać w Polsce, „Siedem groszy”, 24 marca 1938 [dostęp 2020-02-12].
  39. ↑ Miejsce Pamieci Auschwitz, „O Auschwitz” (odc. 17): więźniowie z fioletowym trójkątem – Świadkowie Jehowy w Auschwitz [online], auschwitz.org, 15 lutego 2015 [dostęp 2022-02-15].
  40. ↑ Łódzcy świadkowie Jehowy wśród zapomnianych ofiar holokaustu [online], tulodz.pl, 27 stycznia 2024.
  41. ↑ Trwanie w wierze wraz z mężem, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, Towarzystwo Strażnica, styczeń 1981, s. 24, 25.
  42. ↑ Meine Großtante überlebte Auschwitz [online], blick-aktuell.de, 26 stycznia 2022 (niem.).
  43. ↑ Teresa Wontor-Cichy, Więzieni za wiarę: Świadkowie Jehowy w KL Auschwitz, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2003.}
  44. ↑ Wiesław Jan Wysocki, Bóg na nieludzkiej ziemi, Warszawa 1978, s. 178.
  45. ↑ J. Niedźwiadek, A jednak ocalałam, „Wieści”, 1985.
  46. ↑ Otto Heike, 150. Jahre Schwabensiedlungen in Polen: 1795-1945, Leverkusen 1979, s. 245–250 (niem.).
  47. ↑ Hermann Felker (1904-), [w:] KB Pabianice [online], mittelpolen.de [dostęp 2022-12-28].
  48. ↑ Band 2/3 Namensverzeichnis A-Z. Annex., [w:] Sterbebücher von Auschwitz Fragmente, K. G. Saur, 1995.
  49. ↑ Informacja o więźniach [online], auschwitz.org.
  50. ↑ Robert Warda, Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Dlaczego naziści nienawidzili Świadków Jehowy? [online], echodnia.eu, 25 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-25].
  51. ↑ Matelska 2010 ↓, s. 76, 101–105, 131–147, 158–161, 179, 196–198, 265–272.
  52. ↑ Lojalni i niezłomni dawniej i dziś, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 października 2004, s. 25–27.
  53. ↑ Małgorzata Irena Skórska, Zapomniany mały Oświęcim w Łodzi… [online], dziennikzachodni.pl, 10 lipca 2021 [dostęp 2021-12-28].
  54. ↑ Kaszewski 2011 ↓, s. 47.
  55. ↑ Matelska 2010 ↓, s. 51, 52.
  56. ↑ 1949 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, Watchtower, 1949, s. 213–216 (ang.).
  57. ↑ Kazimierz Urban, Mniejszości religijne w Polsce 1945–1991 (zarys statystyczny), Kraków 1994, s. 20, 277.
  58. ↑ Kaszewski 2011 ↓, s. 74–78, 87.
  59. ↑ Poland Suffers in Papal Snares, „Przebudźcie się!”, 8 lipca 1947, s. 3 (ang.).
  60. ↑ Jehovah’s witnesses in Poland Defeat Persecution, „Przebudźcie się!”, 22 grudnia 1948, s. 3 (ang.).
  61. ↑ Poland’s Court Trials and Jehovah’s Witnesses, „Przebudźcie się!”, 22 kwietnia 1949, s. 3 (ang.).
  62. ↑ a b Atlas miasta Łodzi [online], mapa.lodz.pl, 2001 [dostęp 2022-12-24].
  63. ↑ Grzegorz Jasiński, Próba likwidacji wyznania Świadków Jehowy w Polsce w drugiej połowie 1950 roku. Zarys zagadnienia, Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, 2020.
  64. ↑ Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 1994, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 1994, s. 222.
  65. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Śledztwa zakończone wydaniem postanowienia o umorzeniu, par. 25 [online], ipn.gov.pl, listopad 2020 [dostęp 2021-03-21] [zarchiwizowane z adresu 2019-08-30].
  66. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Śledztwa w biegu. Zbrodnie komunistyczne par. 3 [online], ipn.gov.pl, sierpień 2013 [dostęp 2013-11-26].
  67. ↑ Jehowa hojnie nagradza tych, którzy trzymają się Jego dróg, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 sierpnia 2005, s. 16–20.
  68. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Działalność Świadków Jehowy w 1952 r. Charakterystyka, sierpień 1952, Warszawa: IPN, 1952, s. 110–170.
  69. ↑ Nadużywając wolności wierzeń kierownicy sekty „Świadkowie Jehowy” prowadzili antypolską działalność, „Echo Krakowskie”, 23 marca 1955, s. 2.
  70. ↑ Kierownicy sekty „świadkowie Jehowy” nadużywali wolności wierzeń do antypolskiej działalności, „Trybuna Robotnicza”, 23 marca 1955, s. 2.
  71. ↑ Proces kierownictwa sekty „świadkowie Jehowy”. Wyrok Sądu Wojewódzkiego w Łodzi, „Życie Warszawy”, 22 marca 1955, s. 2.
  72. ↑ J. Morawski, Świadkowie (Prześladowania Świadków Jehowy przez funkcjonariuszy UB w Łodzi w latach 1950–1960), „Rzeczpospolita”, 27 kwietnia 2001, A8.
  73. ↑ Kaszewski 2011 ↓, s. 85–135, 149–162.
  74. ↑ Antoni Dudek, Państwo i Kościół w Polsce 1945-1970, PIT, 1995, s. 55.
  75. ↑ Watchtower, Ciało Kierownicze dba o jedność – część 2 [online], jw.org, 2022 [dostęp 2022-09-20].
  76. ↑ Kaszewski 2011 ↓, s. 205, 206.
  77. ↑ Witold Kaszewski, Wierni Jehowie. Dzieje Świadków Jehowy w regionie łódzkim, Wydawnictwo A Propos, 2011, s. 203, 205, ISBN 978-83-917339-8-1.
  78. ↑ Stadion Widzewa będzie gotowy na start Orange Ekstraklasy [online], gazeta.pl [zarchiwizowane z adresu 2007-07-13].
  79. ↑ Chrzest Świadków Jehowy na stadionie, „Dziennik Łodzki”, 2 lipca 2007.
  80. ↑ Zromadzenie Okręgowe Świadków Jehowy 2008. Kierowani Duchem Bożym [online], rgbplus.pl, 23 lipca 2008.
  81. ↑ Chrzest w basenie. Świadkowie Jehowy w Atlas Arenie [online], expressilustrowany.pl, 13 lipca 2011.
  82. ↑ „Strzeż swego serca!”. Kongres Świadków Jehowy w Łodzi [online], wprost.pl, 13 lipca 2012.
  83. ↑ Łódź. Rozpoczął się kongres Świadków Jehowy [online], lodzdzisisiaj.pl, 13 lipca 2012.
  84. ↑ Świadkowie serca [online], lm.pl, 8 lipca 2012.
  85. ↑ Sławomir Młodziński, Kongres Świadków Jehowy pt. Strzeż swego serca [online], wirtualnyzgierz.pl, 12 lipca 2012 [dostęp 2021-06-01] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-06].
  86. ↑ Chrzest świadków Jehowy w łódzkiej Atlas Arenie [online], expresilustrowany.pl, 12 lipca 2012.
  87. ↑ Chrzest Świadków Jehowy [online], faktyinteria.pl, 15 lipca 2012.
  88. ↑ Kongres Świadków Jehowy w Łodzi. 6,5 tys. wiernych uczy się o zastosowaniu nauk Chrystusa [online], dzienniklodzki.pl, 24 lipca 2015.
  89. ↑ Kongres Świadków Jehowy w Łodzi. 6,5 tys. wiernych uczy się o zastosowaniu nauk Chrystusa [online], dzienniklodzki.pl, 24 lipca 2015.
  90. ↑ Kongres Świadków Jehowy w Atlas Arenie [online], expressilustrowany.pl, 25 lipca 2015.
  91. ↑ Kongres Świadków Jehowy w łódzkiej Atlas Arenie [online], dzienniklodzki.pl, 15 lipca 2016.
  92. ↑ Piotr Brzózka, Kongres Świadków Jehowy w Łodzi. Chrzest nowych członków zgromadzenia w Atlas Arenie [online], dzienniklodzki.pl, 16 lipca 2016.
  93. ↑ Kongres Świadków Jehowy 2017 „Nie poddawaj się!”. Chrzest w Atlas Arenie [ZDJĘCIA, FILM] [online], dzienniklodzki.pl, 15 lipca 2017.
  94. ↑ Kongres świadków Jehowy w Atlas Arenie w Łodzi [ZDJĘCIA] [online], lodz.naszemiasto.pl, 5 lipca 2017.
  95. ↑ Matylda Witkowska, Chrzest świadków Jehowy w Łodzi. Zanurzyli się w basenie podczas zjazdu w Atlas Arenie [online], dzienniklodzki.pl, 10 sierpnia 2018.
  96. ↑ Świadkowie Jehowy zapraszają [online], nowezyciepabianic.pl, 27 lipca 2018.
  97. ↑ Łódź: od piątku do niedzieli potrwa Kongres Świadków Jehowy [online], lodz.onet.pl, 9 sierpnia 2018.
  98. ↑ Dariusz Piekarczyk, Ponad 6 tysięcy osób na łódzkim Kongresie Świadków Jehowy. Byli z naszego regionu FOTO [online], dzienniklodzki.pl, 17 lipca 2023.
  99. ↑ Chrzest świadków Jehowy, „Rzeczpospolita”, archiwum.rp.pl, 12 sierpnia 1996.
  100. ↑ Marek Budziarek, Łódzki bedeker wyznaniowy, Łódź: Muzeum Historii Miasta Łodzi, 1998, s. 72, 99, ISBN 83-87434-05-1.
  101. ↑ Świadkowie Jehowy mają Salę [online], epiotrkow.pl, 15 lutego 2010 [dostęp 2017-05-30].
  102. ↑ Ogłoszenia, „Nasza Służba Królestwa”, lipiec 2015, s. 4.
  103. ↑ Wieruszów: Sala Królestwa już gotowa [online], radiosud.pl, 18 czerwca 2019 [dostęp 2019-08-06].
  104. ↑ Łódź: Zgromadzenia obwodowe [online], jw.org [dostęp 2022-12-25].
  105. ↑ Przyszłość bezkrwawej chirurgii w Polsce, „Przebudźcie się!”, 8 kwietnia 2000, s. 16–19.
  106. ↑ Agnieszka Jędrzejczak, W szpitalu Matki Polki w Łodzi operują bez transfuzji krwi u świadków Jehowy [online], dzienniklodzki.pl, 12 listopada 2015 [dostęp 2017-05-15].
  107. ↑ Ogłoszenia, „Nasza Służba Królestwa”, marzec 2015, s. 8.
  108. ↑ Watchtower, Ogłoszenia, „Nasza Służba Królestwa”, czerwiec 2006, s. 3.
  109. ↑ Po raz pierwszy w historii! Cały Nowy Testament dostępny w polskim języku migowym [online], nasztomaszow.pl, 28 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-29].
  110. ↑ Nowy Testament w polskim języku migowym [online], nowezyciepabianic.pl, 3 lipca 2022 [dostęp 2022-07-03].
  111. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne oraz stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2006–2008 [online], stat.gov.pl, 2009, s. 127-128 [dostęp 2022-12-24].
  112. ↑ Urząd Statystyczny w Łodzi, Rocznik Statystyczny Województwa Łódzkiego 2008 [online], lodz.stat.gov.pl, 2008 [dostęp 2022-12-27].
  113. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne oraz stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2009–2011 [online], stat.gov.pl, 2013, s. 131-132 [dostęp 2022-12-24].
  114. ↑ Świadkowie Jehowy w Wieluniu wznawiają publiczną działalność [online], info.wielun.pl, 26 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-26].
  115. ↑ Pabianiccy Świadkowie wznawiają publiczną działalność [online], nowezyciepabianic.pl, 27 czerwca 2022.
  116. ↑ Świadkowie Jehowy wznawiają swoją działalność po dwóch latach [online], lodz.tvp.pl, 29 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-30].
  117. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2012-2014 [online], stat.gov.pl, 2016, s. 131-132 [dostęp 2022-12-24].
  118. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2015–2018 [online], 28 lutego 2020, s. 234–236.
  119. ↑ Urząd Statystyczny w Łodzi, Rocznik Statystyczny Województwa Łódzkim 2021 [online], lodz.stat.gov.pl, 2021 [dostęp 2022-12-25].
  120. ↑ Akcja pomocy dla braci z Ukrainy — miłość pokonuje przeciwności [online], jw.org, 2 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-02].
  121. ↑ Bracia z Ukrainy odczuwają troskę Jehowy [online], jw.org, 2 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-02].
  122. ↑ Karta, Tomy 34-36, Wydawnictwo Krąg, 2002, s. 138.
  123. ↑ Justyna Haas, Losy dzieci Świadków Jehowy w III Rzeszy, s. 183.
  124. ↑ Jehovas Zeugen in Europa - Geschichte und Gegenwart: Band 3, LIT, 2018, s. 884 (niem.).
  125. ↑ Aleksandra Matelska, „... w miłości nie ma bojaźni”. Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, Wrocław: Apropos, 2009, s. 28, 29, ISBN 978-83-61387-19-0.
  126. ↑ Pamiątka świętowana w Sali Królestwa oraz Zakładzie Karnym w Sieradzu [online], sieradz.naszemiasto.pl, 27 marca 2024 [dostęp 2024-03-27].
  127. ↑ Funkcjonowanie duszpasterstw więziennych wyrazem równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych w Polsce [online], salon24.pl, 18 marca 2016 [dostęp 2023-12-04].
  128. ↑ Przypadki naruszeń wolności religijnej mniejszości wyznaniowych w Polsce [online], laboratoriumwolnosci.pl, 2021 [dostęp 2022-12-02].
  129. ↑ Wiesław Pierzchała, Buddysta chciał strzelać do świadków Jehowy? Jest wyrok! [online], dzienniklodzki.pl, 2 marca 2020 [dostęp 2022-12-02].
  130. ↑ Najważniejsze wydarzenie dla Świadków Jehowy [online], nasztomaszow.pl, 12 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-12].
  131. ↑ Wieluń: Zbliża się najważniejsze wydarzenie w roku dla Świadków Jehowy [online], info.wielun.pl, 14 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-14].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Aleksandra Matelska, „...w miłości nie ma bojaźni” Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, wyd. II, 2010, ISBN 978-83-61387-19-0.
  • Witold Kaszewski, Wierni Jehowie. Dzieje Świadków Jehowy w regionie łódzkim, Wydawnictwo A Propos, 2011, ISBN 978-83-917339-8-1.


Świadkowie Jehowy w Polsce
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Świadkowie_Jehowy_w_województwie_łódzkim&oldid=73546555”