Żołnierz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Żołnierz 17. Wielkopolskiej Brygady Zmechanizowanej z karabinkiem wz. 96 Beryl

Żołnierz – osoba pełniąca służbę w siłach zbrojnych danego państwa.

Żołnierz zobowiązany jest do obrony swojego państwa oraz wykonywania zadań bojowych poza jego granicami. Zarówno wówczas, gdy kraj ten jest agresorem, jak i w przypadku uczestniczenia sił zbrojnych danego kraju w misjach pokojowych lub siłach szybkiego reagowania w sytuacjach zmuszających społeczność międzynarodową do natychmiastowego zbrojnego współdziałania (operacje reagowania kryzysowego).

Żołnierz jest podstawową jednostką w wojsku, formacji zbrojnej powołanej przez organizm społeczno-polityczny dla obrony własnego terytorium przed najazdem, utrzymania (w szczególnych sytuacjach) w porządku w kraju lub dokonywania podbojów[1].

Umowy międzynarodowe określające prawo konfliktów zbrojnych uznają za żołnierzy także osoby inne niż służące w siłach zbrojnych (patrz niżej) o ile osoby spełniają ustalone zasady (pozostawanie pod dowództwem, noszenie z daleka widocznego znaku rozpoznawczego, jawne noszenie broni, przestrzeganie w swych działaniach praw i zwyczajów wojny)[2].

W działaniach zbrojnych celem jest wyeliminowanie przeciwnika z walki, zabronione jest atakowanie wyłączonego z walki (jak jeniec czy ciężko ranny) czy odmowa brania jeńca (zwana niedawaniem pardonu)[3].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Żołnierze Armii Krajowej
Piechur amerykańskich wojsk lądowych, 1942 rok

Historia wojskowości sięga początków historii rodzaju ludzkiego, ale zarania wojska musimy szukać w krajach, gdzie powstawały pierwsze organizmy państwowe, a więc w Mezopotamii i w Egipcie. Sumeryjska płaskorzeźba z połowy trzeciego tysiąclecia p.n.e. (tzw. Sępia stela) ukazuje władcę miasta Lagasz na czele zbrojnych w dzidy i okrytych wielkimi, prostokątnymi tarczami żołnierzy.

W starożytnej Grecji żołnierzami byli wszyscy wolni obywatele, przy czym – w zależności od tego jaki ustrój panował w danym mieście-państwie – różne były powinności przedstawicieli poszczególnych warstw społecznych. Podobnie w starożytnym Rzymie, gdzie obowiązek wojskowy spoczywał na wszystkich wolnych obywatelach Republiki, a zwolnienie z tego obowiązku zapewniało jedynie (poza ułomnością fizyczną) wstąpienie do stanu kapłańskiego lub bycie biednym (żołnierz sam kupował sobie ekwipunek). Warstwy ludności podległej (nie-Rzymianie zwani Italikami) stanowiły materiał do budowy formacji pomocniczych armii lub wioślarzy we flocie.

We wczesnośredniowiecznej Europie, gdzie cała własność ziemska należała do władcy (suwerena), który rozdzielał ją między swych wasalirycerzy, po raz pierwszy zarysowała się wyraźna linia podziału w wojsku na konne rycerstwo oraz pieszych łuczników, kuszników, pawężników – żołnierzy wywodzących się z warstwy wolnych lub pańszczyźnianych chłopów. Niezależne od władcy siły zbrojne powstawały w celu obrony miast, a ich skład i finansowanie spoczywały na barkach cechów rzemieślniczych i gildii kupieckich.

W dobie Odrodzenia dość powszechnie korzystano z armii zaciężnych, od czego w wieku XVIII zaczęto odchodzić na rzecz armii z poboru, przy czym najszersze jej użycie miało miejsce w XIX i XX wieku od wojen napoleońskich do wojny wietnamskiej.

Obecnie coraz częściej odstępuje się od poboru na rzecz armii zawodowej, znacznie mniejszej liczebnie, natomiast o wysokim stopniu profesjonalizmu. W takim rozwiązaniu, trzon armii składający się z żołnierzy czynnej służby wojskowej, może być w mniejszej lub większej mierze wspierany przez żołnierzy rezerwy[4].

Podział[edytuj | edytuj kod]

Żołnierze chińskiego oddziału reprezentacyjnego

Żołnierzy można podzielić:

Zadania w czasie pokoju[edytuj | edytuj kod]

Żołnierze pełnią ważne role nie tylko w czasach konfliktów i wojen. W czasie pokoju trzymają warty przy obiektach o szczególnym znaczeniu, pomagają cywilom dotkniętym klęskami żywiołowymi czy katastrofami (np. powodziami, wielkimi pożarami). Specjalistyczne formacje przydają się także do innych zadań, np. wojska inżynieryjne budują mosty i drogi, saperzy rozbrajają niewybuchy i wysadzają domy przeznaczone do rozbiórki.

Szczególne role[edytuj | edytuj kod]

W czasie prowadzenia działań wojennych istnieje wiele różnych formacji militarnych, ale nie wszyscy żołnierze walczą w regularnych armiach.

Partyzantami nazywamy bojowników oddziałów ochotniczych, prowadzących wojnę podjazdową i działania na tyłach wroga takie jak dywersja, sabotaż i terror. Największymi formacjami partyzanckimi były oddziały partyzantki jugosłowiańskiej i Armii Krajowej w okresie II wojny światowej oraz oddziały Việt Minhu i Việt Cộngu w czasie wojny wietnamskiej.

Maruderzy to żołnierze odłączający się od swoich oddziałów, pozostający na tyłach armii (często w celach rabunkowych lub zaboru mienia pozbawionego opieki).

Dezerterami nazywa się uciekinierów, opuszczających jednostkę wojskową, w celu uniknięcia służby wojskowej.

Kolaboranci podejmują z wrogiem świadomą i dobrowolną współpracę polityczną, wojskową, policyjną, gospodarczą bądź kulturalną[5][6][7][8].

Puczyści podejmują niezgodne z porządkiem konstytucyjnym przy użyciu siły, próbę przejęcia władzy politycznej w swoim państwie na rzecz określonej jednostki lub grupy osób[9].

Junta to dzierżąca władzę państwową rada wysokich rangą żołnierzy, ustanawiana zwykle w wyniku przeprowadzonego wojskowego zamachu stanu, gdzie wojskowi łączą funkcje dowódcze z głównymi funkcjami w aparacie państwowym i rządzą opierając się na armii oraz wykorzystując wojskowe metody działania[10]

Szczególną grupę wojskowych stanowią najemnicy, którzy zaciągają się do walki nie z obowiązku lub dla sławy, lecz w zamian za wynagrodzenie. Są to najczęściej doświadczeni żołnierze zawodowi, którzy po odejściu z regularnej armii szukają zatrudnienia gdzie indziej. Wbrew potocznemu mniemaniu nie są nimi żołnierze międzynarodowej jednostki armii francuskiej zwanej Legią Cudzoziemską, ani agenci ochrony z amerykańskiej firmy Blackwater[potrzebny przypis].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Uznawane obecnie za zakazane przez prawo międzynarodowe.
  2. Pojęcia „osoba cywilna” oraz „bezpośredni udział w działaniach zbrojnych”. pl.ism.uw.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-06)]. s. 61n.
  3. Dopuszczalność pozbawienia życia kombatanta w świetle międzynarodowego prawa humanitarnego
  4. Williams, John Allen. The Military and Society Beyond the Postmodern Era. „Orbis”. 2 (52), s. 199-216, 2008. Elsevier Science. DOI: 10.1016/j.orbis.2008.01.003. ISSN 0030-4387. (ang.). 
  5. P. Majewski, Kolaboracja, [w:] Polska-Niemcy. Wojna i Pamięć, red. J. Kochanowski, B. Kosmala, Warszawa-Poczdam 2013, s. 297.
  6. A. Hempel, Pogrobowcy klęski. Rzecz o policji „granatowej” w Generalnym Gubernatorstwie 1939-1945, Warszawa 1990, s. 201.
  7. S. Korboński, Polskie Państwo Podziemne. Przewodnik po Podziemiu z lat 1939-1945, Warszawa 2008, s. 145.
  8. Kolaboracja, [w:] Historia. Encyklopedia szkolna WSiP, wyd. 4 zm. i rozsz., red. A. Friszke, E.C. Król, Warszawa 2004, s. 372.
  9. Na podstawie: Słownik polityki, pod redakcją Marka Bankowicza, Wiedza Powszechna, Warszawa 1996.
  10. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego. Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2008. s. 33. [dostęp 2015-11-19].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Leksykon wiedzy wojskowej, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1979.