Żywieckie Przedmieście
| Część Bielska-Białej | |
 Widok lotniczy na północną część dzielnicy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| Dzielnica |
Bielsko Południe |
| Data założenia |
XVIII wiek / 1824 |
| Strefa numeracyjna |
33 |
| Kod pocztowy |
43-300 |
| Tablice rejestracyjne |
SB |
Położenie na mapie Bielska-Białej
| |
| 49°48′57″N 19°02′39″E/49,815833 19,044167 | |
Żywieckie Przedmieście (niem. Saybuscher Vorstadt) – część śródmieścia Bielska-Białej położona na południe od Starego Miasta, historyczne przedmieście miasta Bielska. Zostało wydzielone z Górnego Przedmieścia w roku 1824. W XIX i XX wieku stanowiło w dużej mierze dzielnicę przemysłową. Administracyjnie wchodzi w skład osiedli (jednostek pomocniczych gminy) Śródmieście Bielsko, Osiedle Słoneczne oraz Bielsko Południe.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Historyczne granice Żywieckiego Przedmieścia odzwierciedla kształt obrębu ewidencyjnego o tej nazwie (kod TERYT 246101_1.0006) niezmieniony od czasu wprowadzenia nowego podziału katastralnego miasta w 1824. Biegną one:
- na północy: linią dawnych murów obronnych wzdłuż ulicy Zamkowej, przez ulicę Schodową i plac św. Mikołaja – granica ze Starym Miastem; w nieregularny sposób od 0 do 200 m na południe od ulicy Cieszyńskiej – granica z Górnym Przedmieściem; ulicą 1 Maja od początku do wysokości nr 20, następnie odbijając ku Białej – granica z Dolnym Przedmieściem
- na wschodzie: rzeką Białą – granica z Lipnikiem (w rozumieniu obrębu ewidencyjnego, w praktyce chodzi o Osiedle Grunwaldzkie i Leszczyny)
- na południu: potokiem Kamieniczanka
- na zachodzie: ulicą Henryka Siemiradzkiego, Grażyny i końcowym odcinkiem Kamienickiej
W skład Żywieckiego Przedmieścia wchodzi również obszar pomiędzy rzeką Białą a ulicą Leszczyńską, na którym znajduje się kompleks przemysłowy dawnej Apeny, koszary 18 Batalionu Powietrznodesantowego i centrum handlowe Gemini Park. Stanowił on historycznie enklawę Bielska na prawym, „bialskim”, brzegu rzeki. Ze względu na swoje specyficzne położenie jest jednak w powszechnym obiegu określany jako przynależny do Leszczyn[1][2].
Zgodnie z uchwalonym w 2002 podziałem na osiedla (jednostki pomocnicze gminy) Żywieckie Przedmieście należy do osiedli:
- Śródmieście Bielsko – część północno-wschodnia ograniczona ulicami Sikorskiego, Partyzantów i końcowym odcinkiem 1 Maja
- Osiedle Słoneczne – część północno-zachodnia ograniczona ulica Sikorskiego, Partyzantów i Michałowicza
- Bielsko Południe – na południe od ulicy Michałowicza i końcowego odcinka 1 Maja
- Leszczyny – enklawa na prawym brzegu Białej
Żywieckie Przedmieście było w przeszłości określane również nazwą Blich (Bleiche). Dzisiejsza ulica Partyzantów, główna oś komunikacyjna dzielnicy, nosiła przed 1945 nazwy Bleichstraße, Blichowa, Auf der Bleiche, a obecny plac Adama Mickiewicza nazywano placem Blichowym / Bleichplatz[3][4].
Ukształtowały się także inne nazwy miejscowe na określenie poszczególnych fragmentów przedmieścia:
- Pastornak – dzisiejsza ulica 1 Maja[5]
- Kozielec / Purzelberg – rejon wokół dzisiejszej ulicy Józefa Lompy[6]
- Sikornik / Maisengrund – część północno-zachodnia wokół płynącego doliną potoku[7]
- Zennerberg – dzisiejsza ulica Władysława Sikorskiego[8][9]
- Wzgórze Młyńskie / Mühlberg – wzgórze w rejonie dzisiejszej ulicy Widok[10][11]
Z nich tylko Sikornik funkcjonuje do dziś oficjalnie jako nazwa ulicy.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Historyczna nazwa dzielnicy Blich pochodzi od „blichowania”, czyli bielenia płócien rozkładanych w tym celu na łąkach nad rzeką Białą[8]. Obszar ten zaliczano do Górnego Przedmieścia. W 1808 był jedynym fragmentem Bielska, którego nie uszkodził wielki pożar miasta[12]. Jego rozwój w okresie rewolucji przemysłowej wiązał się nie tylko z korzystnym położeniem nad rzeką, ale też z płynącymi równolegle do niej młynówkami. Jedna wypływała w okolicy obecnego mostu na ulicy Leszczyńskiej i dalej wzdłuż ulic Partyzantów i Batorego. Druga miała początek w Kamienicy i płynęła wzdłuż ulicy Młyńskiej. W rejonie dzisiejszego skrzyżowania ulicy Młyńskiej i Batorego obie łączyły się z potokiem płynącym pomiędzy wzgórzami Młyńskim i Kozielec, a następnie jako już jedna Młynówka (Mühlgraben) przecinały Żywieckie Przedmieście, by w końcu pod bielskim zamkiem połączyć się z potokiem Niper[6]. Do pierwszych zmechanizowanych zakładów, które z tego cieku korzystały, należała założona w 1822 farbiarnia Franza Mänhardta i fabryka obić zgrzebnych Karla Wolfa[13]. Pomiędzy 1881 a 1904 Młynówka została w kilku etapach skanalizowana i na zawsze zniknęła z krajobrazu Żywieckiego Przedmieścia[14].
Żywieckie Przedmieście jako osobna dzielnica katastralna zostało wydzielone w 1824. W 1851 liczyło sobie 1842 mieszkańców (25,2% wszystkich bielszczan) w 148 budynkach[15]. Do roku 1910 liczba mieszkańców wzrosła do 4924, z tego 88,0% niemiecko-, 11,2% polsko- i 0,7% czeskojęzycznych; 59,4% katolików, 29,3% protestantów i 10,9% żydów[16].
.jpg)
Dzielnica miała w dużej mierze przemysłowy charakter, do największych zakładów należała fabryka maszyn Gustav Josephy’s Erben założona w 1851 i zajmująca po rozbudowach cały kwartał w rejonie dzisiejszej ulicy Powstańców Śląskich oraz drugi w rejonie ulicy Sikornik (później znana jako Befama). Występowała tu jednak również zabudowa kamieniczna i willowa, najbardziej reprezentacyjny charakter miała ulica Pastornak (dziś 1 Maja), przy której wzniesiono m.in. gmach poczty (1898) i Banku Austro-Węgierskiego (1900)[17]. W latach 1892–1911 w rejonie dzisiejszych ulic Michałowicza, Robotniczej i Kamińskiego powstało jedyne w Bielsku typowe osiedle robotnicze z budynkami typu familok[18]. W sąsiedztwie miejskiej elektrowni uruchomionej w 1893 przy dzisiejszej ulicy Partyzantów powstała dwa lata później zajezdnia dla bielskiej sieci tramwajowej. W 1895 rozpoczęto też urządzanie Alei na Blichu – dzisiejszego Parku Włókniarzy[17]. Po wyburzeniu dotychczasowej zabudowy urządzono w latach 1896–1908 nowy miejski plac na Żywieckim Przedmieściu, nazwany na cześć Gustava Josephy’ego, a obecnie noszący nazwę Żwirki i Wigury[18]. W 1902 rozpoczęto budowę koszar kawalerii, które zajęły prawobrzeżną enklawę dzielnicy[19]. Na Żywieckim Przedmieściu ulokowany został Dom Robotniczy oraz Dom Polski skupiający organizacje społeczne mniejszości polskiej w Bielsku. W 1914 doszło w tym rejonie do zamieszek określanych jako bitwa nad Białą[20]. W 1928 na placu Blichowym (obecnie Mickiewicza) odsłonięto jedyny w międzywojennej Polsce pomnik Gabriela Narutowicza, który istniał do 1939, a w okresie powojennym stanął na jego cokole pomnik Adama Mickiewicza[21].
Do poważnych przekształceń urbanistycznych Żywieckiego Przedmieścia doszło w latach 1972–1974 w związku z przebudową układu komunikacyjnego. Ulica Partyzantów została przekształcona w dwupasmową przelotową drogę, co pociągnęło za sobą wyburzenie wielu obiektów po całej jej długości, włącznie z Domem Polskim i Bazarami Zamkowymi. Zmieniła się też struktura placu Żwirki i Wigury, a w sąsiedztwie placu Mickiewicza powstało ruchliwe skrzyżowanie[22]. W północno-zachodniej części dzielnicy wybudowano wielkopłytowe osiedle mieszkaniowe nazywane od pobliskiej ulicy osiedlem Michałowicza. Epoka po 1989 wiąże się przede wszystkim z likwidacją zakładów przemysłowych na Żywieckim Przedmieściu, których obiekty zostały zaadaptowane na cele handlowo-usługowe, rzadziej mieszkalne czy kulturalne, a w niektórych przypadkach (jak kompleks ZPW Merilana przy ulicy Młyńskiej) wyburzone[23].
Zabytki i atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]
- Stara Fabryka (dawniej Muzeum Techniki i Włókiennictwa)
- Dom Kultury Włókniarzy w dawnym dworku Franza Mänhardta (1822)
- Regionalny Ośrodek Kultury
- gmach Poczty Polskiej przy ulicy 1 Maja 1 (1898)
- kamienica Karla Mikscha (Allegri) przy ulicy Zamkowej 8 (1897)
- willa Karla Wolfa przy ulicy Lompy 13 (1920)
- Grępielnia – kompleks fabryczno-willowy przy ulicy Partyzantów 20–24 (1870)
- Park Włókniarzy
- osiedle robotnicze przy ulicy Michałowicza, Robotniczej i Kamińskiego (1892–1911)
-
-
Dom Kultury Włókniarzy -
Gmach poczty -
Kamienica Mikscha -
Willa Karla Wolfa -
Grępielnia -
Pomnik Adama Mickiewicza w Parku Włókniarzy -
Osiedle robotnicze
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Most do koszar na Leszczynach. historia.beskidia.pl, 2009-03-18. [dostęp 2022-02-15].
- ↑ Marcin Płużek: Bielsko ułanami stało. Kronika Beskidzka, 2021-02-28. [dostęp 2022-02-15]. Cytat: (...) powrócili do Bielska. Stacjonowali (...) w koszarach na Leszczynach.
- ↑ Bielsko-Biała... w czasach II Rzeczypospolitej ↓, s. 221, 223.
- ↑ Bielsko-Biała... w czasach II wojny światowej ↓, s. 305, 306.
- ↑ Bielsko-Biała... w czasach monarchii austro-węgierskiej ↓, s. 110.
- ↑ a b Monografia, tom III ↓, s. 77.
- ↑ Bielsko-Biała: Gospodarstwo z XIX stulecia. historia.beskidia.pl. [dostęp 2022-02-15].
- ↑ a b Bielsko-Biała... w czasach monarchii austro-węgierskiej ↓, s. 107.
- ↑ Piotr Kenig. Rodzina Halentów. „Relacje Interpretacje”. 31 (3), s. 27, październik 2013. [dostęp 2022-02-15].
- ↑ Od szlaków handlowych... ↓, s. 42.
- ↑ Młyńskie Wzgórze – Mühlberg: las w zasięgu ręki (...). Budżet obywatelski Bielska-Białej 2022. [dostęp 2022-02-15].
- ↑ Monografia, tom III ↓, s. 83.
- ↑ Monografia, tom III ↓, s. 85.
- ↑ Monografia, tom III ↓, s. 231.
- ↑ Monografia, tom III ↓, s. 137.
- ↑ Monografia, tom III ↓, s. 138, 140, 259.
- ↑ a b Marcin Żerański: Bielsko-Biała: szczypta Śląski i odrobina Małopolski. Przewodnik turystyczny. Cieszyn: Pracownia na Pastwiskach, 2015, s. 49–51. ISBN 978-83-939300-9-8.
- ↑ a b Monografia, tom III ↓, s. 256.
- ↑ Bielsko-Biała... w czasach monarchii austro-węgierskiej ↓, s. 119.
- ↑ Bitwa nad Białką. W: Grzegorz Wnętrzak: Stosunki polityczne i narodowościowe na pograniczu Śląska Cieszyńskiego i Galicji Zachodniej w latach 1897–1920. Toruń: adam marszałek, 2014, s. 241–255, 397–401. ISBN 978-83-7780-882-5.
- ↑ Monografia, tom IV ↓, s. 116.
- ↑ Od szlaków handlowych... ↓, s. 145–151.
- ↑ Joanna Wieczorek: Rozpoczęło się wyburzanie. To kawał historii przemysłu włókienniczego. Radio Bielsko, 2021-05-10.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Bielsko-Biała. Monografia miasta. Idzi Panic (red.). Bielsko-Biała: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej, 2010. ISBN 978-83-60136-26-3.
- Piotr Kenig, Wojciech Kominiak: Bielsko-Biała i okolice na dawnej pocztówce w czasach monarchii austro-węgierskiej. Wyd. II. Bielsko-Biała: WMW, 2008. ISBN 978-83-915603-0-3.
- Ewa Janoszek, Wojciech Kominiak: Bielsko-Biała i okolice na dawnej pocztówce w czasach II Rzeczypospolitej. Bielsko-Biała: WMW, 2008. ISBN 978-83-915603-1-0.
- Wojciech Dziubek, Wojciech Kominiak: Bielsko-Biała i okolice na dawnej pocztówce i fotografii w czasach II wojny światowej. Bielsko-Biała: beskidia.pl, 2021. ISBN 978-83-953489-1-4.
- Jacek Kachel: Od szlaków handlowych po autostrady. Zarys dziejów drogownictwa w Bielsku-Białej. Bielsko-Biała: Miejski Zarząd Dróg w Bielsku-Białej, 2020. ISBN 978-83-956843-0-2.
- Portal mapowy Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej z warstwą obrębów ewidencyjnych i jednostek pomocniczych gminy
