1854
Rządzący państwami w 1854
Wydarzenia w Polsce
- Powstanie zakładów Lilpopa w Warszawie oraz fabryki Scheiblera w Łodzi.
- Prapremiera Halki w Wilnie.
- U zbiegu dzisiejszych ulic Kościuszki i Węgierskiej w Gorlicach zapłonęła po raz pierwszy na świecie uliczna lampa naftowa[1].
- Powstanie pierwszej w świecie kopalni ropy naftowej, z inicjatywy Ignacego Łukasiewicza, w Bóbrce k. Krosna.
- Po raz pierwszy w tłumaczeniu na język polski ukazało się dzieło Mikołaja Kopernika De revolutionibus (tłumaczenie Jana Baranowskiego).
Wydarzenia na świecie
- 4 stycznia – William McDonald odkrył Wyspy McDonalda na południowym Oceanie Indyjskim.
- 14 lutego – amerykański stan Teksas został połączony linią telegraficzną z resztą kraju.
- 17 lutego – proklamowano niepodległość Wolnego Państwa Orania.
- 25 lutego – Sacramento zostało stolicą Kalifornii.
- 28 lutego – została założona Partia Republikańska (Stany Zjednoczone).
- 12 marca – wojna krymska: Francja i Wielka Brytania zawarły sojusz antyrosyjski z Turcją.
- 24 marca – w Wenezueli zniesiono niewolnictwo.
- 26 marca – książę Parmy Karol III został podczas wieczornego spaceru pchnięty nożem przez nieznanego napastnika, w wyniku czego zmarł następnego dnia.
- 27 marca – Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Rosji.
- 31 marca – Japonia: pomiędzy siogunatem a USA podpisano Traktat z Kanagawy (otwarcie dla cudzoziemców portów: Shimoda i Hakodate).
- 16 kwietnia – trzęsienie ziemi zniszczyło San Salvador, stolicę Salwadoru.
- 24 kwietnia – w Wiedniu odbył się ślub cesarza Franciszka Józefa I z Elżbietą Bawarską.
- 30 kwietnia:
- Fruto Chamorro został pierwszym prezydentem Nikaragui
- uruchomiono pierwszą linię kolejową w Brazylii.
- 6 maja – po fiasku swej opery La Traviata Giuseppe Verdi wystawił w weneckim Teatro San Benedetto jej nieznacznie zmienioną wersję pod nowym tytułem Violetta, tym razem odnosząc sukces.
- 30 maja – utworzono terytoria Kansas i Nebraski.
- 11 czerwca – wykonano po raz pierwszy publicznie niemiecką pieśń patriotyczną Die Wacht am Rhein (Straż na Renie) ze słowami Maxa Schneckenburgera i muzyką Karla Wilhelma.
- 16 czerwca – wojna krymska: zwycięstwo wojsk rosyjskich w bitwie nad rzeką Czoroch.
- 27 czerwca – kanadyjski lekarz i geolog Abraham Gesner uzyskał amerykański patent na naftę wytwarzaną z węgla pod nazwą handlową Kerosene.
- 5 lipca – w wyniku pożaru muzeum w Filadelfii uległ zniszczeniu tzw. Mechaniczny Turek, czyli XVIII-wieczna mistyfikacja, maszyna grająca w szachy, której autorem był Wolfgang von Kempelen.
- 13 lipca – Niemcy: zakazano wszelkich stowarzyszeń robotniczych lub komunistycznych.
- 17 lipca – Austria: uruchomiono pierwszą na świecie linię kolejową przebiegająca przez tereny górskie.
- 19 sierpnia – w okolicach Fort Laramie (Nebraska) Siuksowie dokonali masakry 30-osobowego oddziału amerykańskich żołnierzy i tłumacza.
- 28 sierpnia – wojna krymska: wojska brytyjsko-francuskie rozpoczęły oblężenie Pietropawłowska na Kamczatce.
- 7 września – wojna krymska: zakończyło się nieudane brytyjsko-francuskie oblężenie Pietropawłowska.
- 20 września – wojna krymska: klęska wojsk rosyjskich nad rzeką Almą.
- 27 września – po kolizji z francuskim okrętem SS Vesta, u wybrzeży Nowej Fundlandii zatonął brytyjski SS Arctic. Zginęło ponad 300 osób.
- 6 października – 53 osoby zginęły, a setki zostały rannych wskutek serii pożarów i eksplozji w miastach Newcastle upon Tyne i Gateshead, leżących naprzeciw siebie nad rzeką Tyne.
- 17 października – wojna krymska: rozpoczęło się oblężenie Sewastopola.
- 25 października – wojna krymska: bitwa pod Bałakławą między wojskami brytyjskimi i rosyjskimi (szarża lekkiej brygady).
- 5 listopada – wojna krymska: zwycięstwo wojsk brytyjsko-francuskich w bitwie pod Inkermanem.
- 8 grudnia – Pius IX ogłosił dogmat o niepokalanym poczęciu Maryi.
- W Kanadzie oficjalnie zlikwidowano system senioralny.
Urodzili się
- 14 marca – Paul Ehrlich, niemiecki chemik i bakteriolog, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny (zm. 1915)
- 15 marca – Emil Adolf von Behring, bakteriolog niemiecki, uważany za twórcę immunologii, laureat Nagrody Nobla (zm. 1917)
- 27 marca – Władysław Kulczyński senior, polski zoolog, arachnolog, taternik (zm. 1919)
- 13 kwietnia – Anna Tomaszewicz-Dobrska, polska lekarka chorób kobiecych i pediatra (zm. 1918)
- 22 kwietnia – Dionysius Schüler, niemiecki arcybiskup, generał franciszkanów (zm. 1926)
- 29 kwietnia – Henri Poincaré, francuski matematyk, fizyk, astronom, filozof, twórca topologii algebraicznej (zm. 1912)
- 15 czerwca – Modest Maryański, polski podróżnik, inżynier górnik, założyciel i właściciel kopalń w Ameryce i Australii (zm. 1914)
- 20 czerwca – Jan Zawiejski, polski architekt, przedstawiciel historyzmu (zm. 1922)
- 3 lipca:
- Leoš Janáček, czeski kompozytor (zm. 1928)
- Heliodor Święcicki, polski lekarz, pierwszy rektor Wszechnicy Piastowskiej (późniejszy Uniwersytet im. Adama Mickiewicza) (zm. 1923)
- 5 lipca – Giuseppe Sacconi, włoski architekt (zm. 1905)
- 11 lipca – Józefa od św. Jana Bożego Ruano García, hiszpańska zakonnica, męczennica, błogosławiona katolicka (zm. 1936)
- 12 lipca – George Eastman, amerykański przedsiębiorca współzałożyciel przedsiębiorstwa Eastman Kodak (zm. 1932)
- 14 lipca – Jacek Malczewski, polski malarz, jeden z głównych przedstawicieli symbolizmu przełomu XIX i XX wieku (zm. 1929)
- 13 września – Napoleon Cybulski, polski fizjolog, odkrywca adrenaliny (zm. 1919)
- 12 października – August Witkowski, polski fizyk, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego (zm. 1913)
- 16 października – Oscar Wilde, angielski poeta, prozaik, dramatopisarz i filolog klasyczny irlandzkiego pochodzenia (zm. 1900)
- 20 października – Arthur Rimbaud, francuski poeta (zm. 1891)
- 8 listopada – Johannes Rydberg, fizyk szwedzki (zm. 1919)
- 13 listopada – Michał Febres Cordero y Muñoz, ekwadorski lasalianin, święty katolicki (zm. 1910)
- data dzienna nieznana:
- Jan Głogowski, polski lekarz, działacz endecki i oświatowy (zm. 1910)
- Szymon Tatar (młodszy), góral, przewodnik tatrzański i ratownik górski (zm. 1917)
Zmarli
- 11 lutego – Piotr Steinkeller, polski przedsiębiorca (ur. 1799)
- 3 marca – Giovanni Battista Rubini, włoski tenor (ur. 1794)
- 27 marca – Karol III Parmeński, książę Parmy (ur. 1823)
- 2 maja – Józef Nguyễn Văn Lựu, wietnamski męczennik, święty katolicki (ur. ok. 1790)
- 6 lipca – Georg Ohm, niemiecki matematyk, twórca prawa opisującego związek pomiędzy natężeniem prądu elektrycznego a napięciem elektrycznym (ur. 1789)
- 24 lipca – Modestino, włoski franciszkanin, błogosławiony katolicki (ur. 1802)
- 20 sierpnia – Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling, niemiecki filozof (ur. 1775)
- 25 sierpnia – Claude François Lallemand, francuski lekarz (ur. 1790)
- 28 sierpnia – Joachima De Vedruna, hiszpańska zakonnica, założycilka karmelitanek miłosierdzia, święta katolicka (ur. 1783)
- 30 września – Józef Chłopicki, generał, uczestnik między innymi powstania kościuszkowskiego, wojen napoleońskich i powstania listopadowego (ur. 1771)
- 2 października – Emilia de Villeneuve, francuska zakonnica, założycielka Sióstr od NMP Niepokalanego Poczęcia, święta katolicka (ur. 1811)
- 21 października – Maria Wirtemberska właśc. Maria Anna z Czartoryskich, polska arystokratka, powieściopisarka, komediopisarka, poetka i filantropka (ur. 1768)
- 3 grudnia – Jan Klemens Minasowicz, polski malarz, grafik, kolekcjoner i antykwariusz (ur. 1797)
Święta ruchome
- Tłusty czwartek: 23 lutego
- Ostatki: 28 lutego
- Popielec: 1 marca
- Niedziela Palmowa: 9 kwietnia
- Wielki Czwartek: 13 kwietnia
- Wielki Piątek: 14 kwietnia
- Wielka Sobota: 15 kwietnia
- Wielkanoc: 16 kwietnia
- Poniedziałek Wielkanocny: 17 kwietnia
- Wniebowstąpienie Pańskie: 25 maja
- Zesłanie Ducha Świętego: 4 czerwca
- Boże Ciało: 15 czerwca
Przypisy
