18 Dywizja Piechoty (II RP)

18 Dywizja Piechoty

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	23 stycznia 1920
Rozformowanie	13 września 1939
Tradycje
Kontynuacja	18 Brygada Zmechanizowana 18 Pułk Rozpoznawczy
Dowódcy
Pierwszy	gen. Franciszek Krajowski
Ostatni	płk dypl. Stefan Kossecki
Działania zbrojne
wojna polsko-ukraińska, wojna polsko-bolszewicka, kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Łomża (sztab)
Rodzaj wojsk	Piechota
Podległość	Front Podolski, 6 Armia, 5 Armia, 3 Armia (1920-21) DOK nr I (1921-39) SGO „Narew” (1939)
Skład	33 Pułk Piechoty (1921-39) 42 Pułk Piechoty (1920-39) 49 Pułk Piechoty (1920-21) 71 Pułk Piechoty (1920-39) 72 Pułk Piechoty (1920-21) 18 Pułk Artylerii Lekkiej (1920-39)

18 Dywizja Piechoty, „Żelazna Dywizja” (18 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

Pułki wchodzące w skład 18 Dywizji Piechoty wywodzą się z pułków jednostek „Błękitnej Armii” we Francji gen. Józefa Hallera. W 1919 r. – po powrocie do kraju – w wyniku reorganizacji odrodzonego Wojska Polskiego z oddziałów „hallerczyków” powstała 18 Dywizja Piechoty, w której skład weszły: 42 pp, 144 pp (późniejszy 71 pp), 145 pp (późniejszy 72 pp) i 149 pp (późniejszy 49 pp) oraz 18 Pułk Artylerii Polowej.

Walki z Ukraińcami i w wojnie polsko-rosyjskiej 1919-1920

W 1919 jako grupa gen. Franciszka Krajowskiego brała udział w wojnie polsko-ukraińskiej, m.in w walkach o Lwów, a w toku dalszych działań zdobyła Kamieniec Podolski i Mohylów.

W 1920 r. już jako dywizja uczestniczyła w walkach z wojskami bolszewickimi podczas kampanii kijowskiej, podczas których stanowiła ariergardę 6 Armii gen. Wacława Iwaszkiewicza, a następnie w zaciętych walkach odwrotowych aż po Brody (zdobycie miasta 3 sierpnia), m.in. z I Armią Konną Siemiona Budionnego. W sierpniu została przesunięta na północ do rejonu Modlina, gdzie brała udział w walkach Armii gen. Władysława Sikorskiego nad Wkrą, rozbijając korpus bolszewickiej kawalerii Gaj-Chana. Przeszła ona szlak bojowy znad Dźwiny do Połocka, a za niezłomną postawę i bohaterstwo swoich żołnierzy uzyskała miano „Żelaznej Dywizji”.

Dywizja w okresie pokoju

Po zakończeniu wojny ze składu 18 DP wydzielono 49 pp i 72 pp, a w ich miejsce wszedł 33 pp zorganizowany na ziemi łomżyńskiej. W okresie II RP należała ona do dywizji wyborowych, a ze względu na dyslokację oddziałów wchodzących w jej skład w garnizonach na północy w pobliżu granicy z Prusami Wschodnimi zaliczana była do dywizji „osłonowych”. Ten charakter dywizji zdecydował o tym, że w okresie pokojowym rekrutowała ona żołnierzy swoich pułków w znacznym stopniu (ponad 50%) z wypróbowanej w patriotyzmie ludności Mazowsza i Podlasia. Jej sztab i pododdziały stacjonowały w następujących miejscowościach: w garnizonie Łomża – dowództwo i sztab, 33 pp, ośrodek sapersko-pionierski i kompania telegraficzna, w garnizonie Białystok – 42 pp im. gen. H. Dąbrowskiego, w garnizonie Zambrów – 71 pp i 18. dywizjon artylerii ciężkiej, a w garnizonie Ostrów Mazowiecka – 18 pułk artylerii lekkiej. Od 1929 roku do sierpnia 1939 roku dowódcą 18 DP był gen. Czesław Młot-Fijałkowski. 20 sierpnia 1939 dowódcą został pułkownik dypl. Stefan Kossecki.

Dywizja w kampanii wrześniowej

Działania bojowe

Dywizja, pod dowództwem płk dypl. Stefana Kosseckiego wchodziła w skład SGO „Narew”. Fakt, że rekrutowała się z terenów, które miała bronić, spowodował, że już 31 sierpnia sprawnie i szybko zajęła wyznaczone jej pozycje obronne na linii rzeki Narew. Do 3 września miała ograniczony kontakt z wrogiem, wykonując tylko ograniczone wypady poza granicę niemiecką. 4 września batalion kolarzy oraz szwadron samochodów pancernych ze składu dywizji, stacjonujące pomiędzy Kolnem i granicą państwa, zaatakowały oddziały niemieckiej straży granicznej i zajęły wsie Dłutowo i Jeże. 6 września dostała rozkaz zajęcia pozycji pod Różanem na miejsce 41 DP. 7 września 42 pp dostał rozkaz opuszczenia Ostrołęki i wycofania się za rzekę Ruż. 9 września został on skierowany pod Nowogród, celem powstrzymania niemieckiej 21 DP. Jednym batalionem pułku wzmocniono obronę na wzgórzach pod Nowodworem, dwa pozostałe miały wziąć udział w akcji zaczepnej. Popołudniowe natarcie na Niemców, którzy zajęli Mątwice, powiodło się tylko częściowo i pułk musiał wycofać się na pozycje wyjściowe. W nocy z 9 na 10 września batalion 71 pp po rozpoznaniu wrogiej kolumny pancernej pod miejscowością Jakać, zaatakował ją nad ranem. Śpiących Niemców ostrzelała najpierw artyleria, a później uderzyła piechota. Niemiecki oddział rozbito oraz wzięto licznych jeńców, zdobyto 12 dział, kilkadziesiąt samochodów i czołgów, które następnie zniszczono. W dniach 10-13 września dywizja toczyła ciężkie walki w rejonie Zambrowa z niemieckimi oddziałami XIX Korpusu Pancernego gen. Heinza Guderiana. 11 września rozpoczęła nakazany odwrót. Jako pierwszy do przeprawy w Zambrowie dotarł 71pp i - nie czekając na pozostałe pododdziały - zaatakował broniących ją Niemców. Natarcie jednak zostało odparte przez silnego w tym miejscu wroga. Po południu na Zambrów ruszył 33 pp. I to natarcie też się nie powiodło. Pod wieczór 71pp ponownie za cenę wielkich strat wdarł się do Zambrowa, zdobywając sprzęt i biorąc ok. 200 jeńców, a po zmroku wycofał się na pozycje wyjściowe. 12 września resztki dywizji kolumnami ruszyły na Andrzejewo, gdzie natknęły się na Niemców. W wyniku ataku nacierających od wschodu czołgów i ogromnej koncentracji ognia, natarcie zostało powstrzymane. Raniony pięcioma kulami z km padł płk Kossecki (raniony w klatkę, brzuch i przedramię). Przed utratą przytomności wydał rozkaz znajdującemu się w pobliżu sierżantowi z BON „Kurpie”: Powiedzcie pułkownikowi Hertlowi i szefowi sztabu, że dywizja nie może się poddać. Ma dotrwać do nocy, a później przebijać się małymi grupkami, a nawet pojedynczo. Wycofujący się z resztkami wojska st. sierż. M. Marcz zameldował szefowi sztabu (Kazimierz Pluta-Czachowski), że płk Kossecki został zabity. Do wyniesienia ciała z pola bitwy zgłosiło się 20 ochotników. Cała grupa zginęła przy polnej drodze, w wyniku ostrzału z ckm. Ewakuacja, uznanego za poległego płk Kosseckiego udała się dopiero kierowcy „Łazika” (Edmund Barański), który odwiózł pułkownika do punktu opatrunkowego w Łętownicy. Natarcie załamało się. W tym czasie wojska niemieckie zajęły Zaręby Warchoły. Nie udały się kolejne próby przebicia i resztki dywizji były zmuszone poddać się.

W nocy z 13 na 14 września Niemcy popełnili ciężką zbrodnię wojenną, rozstrzeliwując ok. 200 jeńców polskich z 18 DP, zgromadzonych na terenie koszar w Zambrowie.

Organizacja wojenna i obsada personalna Dowództwa 18 DP

Obsada personalna Dowództwa 18 DP

• dowódca dywizji - płk dypl. Stefan Kossecki
• dowódca piechoty dywizyjnej - płk Aleksander Hertel
• dowódca artylerii dywizyjnej - płk dypl. Jan Bigo
• dowódca saperów dywizyjnych - mjr Jan Mizerek
• dowódca kawalerii dywizyjnej - rtm. Józef Ludwik Rudnicki
• szef sztabu - ppłk dypl. Kazimierz Pluta-Czachowski
• oficer operacyjny - kpt. dypl. Ludwik Hodakowski
• oficer informacyjny - kpt. Jerzy Zenon Palęcki
• dowódca łączności - kpt. Florian Cerkowski
• kwatermistrz - kpt. dypl. Kazimierz Karpiński

Planowana organizacja wojenna 18 DP

Dowództwo 18 Dywizji Piechoty

• dowódcy broni i szefowie służb
• sztab

Kwatera Główna 18 Dywizji Piechoty

• Kompania Asystencyjna Nr
• Pluton Łączności KG 18 DP
• Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 18
• Poczta Polowa Nr 34
• Sąd Polowy Nr 18
• Kompania Gospodarcza KG 18 DP

Piechota dywizyjna

• 33 Pułk Piechoty - ppłk dypl. Lucjan Stanek
• 42 Pułk Piechoty im. gen. J. H. Dąbrowskiego - ppłk Wacław Malinowski
• 71 Pułk Piechoty - ppłk dypl. Adam Zbijewski
• Kompania Kolarzy Nr 12 – por. Zygmunt Enerlich
• Samodzielna Kompania Karabinów Maszynowych i Broni Towarzyszącej Nr 12

Artyleria dywizyjna

• 18 Pułk Artylerii Lekkiej - ppłk dypl. Witold Sztark
• 18 Dywizjon Artylerii Ciężkiej – ppłk Władysław Brzozowski,
• Samodzielny Patrol Meteorologiczny Nr 18

Jednostki broni

• 18 Batalion Saperów – mjr Jan Mizerek
• Bateria Artylerii Przeciwlotniczej Motorowa Typ A Nr 18 – por. Witold Pławiński
• Szwadron Kawalerii Dywizyjnej Nr 18 – rtm. Józef Ludwik Rudnicki
• Kompania Telefoniczna 18 DP – kpt. Leon Kiimbeck
• Pluton Radio 18 DP
• Drużyna Parkowa Łączności 18 DP

Jednostki i zakłady służb

• Pluton Taborowy Nr 18
• Park Intendentury Nr 102

Jednostki przydzielone

• Kurpiowski Batalion ON
• 4 Kompania „Nowogród” Batalionu Fortecznego „Osowiec” - kpt.Eugeniusz Kordjaczyński
• Kompania Karabinów Maszynowych Przeciwlotniczych Typu B Nr 38 - ppor. Stanisław Puchała

Obsada personalna dowództwa dywizji

Dowódcy dywizji

• gen. ppor. Franciszek Krajowski (1920 - 1921)
• płk piech. Jan Wolgner (1921 - 1922)
• gen. bryg. Tadeusz Jastrzębski (28 III 1922 - 1923)
• płk SG Józef Sopotnicki (1 VII 1923 - VIII 1924)
• gen. bryg. Józef Becker (p.o. IV - VII 1924 → dowódca 20 DP )
• gen. bryg. Olgierd Pożerski (1 X 1924 - 1 VII 1925 → komendant Obozu Warownego „Wilno”)
• gen. bryg. Mikołaj Majewski (23 X 1925 - 28 I 1929 → dowódca 6 Grupy Artylerii)
• gen. bryg. Czesław Młot-Fijałkowski (28 I 1929 - 1939 → dowódca SGO „Narew”)
• płk dypl. Stefan Kossecki (1939 ← dowódca PD 25 DP)

Dowódcy piechoty dywizyjnej

• płk piech. Romuald Dąbrowski (IX 1921 - XII 1922)
• płk piech. Karol Hausser (od XII 1922)
• płk piech. Juliusz Chlebowski (VII 1924 - 1 VIII 1925 → dyspozycja dowódcy OK I)
• płk piech. Bronisław Bohaterewicz (1 VIII 1925 - 14 X 1926 → dyspozycja dowódcy OK I)
• płk piech. Jerzy Dobrodzicki (14 X 1926 - 26 IV 1928 → dyspozycja II wiceministra spraw wojskowych)
• płk piech. Józef Kwaciszewski (26 IV 1928 - X 1935)
• płk dypl. Maciej Bardel (X 1935 - I 1938)
• płk art. Aleksander Hertel

Szefowie sztabu

• kpt. / mjr Juliusz Drapella (31 I - 27 V 1919 i 26 IX 1920 - 30 VI 1921)
• mjr dypl. piech. Stefan Koeb (do 18 VI 1930 → dowódca baonu w 34 pp)
• mjr dypl. art. Wacław Świeciński (18 VI 1930 - 20 IX 1933 → zastępca dowódcy 18 pal)
• mjr dypl. art. Bronisław Noël (20 IX 1933 - V 1936 → dowódca dyonu w 30 pal)
• ppłk dypl. Marian Sołodkowski (1938 - 1939 → szef Sztabu LOW)
• ppłk dypl. art. Władysław Jerzy Rozwadowski (1939)
• ppłk dypl. piech. Kazimierz Pluta-Czachowski (1939)

I oficerowie sztabu

• kpt. dypl. sap. Felicjan Majorkiewicz (1936 - 1939)

Tradycje

Z dniem 11 czerwca 2008 18 Batalion Obrony Terytorialnej przyjął i z honorem kultywuje tradycje 18 Białostockiej Brygady Obrony Terytorialnej w Białymstoku (2002-2007), a także:

1. 18 Dywizji Piechoty (1918-1939);
2. 10 Pułku Ułanów Litewskich (1918-1939);
3. 3 Berlińskiego Pułku Zmechanizowanego (1943—1994);
4. 18 Białostockiej Brygady Zmechanizowanej im. Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego (1995-2001).

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie : krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 7, Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939 : organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. Warszawa : Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1975.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.brak strony w książce
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.brak strony w książce
• "Almanach oficerski": praca zbiorowa, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1923
• "Księga chwały piechoty": komitet redakcyjny pod przewodnictwem płk. dypl. Bolesława Prugara Ketlinga, Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona Warszawa 1992