Abaz Kupi
.jpg)
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przynależność polityczna | |
| Odznaczenia | |
| |
Abaz Kupi, ps. „Bazi i Canes” (ur. 1 sierpnia 1891 w Krui, zm. 15 lutego 1976 w Nowym Jorku[1]) – albański wojskowy (major), polityk, działacz niepodległościowy, uczestnik ruchu oporu podczas II wojny światowej.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
W młodości zajmował się działalnością przestępczą w rejonie Kruji. W 1914 r. stanął na czele miejscowego oddziału samoobrony, strzegącego porządku w mieście. W tym czasie współpracował z Esadem Paszą Toptanim[1]. W 1920 zadeklarował lojalność wobec rządu albańskiego utworzonego w Lushnji i został skierowany do walki z oddziałami armii jugosłowiańskiej w rejonie Kopliku. W czerwcu 1924 r., w czasie przewrotu, dokonanego przez zwolenników Fana Noliego, stanął po stronie legalnego rządu Iliasa Vrioniego, organizując kilkudniową obronę Lezhy. Jego wierność docenił Ahmed Zogu, od którego w 1925 r. otrzymał stopień kapitana i stanowisko dowódcy żandarmerii w Kruji. W 1934 otrzymał awans na majora i został przeniesiony do Durrësu[1].
Ruch oporu[edytuj | edytuj kod]
W czasie inwazji włoskiej w 1939 r. próbował jako jeden z nielicznych oficerów organizować obronę w Durrësie[1]. Oddział żandarmów, dowodzony przez Kupiego, mając do dyspozycji kilka karabinów maszynowych usadowił się w dogodnym miejscu, w porcie i otworzył ogień do stłoczonych na wybrzeżu żołnierzy włoskich. Albańczyków wypłoszył dopiero ogień włoskich dział okrętowych, ale walki w mieście trwały przez kilka godzin. Według oficjalnych danych włoskich w starciu z oddziałem Kupiego Włosi stracili 25 zabitych, dane albańskie określały straty włoskie na 400 zabitych[2].
Po zakończeniu walk zbiegł do Turcji, a jego rodzina pozostała w Albanii i została internowana przez Włochów w Himarze[1]. W 1940 r. przyjechał do Jugosławii, gdzie z pomocą wywiadu brytyjskiego tworzył Front Jedności, jedną z pierwszych organizacji albańskiego ruchu oporu[3]. Niemiecki atak na Jugosławię w 1941 r. przyspieszył likwidację organizacji, a sam Kupi przedostał się do Albanii. W kwietniu 1942 r. wszedł w skład Rady Generalnej Frontu Wyzwolenia Narodowego, która miała reprezentować szeroką koalicję polityczną w albańskim ruchu oporu. Fiasko tej koncepcji spowodowało, że zaczął budować odrębne ugrupowanie monarchistyczne o nazwie Legaliteti. We wrześniu 1944 podległe mu oddziały były regularnie atakowane przez partyzantów komunistycznych, którzy spalili dom rodzinny Kupiego w Krui[4].
Na emigracji[edytuj | edytuj kod]
24 października 1944 r. Kupi opuścił terytorium Albanii łodzią motorową razem z dwoma synami i tłumaczem po sześciu dniach dotarł do Brindisi[1]. 1 czerwca 1945 ówczesny premier Albanii Enver Hoxha zwrócił się do prezydenta Stanów Zjednoczonych Harry'ego Trumana o wydanie Abaza Kupiego władzom albańskim, w celu jego osądzenia[5].
W 1945 Kupi próbował tworzyć albański rząd na emigracji, lojalny wobec króla Zoga, ale przedsięwzięcie zakończyło się niepowodzeniem. Na emigracji Związał się z działającym w Rzymie Komitetem Wolnej Albanii (Komiteti Shqipëria e Lire). W 1968 przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie spędził ostatnie lata życia.
Był żonaty, miał troje dzieci. Po wyjeździe z kraju cała rodzina Kupiego została poddana represjom. Syn Fatbardh został aresztowany przez funkcjonariuszy Sigurimi, a żona i córki internowane w obozie w Tepelenie, a następnie w okolicach Lushnji[6].
Spoczywa na cmentarzu Maple Grove w nowojorskiej dzielnicy Queens[1]. W 2014 został odznaczony pośmiertnie Orderem Skanderbega. W pobliżu wsi Cudhi (okręg Dibra) znajduje się obelisk poświęcony pamięci Abaza Kupiego, który w pobliżu wsi 4 sierpnia 1943 stoczył bitwę z przeważającym liczebnie oddziałem armii włoskiej.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g Më 9 janar 1976 u nda nga jeta Abaz Kupi (1891-1976). = 2021-07-01 [online], botasot.info, 2021 (alb.).
- ↑ Owen Pearson: Albania in the twentieth century: a history.. I.B. Tauris: 2005, s. 445. (ang.).
- ↑ Bernd Fischer: Albania at War, 1939-1945. Purdue University Press: 1999, s. 111. ISBN 978-1-55753-141-4. (alb.).
- ↑ Thomas Winnifrith: Nobody's Kingdom: A History of Northern Albania. Andrews UK Limited: 2021. ISBN 978-1-909930-95-7. (alb.).
- ↑ The Albanian Prime Minister (Hoxha) to President Truman = 2022-11-30 [online], history.state.gov (ang.).
- ↑ Azem Qazimi: Fjalor Enciklopedik i Viktimave te Terrorit Komunist, tom II.. Tirana: 2012, s. 200. ISBN 978-9928-168-01-6. (alb.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Robert Elsie: A Biographical Dictionary of Albanian History. I.B. Tauris: 2013, s. 263. ISBN 978-1-78076-431-3.
- Reginald Hibbert: Albania’s National Liberation Struggle. The Bitter Victory. London & New York: 1991. (ang.).
- Gjergj Titani, Proleter Hasani: Personalitete ushtarake shqiptare ne vite 1912 Dhjetor – 1997. Vellimi i pare. Tirana: Toena, 1997. (alb.).
- Abaz Kupi njohur dhe si Bazi i Canes pinjoll i nacionalizmit shqiptar