Abele
55°56′N 25°48′E/55,933333 25,800000
 Wiatrak w Abelach | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Okręg | |||
| Rejon | |||
| Gmina | |||
| Populacja (2011) • liczba ludności |
| ||
| Nr kierunkowy |
458 | ||
| Kod pocztowy |
LT-42222 | ||
Położenie na mapie Litwy  | |||
| 55°56′N 25°48′E/55,933333 25,800000
| |||
Abele (lit. Obeliai) – miasto na Litwie, w okręgu poniewieskim, w rejonie rakiszeckim, siedziba administracyjna gminy Abele. W 2011 roku liczyło 1074 mieszkańców[1].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Abele są położone na północy Litwy, niedaleko Rakiszek, przy granicy z Łotwą. Przez miasto przepływa rzeka Kriauna. Stacja kolejowa na linii Kalkūni-Radziwiliszki. W pobliżu miasta leży jezioro Obeliai.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Miasto zostało założone w 1519, ale osady ludzkie na tym miejscu są dużo starsze. Abele były miejscem jednych z pierwszych naukowych wykopalisk archeologicznych na Litwie. W 1861 liczyło 1560 mieszkańców, a pod koniec XIX w. ok. 5 tys. mieszkańców. W 1629 wzniesiono kosztem parafian katolicki kościół murowany pod wezwaniem św. Anny.
Około 1800 w miasteczku były dwa żydowskie domy modlitewne. W 1897 mieszkało tu 652 Żydów (67% ogółu mieszkańców)[2]. Urodzony tu i wywodzący się z rodziny rabina Bunima Cemacha Silbera rabin Eliezer Silver (1882–1968) po wyemigrowaniu w 1907 do Stanów Zjednoczonych został prezydentem Związku Rabinów Ortodoksyjnych Stanów Zjednoczonych i Kanady i jednym z najważniejszych żydowskich przywódców religijnych[3].
W 1876 w miejscowości urodził się Bronisław Krzyżanowski, a w 1926 Joe Slovo.
W 1915 wszyscy Żydzi zostali wysiedleni z miasteczka przez Rosjan. Gmina żydowska odrodziła się dopiero po 1933[3].
Po 26 czerwca 1941, gdy Abele zostały zajęte przez Niemców, grupa nacjonalistów litewskich uprowadziła grupę żydowskich mężczyzn, kobiety zaś zostały zmuszone do pracy w okolicznych gospodarstwach. Dwa miesiące później Litwini zgromadzili w Abelach 1160 Żydów z okolicznych miejscowości. Zostali oni przewiezieni do Antonosza i tam zamordowani[2]. Litewska policja miejska i kolejowa z Abeli zabezpieczyła drogę z dworu do miejsca kaźni. W sumie w masakrze (w tym w eskortowaniu i mordowaniu) uczestniczyło 120–160 Litwinów. Żydzi szli na miejsce masakry w kilkunastu około stuosobowych grupach. Przed rozstrzelaniem kazano im się rozebrać. Egzekucje trwały cały dzień, uczestniczyli w nich oficerowie Gestapo i Litwini z Rakiszek. Zginęło 1160 Żydów, w tym 112 mężczyzn, 627 kobiet i 421 dzieci. Za udział w tej operacji 30 policjantów z Abeli, 23 strażników z dworca kolejowego Abele i 25 z innych miejscowości otrzymało nagrody w wysokości 100 rubli każdy[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Lietuvos respublikos 2011 metų gyventojų ir būstų surašymo rezultatai – Panevėžio apskritis. Lietuvos respublikos 2011 metų gyventojų ir būstų surašymo rezultatai. [dostęp 2021-10-01]. (lit.).
- ↑ a b Obeliai, [w:] Shumel Spector, Geoffrey Wigoder (red.), Encyclopedia of Jewish Life Before and Durinfg the Holocaust, t. II, New York 2001, s. 918.
- ↑ a b Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2021-10-17].
- ↑ Holocaust Atlas of Lithuania [online], www.holocaustatlas.lt [dostęp 2021-10-17].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Muzeum. muziejai.lt. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-01)]. w Abelach
- Abele, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 6.