Adam Tarnowski (minister)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Adam Tarnowski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

2 marca 1892
Jakubów, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

9 maja 1956
Dartford, Wielka Brytania

Minister spraw zagranicznych RP
Okres

od 24 listopada 1944
do 10 lutego 1949

Poprzednik

Tadeusz Romer

Następca

Mieczysław Sokołowski

Poseł RP w Bułgarii
Okres

od 1 czerwca 1930
do 2 marca 1941

Poprzednik

Władysław Baranowski

Następca

likwidacja placówki

Odznaczenia
Wstęga Wielka Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Medal Srebrny za Długoletnią Służbę Medal Brązowy za Długoletnią Służbę Order Świętego Aleksandra (Bułgaria) Wielki Oficer Orderu Korony Rumunii Wielki Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Komandor Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Order Lwa Białego III Klasy (Czechosłowacja) Oficer Orderu Gwiazdy Rumunii Krzyż Wielki Order Franciszka Józefa (Austro-Węgry) Odznaka Honorowa Austriackiego Czerwonego Krzyża Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych Krzyż Jubileuszowy dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych
Krzyż Wojenny za Zasługi Cywilne
Multimedia w Wikimedia Commons
Grób Adama Tarnowskiego w Crystal Palace District Cemetery

Adam Tarnowski (ur. 2 marca 1892 w Jakubowie, zm. 9 maja 1956 w Dartford) – polski dyplomata, minister spraw zagranicznych w rządzie Tomasza Arciszewskiego[1].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Syn Ludwika Tarnowskiego i Heleny z Rudnickich. Uzyskał magisterium na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego i licencjat z nauk politycznych w Szkole Nauk Politycznych w Paryżu. Od września 1914 do października 1915 służył w Legionach. 1917/1918 był nauczycielem łaciny w gimnazjum w Warszawie[1].

W MSZ w międzywojniu[edytuj | edytuj kod]

Od 15 stycznia 1919 pracował w MSZ: do września 1919 jako referent w Departamencie Litewsko-Białoruskim MSZ[a], do czerwca 1923 Departamencie Polityczno-Ekonomicznym, w tym czasie równocześnie od 6 sierpnia do 6 września 1920 był członkiem delegacji na konferencję państw bałtyckich w Bulduri pod Rygą, od 6 sierpnia 1922 był sekretarzem w Sekretariacie Ministra Spraw Zagranicznych Gabriela Narutowicza. 1 października 1922 został mianowany II sekretarzem z tytułem I sekretarza poselstwa, a 1 marca 1923 starszym referentem z tytułem I sekretarza legacyjnego w Departamencie Politycznym. Od 1 sierpnia 1923 był I sekretarzem legacyjnym w Poselstwie RP w Paryżu, a od 1 października 1923 w Departamencie Dyplomatycznym, od 16 lutego do 31 października 1924 był I sekretarzem legacyjnym w Poselstwie RP w Moskwie, od 26 października 1925 radcą ministerstwa, od 1 stycznia 1927 naczelnikiem Wydziału Organizacji Międzynarodowych w departamencie Polityczno-Ekonomicznym, od 1 czerwca 1930 do 2 marca 1941[1] był Posłem Nadzwyczajnym i Ministrem Pełnomocnym[2] w Sofii[1]. Członek Wielkiej Loży Narodowej „Kopernik”[3].

W MSZ na uchodźstwie[edytuj | edytuj kod]

Do 2 marca 1941 był posłem w Sofii, następnie do 1 września 1941 był sekretarzem generalnym MSZ w Londynie[1][b]. Należał do przeciwników układu Sikorski-Majski[c][d], Od 1 października 1941 do 29 listopada 1944 posłem przy emigracyjnym rządzie Czechosłowacji[1][e][f][g], równocześnie od wiosny 1942 do wiosny 1944 był delegatem MSZ do Komisji ds. Informacji Gospodarczej działającej przy Ministerstwie Informacji i Dokumentacji[1]. Na emigracji w Londynie zachorował na chorobę Parkinsona[h].

Szef dyplomacji[edytuj | edytuj kod]

Od 29 listopada 1944 do 10 lutego 1949 minister spraw zagranicznych w rządzie Tomasza Arciszewskiego (od 29 listopada 1944 do 2 lipca 1947)[1], nie przynależący do żadnej partii[i]. Jednak od początku urzędowania Tarnowskiego jako ministra rząd Churchilla unikał z nim kontaktów, preferując rozmowy z ambasadorem Edwardem Raczyńskim[4]. Przewidując próbę sił między popieranym jeszcze przez aliantów Rządem RP na uchodźstwie, a popieranym przez ZSRR PKWN, a następnie Rządem Tymczasowym starał się o stosunki dyplomatyczne z jak największą liczbą państw[5]. Po Jałcie, 18 lutego 1945 minister Tarnowski wręczył ambasadorowi brytyjskiemu Owenowi O’Malleyowi obszerną notę protestacyjną poszerzającą treść oświadczenia premiera Arciszewskiego i przypomnienie zobowiązań brytyjskich wobec Polski złamanych w Jałcie[j], rząd Churchilla nie widział jednak wówczas możliwości zmiany stosunku do Stalina[6][k]. W lutym 1945 ustalono, że na konferencji założycielskiej ONZ w San Francisco od 25 kwietnia 1945 Polskę reprezentować będzie delegacja kierowana przez Adama Tarnowskiego z ministrem dokumentacji i informacji Adamem Pragierem i amb. Edwardem Raczyńskim jako członkami, jednak sprzeciwił się temu ZSRR, żądając by Polskę reprezentował kontrolowany przez Moskwę Rząd Tymczasowy, na to jednak nie zgodziły się Wielka Brytania i USA[l]. 5 lipca 1945 po tym, jak Stanisław Mikołajczyk został wicepremierem i ministrem rolnictwa w rządzie Edwarda Osóbki-Morawskiego (Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej), rząd brytyjski uznał ten rząd i co za tym idzie powiadomił ambasadora Edwarda Raczyńskiego o wycofaniu uznania dla Rządu RP w Londynie. Wobec utraty uznania międzynarodowego przez Rząd RP na uchodźstwie stanowisko zajmowane przez Tarnowskiego straciło dotychczasowe znaczenie[7]. Po powołaniu rządu Tadeusza Komorowskiego, także w nim piastował stanowisko ministra spraw zagranicznych (od 2 lipca 1947 do 10 lutego 1949)[1].

Schyłek życia i rodzina[edytuj | edytuj kod]

Po opuszczeniu urzędu pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii i był członkiem założycielem Instytutu Badań Spraw Międzynarodowych w Londynie. Zmarł w Dartford w Anglii i został pochowany w Crystal Palace District Cemetery przy Elmers End Road w Londynie[8]. Pozostawił żonę z domu Günath i dwoje dzieci. Wbrew upowszechnionej opinii nie był synem Adama Tarnowskiego, posła Austro-Węgier w Sofii w latach 1911–1916[9].

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

  • Adam Tarnowski, Two Polish attempts to bring about a Central-East European. A Lecture given by Adam Tarnowski at Polish Heart, Londyn, 19 października 1943.

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Być może z tej racji wszedł w skład delegacji polskiej na konferencję polsko-litewską w Królewcu w roku 1928, kierowanej przez Augusta Zaleskiego. – Wacław Jędrzejewicz, Janusz Cisek, Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego 1867–1935, Tom III 1926–1935, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1994, s. 115.
  2. ↑ Jako sekretarz generalny w MSZ, 3 lipca 1941 przywiózł osobiście premierowi Wł. Sikorskiemu warunki wypracowane w MSZ, które powinna postawić strona polska chcąc porozumieć się z ZSRR, widniały wśród nich: c) „restytuowania in integrum względnie odszkodowania za straty poniesione przez Polskę na skutek agresji ZSRR, oraz d) współdziałanie za pośrednictwem takiej lub innej organizacji społecznej lub ewentualnie za pośrednictwem jakiegoś państwa trzeciego w dziedzinie: zwolnienia działaczy politycznych, jeńców wojennych oraz osób masowo deportowanych w głąb Rosji Sowieckiej.” Premier Sikorski odesłał następnego dnia te warunki MSZ z nakazem skreślenia ustępu o warunku „restitutio in integrum” oraz odszkodowania od ZSRR za straty poniesione przez Polskę (re-ewakuacja deportowanych, zwrot mienia itp.) i zastąpienia go warunkiem o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych; – „Dokumenty Rządu RP na obczyźnie”, (opracowanie Wojciech Rojek i Andrzej Suchcitz), Oficyna Wydawniczo-Drukarska „Sesja”, Kraków, 2010, s. 158.
  3. ↑ 20 września 1941 odbyło się spotkanie grona przeciwników układu Sikorski-Majski: prócz Tarnowskiego byli na nim: Zygmunt Nagórski, wiceprezes NIK; Jerzy Kuncewicz, publicysta; Tytus Filipowicz, prezes Koła Demokratycznego; Władysław Neuman, b. poseł w Sztokholmie; – Maria Pestkowska, Za kulisami Rządu Polskiego na emigracji, Oficyna Wydawnicza „Rytm”, Warszawa, 2000, s. 102.
  4. ↑ 12 sierpnia 1941 oddelegowany przez MSZ uczestniczył w posiedzeniu Rady Ministrów odbywającym się pod przewodnictwem min. Stanisława Kota w zastępstwie gen. Wł. Sikorskiego, na którym ocenił, że pismo ministra Zaleskiego krytykujące skład personalny tworzonej w Moskwie ambasady RP oparte jest na nieporozumieniu i nieświadomości istoty rzeczy, jednak zastrzegł, że nie uważa żeby MSZ w tej sprawie dopuszczało się sabotażu czy braku aktywności, a skład personalny ambasady w Moskwie uważa za, w danych warunkach możliwie najlepszy. Po dyskusji min. Kot wyraził uznanie osobom które przyczyniły się do sprawnego wyjazdu składu osobowego ambasady do Moskwy: Adamowi Tarnowskiemu i MSZ oraz Janowi Tabaczyńskiemu, Ludwikowi Grosfeldowi i Prezydium Rady Ministrów. – Stanisław Stroński, (opracowanie Jacek Piotrowski) Polityka Rządu Polskiego na uchodźstwie 1939–1942, Goldruk, Nowy Sącz, 2007, tom II, s. 155–156, 250–251.
  5. ↑ Adam Tarnowski zastąpił na stanowisku ambasadora przy rządzie czechosłowackim w Londynie Kajetana Morawskiego, który reprezentował Polskę od maja do września 1941. – Kajetan Morawski, Wspólna droga z Rogerem Raczyńskim. Wspomnienia, (wstęp – Janusz Pajewski, przedmowa – Marcin Libicki, opracowanie i przypisy – Przemysław Matusik.), Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1998, s. 203.
  6. ↑ 3 marca 1942 przeprowadził w Londynie rozmowę z prezydentem Beneszem o przyszłości stosunków polsko-czechosłowackich, i ewentualnej konfederacji polsko-czechosłowackiej, o tym w sporządzonej przez Tarnowskiego notatce, Londyn, 5 marca 1942; – Arch. Osob. jen. Sikorskiego, teka 67, W. Brytania, nr 1594, IV 42, w Dzien. Czyn. 10.04.42, zał. 3, s. 2–3, cytowana [w:] Stanisław Stroński, Polityka Rządu Polskiego na uchodźstwie 1939–1942 (opracowanie Jacek Piotrowski), Goldruk, Nowy Sącz, 2007, tom II, s. 520–521.
  7. ↑ Władze czechosłowackie najpierw odrzucały ingerencję ZSRR w stosunki polsko-czechosłowackie, i o tym zapewnił amb. Tarnowskiego prezydent Benesz, ale po zapewnieniu przez Mołotowa 9 czerwca 1942 o uznaniu granic Czechosłowacji sprzed Monachium podporządkowali się oczekiwaniom ZSRR, mimo protestów polskich i brytyjskich. – Zbigniew Błażyński (red.) Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej 1939–1945, Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie, Londyn, 1994, s. 202.
  8. ↑ Parkinsonizm był przyczyną drwin m.in. Wł. Guenthera. – Stanisław „Cat” Mackiewicz, Oczy zielone, Instytut Wydawniczy „Pax”, Warszawa, 1987, s. 119, 121. Stanisław „Cat” Mackiewicz uważał, że Tadeusz Bielecki odpowiedzialny za skład personalny rządu Tomasza Arciszewskiego, celowo był zwolennikiem mianowania osoby chorej, gdyż obawiał się indywidualności na stanowisku szefa dyplomacji, a także że sam Tadeusz Bielecki uważał się za kompetentnego w tej dziedzinie. – Stanisław „Cat” Mackiewicz, Oczy zielone, Instytut Wydawniczy „Pax”, Warszawa, 1987, s. 121.
  9. ↑ Stanisław „Cat” Mackiewicz, Oczy zielone, Instytut Wydawniczy „Pax”, Warszawa, 1987, s. 121. Tegoż autora „Historia Polski od 17 września 1939 r. do 5 lipca 1945 r.”, Wydawnictwo Puls, Londyn, 1993, s. 190.
  10. ↑ „Wielka Brytania naruszyła artykuły 3 i 6 punkt 3 układu sojuszniczego z 25 sierpnia 1939 roku oraz artykuł 3 tajnego protokołu tego układu. W artykule 3 paktu stwierdzano między innymi, że „jeśli jedno z mocarstw europejskich czyniłoby próby podważenia niezawisłości jednej ze stron umawiających się środkami gospodarczego przenikania albo w jakikolwiek inny sposób, strony umawiające się udzielą sobie wzajemnego poparcia w przeciwstawieniu się takim próbom”. Tymczasem Brytyjczycy sami zdecydowali się wziąć udział w niespotykanej procedurze tworzenia Rządu Państwa Alianckiego, naruszając suwerenne prawa Polskiego Narodu, którego niezawisłość była gwarantowana przez Rząd Brytyjski w art. 3 Polsko-Brytyjskiego Paktu Wzajemnej Pomocy z 25 sierpnia 1939 roku. Artykuł 6 punkt 3 paktu stanowił, że „nowe zobowiązania, które by strony umawiające się mogły zaciągnąć w przyszłości nie powinny ani ograniczać ich wzajemnych obowiązków określonych niniejszym układem, ani stwarzać pośrednio nowych obowiązków między stroną umawiającą się, nie uczestniczącą w tych zobowiązaniach, a państwami trzecimi”. Artykuł zaś 3 tajnego protokołu uściślał, że „zobowiązania, o których mowa w Artykule 6 Układu, jeżeliby miały być zawarte przez jedną z umawiających się stron z państwami trzecimi, musiałyby być ujęte koniecznie w ten sposób, ażeby ich wykonanie nie mogło nigdy naruszyć suwerenności ani nietykalności terytorialnej drugiej umawiającej się strony”. Wielka Brytania zobowiązując się w Jałcie do wzięcia udziału w tworzeniu rządu dla Polski oraz akceptując sowiecki zabór wschodnich ziem Rzeczypospolitej, angażowała się w wykonanie aktu niezgodnego z umawianiem Polski za państwo suwerenne i integralne.” Dalej w nocie powołanie również na deklarację Churchilla i Roosevelta z 12 sierpnia 1941, zwaną Kartą Atlantycką, na układ brytyjsko-sowiecki z 26 maja 1942 roku oraz „liczne pisemne i ustne oświadczenia Rządu Brytyjskiego”. Notę kończyło stwierdzenie: „Rząd Polski nie może przeto uwierzyć, by rezolucje konferencji krymskiej mogły być uznane za ostateczny wyraz stanowiska Rządu Brytyjskiego odnośnie Polski a zatem wyraża swoją gotowość przedyskutowania z Rządem Jego Królewskiej Mości wszystkich kwestii odnoszących się do Polski”. – cytat fragmentów noty za: Zbigniew Błażyński (red.) Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej 1939–1945, Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie, Londyn, 1994, s. 202 Zbigniew Błażyński (red.) Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej 1939–1945, Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie, Londyn, 1994, s. 762–763.
  11. ↑ Z mniej znaczących działań: Po konferencji w Jałcie, w grudniu 1944 min. Tarnowski zaoferował pomoc dla terenów polskich pod kontrolą PKWN przez Polish American Joint Distribution Comittee i TRJN oraz UNRRA, ale w związku z ustaleniami Jałtańskimi było to możliwe mimo protestów i instrukcji Tarnowskiego tylko do marca 1945, później Rząd RP na uchodźstwie skupił się na pomocy dla uchodźców, – Zbigniew Błażyński (red.) Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej 1939–1945, Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie, Londyn, 1994, s. 367–368; w związku z zalecono Tarnowskiemu zbadanie jakie byłyby możliwości umieszczenia uchodźców polskich na terenach poszczególnych krajów, np. na wzór osiedli działających w Afryce od roku 1942, chociaż jednocześnie uznano w rządzie tę ideę za przedwczesną, ale w marcu 1945 MSZ wynegocjowało wypuszczenie przez III Rzeszę części kobiet i dzieci wywiezionych z Warszawy po Powstaniu Warszawskim i przyjęcie ich przez Szwajcarię i Portugalię.
  12. ↑ W rezultacie Polska nie była reprezentowana na konferencji w San Francisco przez żadnego dyplomatę, ale z polecenia ministra Pragiera nieobecność Polski nagłaśniali w San Francisco dziennikarze Aleksander Bregman i Zygmunt Lityński, oraz Artur Rubinstein, który rozpoczął koncert inaugurujący obrady „Mazurkiem Dąbrowskiego”, wspierali ich m.in. Karol Rozmarek, Ignacy Matuszewski i Henryk Floyar-Rajchman; – Maria Pestkowska, Za kulisami Rządu Polskiego na emigracji, Oficyna Wydawnicza „Rytm”, Warszawa, 2000, s. 309–310.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Krzysztof Smolana (przygotowanie i opracowanie) „Słownik biograficzny Polskiej Służby Zagranicznej 1918–1945 – A biografical dictionary of the Polish Foreign Service”, Ministerstwo Spraw Zagranicznych – Biuro Archiwum i Zarządzania Informacją, tom III, s. 125–127 (biogram w języku polskim), s. 127–128 (biogram w języku angielskim).
  2. ↑ Rocznik Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej według stanu na 1 kwietnia 1938, Warszawa 1938, s. 41.
  3. ↑ Paweł Wieczorkiewicz, Historia polityczna Polski 1935–1945, Warszawa 2005, s. 455.
  4. ↑ Zbigniew Błażyński (red.), Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej 1939–1945, Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie, Londyn, 1994, s. 361, 801.
  5. ↑ Zbigniew Błażyński (red.), Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej 1939–1945, Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie, Londyn, 1994, s. 801.
  6. ↑ Zbigniew Błażyński (red.), Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej 1939–1945, Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie, Londyn, 1994, s. 763.
  7. ↑ Stanisław „Cat” Mackiewicz, Oczy zielone, Instytut Wydawniczy „Pax”, Warszawa, 1987, s. 200–201.
  8. ↑ Karolina Grodziska, Polskie groby na cmentarzach Londynu, Kraków, 1995, s. 432.”
  9. ↑ Krzysztof Smolana (przygotowanie i opracowanie), Słownik biograficzny Polskiej Służby Zagranicznej 1918–1945 – A biografical dictionary of the Polish Foreign Service, Ministerstwo Spraw Zagranicznych – Biuro Archiwum i Zarządzania Informacją, tom III, s. 125.
  10. ↑ Dz.U.R.P. z 1957 r. Nr 5. s. 41. „za wybitną działalność w służbie państwowej od zarania niepodległości”.
  11. ↑ M.P. z 1926 r. nr 259, poz. 728 „za zasługi na polu dyplomatycznem”.
  12. ↑ a b c d e f Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 746.
  13. ↑ a b Odznaczenia. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 14, s. 146, 1933. 
  14. ↑ a b Odznaczenia. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 7, s. 56, 1933. 
  15. ↑ Hof- und Staats-Handbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie. Wiedeń: 1918, s. 381

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Krzysztof Smolana (przygotowanie i opracowanie), Słownik biograficzny Polskiej Służby Zagranicznej 1918–1945 – A biografical dictionary of the Polish Foreign Service, Ministerstwo Spraw Zagranicznych – Biuro Archiwum i Zarządzania Informacją, tom III, s. 125–127 (biogram w języku polskim), s. 127–128 (biogram w języku angielskim).
  • Polska służba zagraniczna po 1 września 1939 r., Londyn, 1954, s. 18, 30, 32, 46, 47, 130.
  • Michał Sokolnicki, Dziennik Ankarski 1939–1943, Londyn, 1965, s. 96.
  • Stanisław Schimitzek, Na krawędzi Europy. Wspomnienia Portugalskie 1939–1946. Warszawa, 1970, s. 673.
  • Bronisław Wanke, Władze legalne R.P. na Uchodźstwie (1940–1970), [w:] Zeszyty Historyczne, 1979, zeszyt 47, s. 90.
  • Konferencja państw bałtyckich w Bulduri (Ryga) w roku 1920, Zeszyty Historyczne, 1983, zeszyt 63, s. 78.
  • Józef Łaptos, Dyplomaci II RP w świetle raportów Quai d’Orsay, Warszawa, 1993, s. 225, 281.
  • Zbigniew Błażyński (red.) Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej 1939–1945, Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie, Londyn, 1994, s. 202, 361, 367, 369, 271, 378, 382, 754, 762, 801, 809.
  • Jacek M. Majchrowski oraz Grzegorz Mazur i Kamil Stepan), Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, „BGW”, Warszawa, 1994, s. 114, biogram opracował Czesław Brzoza.
  • Michał Czajka, Marcin Kamler, Witold Sienkiewicz, Leksykon historii Polski, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1995.
  • Magdalena Hułas, Goście czy intruzi? Rząd polski na uchodźstwie wrzesień 1939 – lipiec 1943, Warszawa, 1996, s. 171.
  • Waldemar Michowicz (red), Andrzej Maciej Brzeziński (opracowanie), Historia dyplomacji polskiej, tom V, 1939–1945, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1999, s. 68.
  • Maria Pestkowska, Za kulisami Rządu Polskiego na emigracji, Oficyna Wydawnicza „Rytm”, Warszawa, 2000, s. 102, 273, 309.
  • Stanisław Stroński, Polityka Rządu Polskiego na uchodźstwie 1939–1942, opr. Jacek Piotrowski, Wyd. Goldruk, Nowy Sącz, 2007, tom II, s. 155–156, 250–251, 363; tom III, s. 520–521.
  • Dokumenty Rządu RP na obczyźnie, (opracowanie Wojciech Rojek i Andrzej Suchcitz), Oficyna Wydawniczo-Drukarska „Sesja”, Kraków, 2010, s. 158, 420, 616.
Rząd Tomasza Arciszewskiego (1944–1947)
W dniu zaprzysiężenia
  • kursywa – ministrowie odwołani przed końcem istnienia rządu
Rząd Tadeusza Komorowskiego (1947–1949)
W dniu zaprzysiężenia
Późniejsi członkowie rządu

Ministrowie spraw zagranicznych Polski
  • od listopada 1918 (po odzyskaniu niepodległości jako republika)
II RP
RP/PRL
III RP
Przedstawiciele dyplomatyczni Polski w Bułgarii
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Adam_Tarnowski_(minister)&oldid=72457165”