Ahmad ibn Fadlan

Ahmad ibn Fadlan ibn al-Abbas ibn Raszid ibn Hammad (arab. أحمد إبن فضلان إبن ألعباس إبن راشد إبن حماد) – arabski pisarz i podróżnik z X wieku. Znany przede wszystkim ze swojego sprawozdania z poselstwa w imieniu abbasydzkiego kalifa Al-Muktadira do wodza Bułgarów Wołżańskich.

Ibn Fadlan spisał swoje relacje z podróży, Risala (arab. رساله) po powrocie do Bagdadu. Zawierają one m.in. bardzo cenne pod względem etnograficzno-religioznawczym opisy rytuału pogrzebowego ruskich pogan, w tym palenia zwłok zmarłego i zwierząt i składania prochów wraz z wyposażeniem na tamten świat w kurhan, a także pogrzebu na łodzi.

Trasa podróży

Ibn Fadlan wyruszył 21 czerwca 921 roku z Bagdadu i 11 maja 922 roku dotarł na dwór bułgarski. Z Bagdadu skierował się na wschód, chcąc przez ziemie muzułmańskie objechać Morze Kaspijskie od wschodu i dopiero potem ruszyć na północ. Przemierzył północną Persję, mijając kolejno Nahrawan, Holwan, Hamadan, Sawe, Rej, Semnan, Damqan, Niszapur i Sarachs. Następnie odwiedził transoksańskie miasta Marw, Bucharę i Chorezm, by przez Köneürgenç pojechać na północ na tereny zamieszkałe przez ludność słowiańską. Dotarł do Protobułgarów Wołżańskich, po czym ruszył na południe z powrotem do Bagdadu.

Zachowane fragmenty

Rękopis kroniki Ibn Fadlana z X w.

Przez długi czas znano jedynie niewielką część pracy przekazaną w słowniku geograficznym Jakuta ibn Abd Allaha al-Hamawiego (pod tytułami Itil, Baszkirzy, Protobułgarzy, Chazarowie, Chorezm, Ruś Kijowska), opublikowanym w 1823 roku przez Fraehna. Dopiero w 1923 roku manuskrypt odkrył turecki uczony baszkirskiego pochodzenia Zeki Walidi Tuhan w bibliotece w Sanktuarium Imama Rezy w irańskim Meszhedzie. Rękopis MS 5229 datuje się na XIII wiek (VII wiek od hidżry) i składa z 420 stron (210 kart).

Tłumaczenia

W 1937 roku rząd Iranu ofiarował fotokopię rękopisu Akademii Nauk ZSRR. Na nim rosyjski orientalista, historyk i arabista Andriej Kowalewskij oparł swój przekład, który ukazał się w 1939 roku pod redakcją rosyjskiego arabisty i naukowca Ignatija Kraczkowskiego (wznowienie 1956).

Również w 1939 roku wyszło niemieckie tłumaczenie dokonane przez odkrywcę rękopisu Tuhana.

Literatura i film

W 1976 roku ukazała się powieść amerykańskiego pisarza Michaela Crichtona czerpiąca z relacji z podróży Ibn Fadlana Eaters of the Dead (Zjadacze umarłych). Pierwsze trzy rozdziały rzeczywiście czerpią z relacji Ibn Fadlana. Jednak dalsza część książki, to już opis fikcyjnej podróży do wikingów. Autor dla zachowania jednolitego stylu utrzymuje treść w konwencji relacji Ibn Fadlana i prezentuje jako przekład z oryginalnego rękopisu, wplata ponadto w tę zmyśloną część elementy sagi o Beowulfie.

W 1999 powstał film przygodowy na podstawie powieści Michaela Crichtona, a zatem nawiązujący do wyprawy Ahmada ibn Fadlana, zatytułowany Trzynasty wojownik w reżyserii Johna McTiernana. Główny bohater nosi imię tego arabskiego podróżnika.

Bibliografia

• Ibn Fadlān, Kitāb (Księga), z serii: „Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny”, t. III, oprac. Anna Kmietowicz, Franciszek Kmietowicz, Tadeusz Lewicki, Ossolineum 1985, ISBN 83-04-01112-3.
• Gordon, Stewart. When Asia was the World: Traveling Merchants, Scholars, Warriors, and Monks who created the „Riches of the East” Da Capo Press, Perseus Books, 2008. ISBN 0-306-81556-7.

Linki zewnętrzne

• „Journal of Arabic and Islamic Studies” 3 (2000). uib.no. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-19)]., zawiera James E. Montgomery: Ibn Fadlan and the Rūsiyyah
• Encyclopedia of Ukraine (ang.)
• MuslimHeritage.com. muslimheritage.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-11-09)]. (ang.)
• Kroraina (bułg.)
• Trzynasty wojownik w bazie IMDb (ang.)