Aktorzy prowincjonalni

Aktorzy prowincjonalni

Gatunek	obyczajowy psychologiczny
Rok produkcji	1978
Data premiery	10 sierpnia 1979
Kraj produkcji	Polska
Język	polski
Czas trwania	104 min
Reżyseria	Agnieszka Holland
Scenariusz	Agnieszka Holland Witold Zatorski
Główne role	Jerzy Stuhr Adam Ferency Halina Łabonarska Tadeusz Huk Iwona Biernacka
Muzyka	Andrzej Zarycki
Zdjęcia	Jacek Petrycki
Scenografia	Bogdan Sölle
Kostiumy	Ludwika Niśkiewicz
Montaż	Halina Nawrocka

Aktorzy prowincjonalni – polski psychologiczny film obyczajowy z 1978 roku w reżyserii Agnieszki Holland, na podstawie scenariusza napisanego wraz z Witoldem Zatorskim. Treścią filmu są obsesyjne starania młodego aktora teatralnego (Tadeusz Huk) o otrzymanie głównej roli w spektaklu Wyzwolenie Stanisława Wyspiańskiego; podczas tych starań aktor zaniedbuje swoją żonę pracującą w teatrzyku dla dzieci (Halina Łabonarska). Debiut kinowy Holland był wielokrotnie nagradzany; doceniano rolę Łabonarskiej oraz reżyserię, za którą Holland otrzymała nagrodę FIPRESCI na Festiwalu Filmowym w Cannes.

Opis fabuły

Głównym bohaterem Aktorów prowincjonalnych jest Krzysztof Malewski, dość młody aktor, którego marzeniem jest angaż do roli Konrada w inscenizowanym właśnie Wyzwoleniu Stanisława Wyspiańskiego. Marzenia te nie spełniają się, gdyż reszta trupy aktorskiej odnosi się do przedstawienia jako typowej chałtury. Jednakże sposób postępowania Krzysztofa bynajmniej nie dowodzi jego idealizmu i czystości moralnej. Próbując osiągnąć upragniony sukces artystyczny, Krzysztof próbuje po prostu dostać się do lepszego teatru i opuścić znienawidzoną przez siebie prowincję. Tymczasem jego żona Anka, pracująca jako lalkarka w teatrze dla dzieci, czuje się odtrącona przez męża, zagubiona i osamotniona. Obsesja, z jaką Krzysztof próbuje zrealizować zamierzony cel, kończy się rozpadem związku.

Halina Łabonarska, odtwórczyni głównej roli żeńskiej (2018)

Obsada aktorska

Źródło: Internetowa Baza Filmu Polskiego

• Halina Łabonarska – Anka Malewska, żona Krzysztofa
• Tadeusz Huk – Krzysztof Malewski
• Iwona Biernacka – asystentka Rysia
• Ewa Dałkowska – Krystyna Gazda, przyjaciółka Ani z lat szkolnych
• Sława Kwaśniewska – suflerka Malina
• Kazimiera Nogajówna – aktorka Hanka
• Janina Ordężanka – matka Andrzeja
• Krystyna Wachelko-Zaleska – aktorka Daniela
• Stefan Burczyk – aktor Andrzej, przyjaciel Krzysztofa
• Andrzej Buszewicz – aktor Zygmunt Bielski
• Jan Ciecierski – Tadeusz Burski, sąsiad Anki i Krzysztofa
• Jerzy Fedorowicz – Michał Sulkiewicz, przyjaciel Krzysztofa ze szkoły teatralnej
• Adam Ferency – maszynista Adaś
• Bronisław Kassowski – stary aktor
• Jerzy Kryszak – aktor „Cynik”
• Jerzy Łapiński-Gaździński – aktor Darek
• Stanisław Michalski – aktor Antczak
• Jerzy Stuhr – recenzent Wojciech Głosowicz
• Jerzy Wasiuczyński – dyrektor teatru
• Tomasz Zygadło – reżyser Sławomir Szczepan
• Barbara Rachwalska – Stasiakowa, sąsiadka Anki i Krzysztofa
• Ryszard Kotys – brygadzista Majchrzak
• Zbigniew Bielski – maszynista Zawadzki
• Marcin Jarnuszkiewicz – scenograf
• Andrzej Rozhin – Korbut, dyrektor łódzkiego teatru

Produkcja

Film Aktorzy prowincjonalni był debiutem kinowym reżyserki Agnieszki Holland, dotąd kręcącej filmy telewizyjne. Swój zamiar stworzenia filmu Holland objaśniała następująco: „w Aktorach prowincjonalnych mniej mi chodziło o ukazanie mechanizmu manipulacji, a bardziej o przedstawienie właśnie ludzkiego losu, w całym jego uwikłaniu i splątaniu. To znaczy starałam się bardziej wydobyć aspekt egzystencjalny niż publicystyczny”. Za produkcję filmu odpowiadał Michał Szczerbic, który musiał zmierzyć się z brakiem przychylności decydentów: „Mówiono mi, że w tym składzie ten film nie może się udać. Agnieszka zawali, ja zawalę finanse. Pomimo tych kłód, które rzucano nam pod nogi, udało się”. Zdjęcia do filmu nakręcono w Łodzi i Piątku.

Odbiór

Agnieszka Holland, reżyserka filmu (2017)

Premiera Aktorów prowincjonalnych odbyła się 10 sierpnia 1979 roku; na seanse filmu tłumnie przychodziła młoda publiczność, co po latach Holland odnotowywała następująco: „Film zdmuchnął wszystkich, wzbudził ogólny entuzjazm. Widownia to byli głównie młodzi ludzie. Właśnie wtedy pierwszy raz poczułam taki niebywały smak radości, że się coś zrobiło, co ludzie przyjmują z jakimś entuzjazmem, emocjami, wdzięcznością”.

Barbara Mruklik w recenzji dla czasopisma „Kino” odczytywała film Holland jako dzieło, w którym „rzecz idzie o interpretację tekstu klasycznej sztuki z wielkiego repertuaru narodowego, a w istocie o obronę podstawowych, autentycznych wartości […] Krzysztof obija się jednak tylko o szklane ściany obojętności, bezmyślności, bezwładu, marazmu, ogólnego niechcenia, niezrozumienia”. Mariola Jankun-Dopartowa upatrywała w Aktorach prowincjonalnych ironicznych nawiązań do dylematów poruszanych w Wyzwoleniu Wyspiańskiego:

Manierę epoki zastępuje tu realistyczny obraz środowiska teatralnego z drugiej połowy lat siedemdziesiątych, z całą płycizną intelektualną, miałkością artystyczną, wulgarnością języka i trywialnością. Prywatność jest tylko przedłużeniem tego, co widzimy w teatrze; postulowane przez Wyspiańskiego stopienie się sztuki i życia w jedną całość nabiera tu ironicznego charakteru.

Marcin Maron dostrzegał w filmie Holland dwoistość znaczeniową, wynikającą z nawiązania do Wyzwolenia. Aktorów prowincjonalnych można odczytywać jako przypowieść autotematyczną, wyrażającą „problem fałszywego stosunku do kultury, czyli manipulacji, które mogą przesłonić prawdę o sensie sztuki i realiach życia”. Można też – jak zauważa Maron – traktować film Holland jako przenośnię, w której tak jak u Wyspiańskiego „chodzi o pytanie: jak można wyzwolić sztukę i życie z kłamstwa”. Barbara Hollender na łamach „Rzeczpospolitej” dowodziła ponadczasowości filmu, mówiąc, że o ile w momencie premiery filmu „środowisko prowincjonalnego teatru odczytywano jako metaforyczny obraz Polski, dzisiaj można dostrzec w tym filmie opowieść o niespełnieniach artysty, o rozmijaniu się życia i ideałów”. Tomasz Raczkowski z portalu Film.org.pl dowodził, że;

Holland dekonstruuje Polskę i Polaków, rysując przekonujący obraz relacji jednostki ze zbiorowością, sztuki z życiowym znojem, brzemienia historii ze współczesnością i polityki z prywatnym życiem. […] Aktorzy prowincjonalni są osiągnięciem nie tylko polskiego, ale i światowego kina społecznego, bezbłędnie wykorzystującym cały potencjał tego nurtu.

Nagrody

• 1979 – Halina Łabonarska – Gdańsk (Festiwal Polskich Filmów Fabularnych) – nagroda za pierwszoplanową rolę kobiecą.
• 1979 – Agnieszka Holland – Koszalin (Koszaliński Festiwal Debiutów Filmowych „Młodzi i Film”) – Grand Prix „Wielki Jantar” za szczególnie interesujące przedstawienie problemów naszej współczesności.
• 1979 – Halina Łabonarska – Koszalin (KSF „Młodzi i Film”) – nagroda aktorska w wyniku plebiscytu publiczności.
• 1980 – Agnieszka Holland – nagroda Międzynarodowej Federacji Krytyków Filmowych FIPRESCI na Festiwalu w Cannes.

Bibliografia

• MarcinM. Maron MarcinM., Głowa Meduzy, czyli realizm filmów Kina Moralnego Niepokoju, „Kwartalnik Filmowy” (75−76), 2011, 122−148 .

Linki zewnętrzne

• Aktorzy prowincjonalni w bazie IMDb (ang.)
• Aktorzy prowincjonalni w bazie Filmweb
• Aktorzy prowincjonalni w bazie filmpolski.pl
• Zdjęcia z filmu Aktorzy prowincjonalni w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Aktorzy prowincjonalni w bazie Akademia Polskiego Filmu