Szemaja kaspijska
| Alburnus chalcoides[1] | |||||
| (Güldenstädt, 1772) | |||||
 Ilustracja ze słownika encyklopedycznego Brockhausa i Efrona (1890–1907) | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
szemaja kaspijska | ||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||||
 | |||||
Szemaja kaspijska[3], szemaja aralska[3], szemaja[3], szamaja[3] (Alburnus chalcoides) – gatunek anadromicznej ryby z rodziny karpiowatych (Cyprinidae).
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Zlewiska Morza Kaspijskiego i Jeziora Aralskiego. W Morzu Kaspijskim występuje głównie wzdłuż zachodniego południowo-zachodniego wybrzeża[2]. Tworzy również osiadłe, słodkowodne formy.
Taksonomia i polskie nazwy zwyczajowe[edytuj | edytuj kod]
Gatunek został opisany naukowo z rzek południowej Rosji przez Güldenstädta w 1772 pod nazwą Cyprinus chalcoides. Następnie został przeniesiony przez Berga do rodzaju Chalcalburnus, dla którego w polskiej literaturze przyjęto zwyczajową nazwę szemaja lub – używaną głównie w Gruzji – szamaja, wywodzoną etymologicznie od szach-mai, co oznacza carską rybę[4].
W obrębie Chalcalburnus chalcoides, również określanego nazwą szemaja[4], wyróżniono liczne podgatunki (czasem uznawane za rasy geograficzne), o szerokim zasięgu, obejmującym zlewiska Morza Czarnego, Azowskiego, Kaspijskiego i Aralskiego.
Były to:
- Ch. ch. chalcoides – szemaja kaspijska[3], podgatunek nominatywny
- Ch. ch. aralensis – szemaja aralska[3]
- Ch. ch. derjugini – szemaja batumska[3]
- Ch. ch. istanbulensis – szemaja stambulska[5]
- Ch. ch. macedonicus – szemaja macedońska[5]
- Ch. ch. mandrensis – szemaja burgaska[5]
- Ch. ch. mento – szemaja bawarska[3]
- Ch. ch. mentoides – szemaja krymska[3]
- Ch. ch. schischkovi – szemaja czarnomorska[3] (azowsko-czarnomorska[3] lub bułgarska[5])
Podgatunki te znacznie różnią się cechami morfologicznymi, przez co gatunek był uznawany za „zmienny morfologicznie”. Uzasadniano to zdolnością poszczególnych populacji do adaptacji w różnych środowiskach[2].
Większość z nich (poza szemają kaspijską i aralską) uznano później za odrębne gatunki[6]. Ch. ch. aralensis (szemaja aralska) uznano za synonim Ch. chalcoides (szemaja kaspijska), a tym samym polskie nazwy zwyczajowe „szemaja”, „szamaja”, „szemaja kaspijska” i „szemaja aralska” stały się również synonimami tego samego gatunku. Dwie pierwsze stały się niejednoznaczne, a dwie ostatnie odzwierciedlają zasięg występowania Alburnus chalcoides we współczesnym znaczeniu. W 1997 Bogutskaya przeniosła ten gatunek do rodzaju Alburnus, co zostało zaakceptowane przez innych ichtiologów, m.in. M. Kottelata[6].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Osiąga do 40 cm długości. Ciało wydłużone, bocznie spłaszczone. Wzdłuż dolnej części brzucha, za płetwami brzusznymi biegnie bezłuski kil. Otwór gębowy górny, żuchwa wystaje za szczękę. Płetwa grzbietowa przesunięta do tyłu, jej przednia krawędź znajduje się za płetwami brzusznymi.
Grzbiet jest czarnozielony, boki srebrzyste, brzuch biały. Płetwy grzbietowa i ogonowa ciemnoszare, pozostałe jaśniejsze.
Odżywianie[edytuj | edytuj kod]
Żywi się planktonem, owadami oraz fauną denną.
Rozród[edytuj | edytuj kod]
Do rzek wchodzi jesienią, jednak trze się dopiero w maju.
Znaczenie gospodarcze[edytuj | edytuj kod]
W rejonie Morza Kaspijskiego ma dość duże znaczenie.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Alburnus chalcoides, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c Alburnus chalcoides, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Tłum. Franciszek Staff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.
- ↑ a b Nikolski 1970 ↓, s. 265.
- ↑ a b c d Fritz Terofal, Claus Militz: Ryby słodkowodne. Leksykon przyrodniczy. Henryk Garbarczyk, Eligiusz Nowakowski i Jacek Wagner. Warszawa: Świat Książki, 1997. ISBN 83-7129-441-7.
- ↑ a b Ron Fricke, William Neil Eschmeyer, Richard Van der Laan (red.), SEARCH, [w:] Eschmeyer's Catalog of Fishes, California Academy of Sciences, 11 lutego 2013 [dostęp 2013-09-09] (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Mały słownik zoologiczny: ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976.
- G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Franciszek Staff (tłum.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.
- Josef Reichholf, Gunter Steinbach, Claus Militz: Wielka encyklopedia ryb : słodkowodne i morskie ryby Europy. Wiśniewolski Wiesław (tłum.). Warszawa: Muza, 1994. ISBN 83-7079-317-7.
- Fritz Terofal, Claus Militz: Ryby słodkowodne. Leksykon przyrodniczy. Henryk Garbarczyk, Eligiusz Nowakowski i Jacek Wagner. Warszawa: Świat Książki, 1997. ISBN 83-7129-441-7.
- Alburnus chalcoides. (ang.) w: Froese, R. & D. Pauly. FishBase. World Wide Web electronic publication. fishbase.org [dostęp 30 czerwca 2009]