Alexander Hamilton
Portret Hamiltona, autorstwa Johna Trumbulla | |
Data i miejsce urodzenia |
11 stycznia 1755 albo 1757 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
1. Sekretarz skarbu Stanów Zjednoczonych | |
Okres |
od 11 września 1789 |
Przynależność polityczna | |
Poprzednik |
brak |
Następca | |
Alexander Hamilton (ur. 11 stycznia 1755 albo 1757 w Charlestown, zm. 12 lipca 1804 w Nowym Jorku) – amerykański polityk, przywódca Federalistów, twórca dolara amerykańskiego, jeden z ojców założycieli Stanów Zjednoczonych Ameryki.
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Urodził się 11 stycznia 1755 albo 1757 na wyspie Nevis jako syn Rachel Fawcett Lavien[1]. Matka Hamiltona była wcześniej zamężna z plantatorem Johnem Michaelem Lavienem i z tego związku pochodził syn, Peter[1]. Około 1750 porzuciła męża, wiążąc się ze szkockim kupcem Jamesem Hamiltonem[2]. Z tego związku, poza Alexandrem, urodził się jeszcze drugi syn James Jr[2]. Niedługo po 1765 roku James Hamilton opuścił rodzinę, a Alexander nigdy potem już go nie spotkał[3]. W wieku 11 lat, mieszkając w St. Croix, Alexander Hamilton rozpoczął pracę w firmie Nicolasa Crugera[4]. Dwa lata później zmarła jego matka. W wyniku postępowania spadkowego ani Alexander, ani James Jr nie odziedziczyli niczego[5]. Bracia zostali oddani pod opiekę rodziny matki, jednak wkrótce potem zostali rozdzieleni – James Jr zamieszkał u swojego pracodawcy – cieśli, a Alexander – u Thomasa Stevensa[5].
W tamtym okresie Hamilton zawarł bliską znajomość z prezbiteriańskim pastorem, Hugh Knoxem, który wywarł duży wpływ na przyszłego sekretarza skarbu[6]. To właśnie głównie dzięki jego staraniom w 1772 Hamilton wyjechał na studia do Nowego Jorku[6]. Aby zostać przyjęty na King’s College (obecnie Columbia University), musiał przejść specjalny kurs[7]. Z relacji rówieśników i profesorów wynikało, że uczył się bardzo dobrze i łatwo nawiązywał znajomości[8].
Służba wojskowa
W połowie lat 70. wstąpił do milicji Nowego Jorku, a na początku 1776 został dowódcą kompanii artylerii[9]. Ten nowy obowiązek zmusił go do porzucenia studiów, na które powrócił dopiero po zakończeniu wojny[9]. Hamilton musiał zadbać o odpowiednie wyszkolenie swoich podwładnych, jak również o regularne wypłacanie żołdu, który wynosił 10 szylingów[9]. W maju 1776 do Nowego Jorku przybył generał Washington wraz z Armią Kontynentalną, aby przejąć kontrolę nad strategiczną prowincją[10]. Dwa miesiące później nadeszła informacja, że podpisano Deklarację Niepodległości, co spowodowało, że każdy musiał się jawnie opowiedzieć za lojalistami lub patriotami[11].
Hamilton brał udział w wielu bitwach, m.in.: na Long Island, na wzgórzach Harlemu, pod White Plains, pod Princeton czy pod Trenton[12]. W lutym 1777 roku, został mianowany adiutantem generała Washingtona i awansowany na podpułkownika[13]. Na początku lat 80. stosunki pomiędzy Washingtonem a Hamiltonem uległy znacznemu pogorszeniu – prawdopodobnie ze względu na małżeństwo Hamiltona i chęć zaimponowanie młodej żonie (choć niektórzy biografowie zaznaczają, że wpływ miała także zdrada generała Benedicta Arnolda)[14]. Ostatecznie, 31 lipca 1781 Washington przyjął dymisję Hamiltona, który został potem mianowany dowódcą piechoty lekkiej w Nowym Jorku[15].
Jesienią 1781 Hamilton objął dowództwo w Dobbs Ferry, a następnie wziął udział w bitwie pod Yorktown[16]. Po tej bitwie poddał się dowódca wojsk brytyjskich generał Charles Cornwallis, co zakończyło wojnę o niepodległość Stanów Zjednoczonych[16].
Kariera polityczna
Po służbie wojskowej przeszedł do służby cywilnej – objął urząd poborcy podatkowego miasta Nowy Jork[17]. W tym samym czasie studiował prawo, a po zdaniu egzaminu stanowego został przyjęty do adwokatury w Albany, stolicy stanu Nowy Jork[18]. Jako adwokat praktykował całe życie z wyjątkiem okresu, kiedy zajmował urzędy państwowe[19].
Był delegatem na Kongres Filadelfijski, który rozpoczął się 14 maja 1787, a jego celem nadrzędnym było wprowadzenie poprawek do Artykułów Konfederacji[20]. Dwa lata później współtworzył i został dyrektorem Banku Nowego Jorku[21]. Często działał wówczas na rzecz lojalistów, preferując model państwa bliższy brytyjskiej monarchii i arystokracji[22], co sprawiło, że jednym z jego najzagorzalszych przeciwników został późniejszy prezydent Thomas Jefferson[23]. Jednak zawarł też cenną, z punktu widzenia polityki, przyjaźń z Jamesem Madisonem, którego poglądy w większości podzielał[24]. Podczas obrad, Hamilton prawie nie zabierał głosu, ponieważ – jak tłumaczył – miał inne poglądy od większości reprezentowanego przez siebie stanu[25]. Jedyne długie wystąpienie miało miejsce 18 czerwca 1787, w którym Hamilton przedstawił swoje poglądy i, zdaniem biografów, wykazał się błyskotliwym rozumowaniem i pomysłowością[25]. Wystąpienie to walnie przyczyniło się do ożywionej dyskusji zwieńczonej opracowaniem końcowego dokumentu 17 września 1787, który miał stanowić Konstytucję[26]. Konstytucja, aby zastąpić Artykuły Konfederacji, miała być poddana głosowaniu w poszczególnych stanach[27]. Wraz z Gouverneurem Morrisem i Jamesem Madisonem, Hamilton zażądał zwołania specjalnej sesji Kongresu, podczas której chciał ustalić republikańską formę rządów[23].
Ponieważ istniała uzasadniona obawa, że stan Nowy Jork nie ratyfikuje Konstytucji, Alexander Hamilton (pod pseudonimem „Publius”)[28], do spółki z Jamesem Madisonem i Johnem Jayem napisali obszerny komentarz do Konstytucji, zatytułowany „Federalista” (ang. The Federalist Papers)[29]. Przez lata istniał spór co do autorstwa fragmentów „Federalisty”. Badania z XX wieku przypisały bezsprzeczne autorstwo 5 spośród 85 artykułów Jayowi[30]. Hamilton miał napisać około 40 artykułów, natomiast Madison niewiele mniej; kilka komentarzy napisali wspólnie[30]. Wszystkie komentarze były pisane pod pseudonimami i dopiero w 1792 roku ujawniono tożsamości autorów[31]. Niemniej, komentarze te walnie przyczyniły się do ratyfikacji Konstytucji przez stan Nowy Jork 26 lipca 1788 roku[32].
Antagonizmy pomiędzy Jeffersonem i Hamiltonem uwidoczniły się w konflikcie dotyczącym Towarzystwa Cyncynatów[33], którego celem była m.in. opieka nad rodzinami poległych żołnierzy[34]. Członkostwo w grupie było dostępne tylko dla uczestników wojny, jednak statut pozwalał na dziedziczenie tytułu, co Jefferson oraz Benjamin Franklin uznawali za zagrożenie dla republiki[34]. Dla zachowania równowagi utworzono Stowarzyszenie Tammany[35].
Sekretarz skarbu
Najprawdopodobniej dzięki protekcji Roberta Morrisa, 11 września 1789, Hamilton został powołany na stanowisko sekretarza skarbu w gabinecie prezydenta Washingtona[36]. Jego pierwszym zadaniem było przygotowanie raportu dla Kongresu, oceniającego stan finansów państwa[37]. W okresie wojny o niepodległość nie były płacone podatki, więc państwo kupowało towary, pożyczając pieniądze z Europy, co spowodowało gwałtowny wzrost inflacji[38]. W momencie, gdy Hamilton obejmował urząd, dług zewnętrzny USA wynosił 10 mln dolarów i ponad 3 mln odsetek i kar za zwłokę w płatnościach[38]. Hamilton chciał odroczyć płatności dla Francji (co jednak okazało się niemożliwe), natomiast dług wewnętrzny chciał spłacić za pomocą ceł[39]. Dług wewnętrzny składał się na dług kontynentalny (ok. 40 mln USD) i dług stanowy (ok. 25 mln USD)[40]. Ze względu na silną niechęć społeczeństwa do opodatkowania, sekretarz skarbu zdecydował się nałożyć podatki pośrednie (głównie akcyzy i cła), by w ten sposób przejąć długi stanowe[40]. Równocześnie prowadził negocjacje z bankierami holenderskimi, by pomogli USA spłacić procenty pożyczek zagranicznych[41]. W opublikowanym przez siebie raporcie (z 1790), stwierdzał, że na spłatę wszystkich długów, wraz z odsetkami potrzeba wydać ok. 4,5 mln dolarów rocznie[42]. Zaznaczał także, że rząd powinien stworzyć bank centralny i wydrukować nowe papiery wartościowe, które zwiększyłyby płynność finansową i pobudziły gospodarkę[42].
W tym czasie wyraźnie zarysowały się antagonizmy pomiędzy Hamiltonem i jego dotychczasowym przyjacielem Madisonem[43]. Plan sekretarza skarbu dotyczący długu narodowego i zewnętrznego został zaakceptowany, natomiast odrzucono jego propozycje w kwestii długu stanowego (tzw. „assumption”)[41]. Aby skłonić kongresmenów do zmiany głosu, Hamilton negocjował z ówczesnym sekretarzem stanu Thomasem Jeffersonem, który zgodził się poprzeć plan w zamian za zgodę na przeniesienie stolicy z Nowego Jorku do Filadelfii[44]. Kompromis został osiągnięty i 16 lipca 1790 odbyło się głosowanie nad przeniesieniem stolicy, a 4 sierpnia nad ostatnią częścią planu Hamiltona[45]. Tym samym Kongres zakończył obrady, jednocześnie zlecając Hamiltonowi opracowanie kolejnego raportu dotyczącego przyszłego opodatkowania i banku centralnego (raport był gotowy w grudniu 1790)[45].
Marzeniem Hamiltona było powołanie banku centralnego Stanów Zjednoczonych z kapitałem 10 mln dolarów, który udzielałby krótkoterminowych pożyczek i miał prawo gromadzenia podatków[46]. Pomimo dużych sprzeciwów (zwłaszcza stanów południowych), 20 stycznia 1790 Senat przyjął projekt[46]. W Izbie Reprezentantów przeciwko bankowi wystąpił Madison, którego opór jednak okazał się niewystarczający, bowiem niższa izba także zagłosowała za projektem[47]. Prezydent Washington podpisał ustawę 25 lutego 1791, a główna siedziba banku miała się mieścić w ówczesnej stolicy – Filadelfii[48]. Wprawdzie pełna centralizacja systemu bankowego się nie udała, to jednak istnienie Banku Centralnego USA umożliwiło krajowi spłatę długów wewnętrznych i zewnętrznych[49]. Hamilton za swoją działalność otrzymał honorowe tytuły Dartmouth College (1790), Harvard University (1792) oraz stopień Master of Arts Columbia University[50]. Jednym z ostatnich raportów (uznawanym za magnum opus Hamiltona), mających na celu ratowanie sytuacji finansowej państwa był raport o manufakturach, w którym podkreśla, że podstawą amerykańskiej gospodarki jest przemysł, a nie rolnictwo czy handel[51].
Czując porażkę swojej polityki względem Anglii (I koalicja antyfrancuska), 31 grudnia 1793 Thomas Jefferson odszedł z rządu, dzięki czemu Hamilton stał się czołową postacią administracji Washingtona i zaczął być nazywany nieoficjalnym „premierem”[52]. Wówczas jego głównym konkurentem wśród antyfederalistów został James Madison[52]. Wśród opinii publicznej nasilały się trendy, by Stany Zjednoczone włączyły się do wojny z Wielką Brytanią[53]. Kiedy okazało się, że ani Francja, ani Wielka Brytania nie przestrzegają neutralności wobec amerykańskich statków kupieckich, 28 marca 1794 prezydent Washington nałożył embargo na wszystkie statki przybijające do portów w USA[53]. Konsekwencją tego była konieczność wysłania do Wielkiej Brytanii negocjatora, którym miał być Hamilton, jednak wobec silnej opozycji on sam zaproponował kandydaturę prezesa Sądu Najwyższego, Johna Jaya[53]. Hamilton naszkicował mu projekt porozumienia z rządem brytyjskim. Porozumienie wkrótce zostało podpisane jako tzw. traktat Jaya, który wszedł w życie w 1796[54].
Wkrótce potem Hamilton zaczął odczuwać zmęczenie ciągłymi atakami zarówno na swoją osobę, jak i na politykę, którą prowadził[54]. Sytuację pogorszył jeszcze tzw. Whiskey Rebellion, który wybuchł w 1794[55]. Ostatecznie Hamilton zrezygnował z funkcji sekretarza skarbu 31 stycznia 1795, a jego następcą został Oliver Wolcott Jr.[56].
Polityczna emerytura
Po wycofaniu się z funkcji sekretarza skarbu, Hamilton powrócił do praktyki adwokackiej w Nowym Jorku, choć nadal często kontaktował się z Washingtonem i doradzał swojemu następcy Wolcottowi[57]. Do aktywności politycznej powrócił rok później, kiedy to odbywały się wybory prezydenckie[58]. Jego głównymi kontrkandydatami byli republikanin Thomas Jefferson i federalista John Adams[58]. Hamilton poniósł w tych wyborach porażkę, bowiem nielubiany przez niego Adams został wybrany różnicą zaledwie 3 głosów, natomiast protegowany Hamiltona Charles Pinckney przegrał[58]. Jako nowy prezydent Adams zachował stary skład gabinetu, lecz miał własne grono doradców i Hamilton nie mógł już walnie wpływać na losy państwa[59].
W połowie 1797 roku dziennikarz James Callender, w porozumieniu z trzema kongresmenami: Jamesem Monro'em, Frederickiem Muhlenbergiem i Abrahamem Venablem, rozpoczął kampanię przeciw Hamiltonowi[60]. Opublikował kilka pamfletów, w których oskarżył Hamiltona o sprzeniewierzenia i oszustwa finansowe, a także o pozamałżeński romans[60]. Wkrótce po tej aferze, ostatecznie zakończonej polubownie, pojawiło się ryzyko rozpoczęcia wojny z Francją[61]. Zaistniała potrzeba stworzenia nowej armii, której głównodowodzącym miałby być emerytowany prezydent George Washington[61]. Hamilton ponownie widział się w roli adiutanta wodza naczelnego i został wyznaczony jako czwarty w hierarchii dowództwa (po Washingtonie, McHenrym i Adamsie)[62].
Ostatni okres aktywności politycznej Hamiltona związany był z wyborami prezydenckimi w 1800 roku[63]. Po śmierci Washingtona Hamiltonowi zabrakło doradcy, co spowodowało konflikty i rozłamy w Partii Federalistycznej[63]. Na kongresie w Filadelfii zdecydowano, że Adams ma się ubiegać o reelekcję, natomiast Hamilton, który nie przepadał za urzędującym prezydentem, lobbował za kandydaturą Charlesa Pickneya[63]. Adams, przestraszony widmem porażki wyborczej, usunął z rządu Jamesa McHenry’ego i Timothy’ego Pickeringa, czym jeszcze bardziej zaszkodził swojej kandydaturze i doprowadził do zaostrzenia konfliktów w partii[64]. W odpowiedzi Hamilton zaczął namawiać działaczy, by oddawali głosy po równo na Adamsa i Pickneya, chcąc zaszkodzić temu pierwszemu[64]. Federaliści ponieśli klęskę w tych wyborach, bowiem w głosowaniu elektorów zwyciężyli republikanie – Thomas Jefferson i Aaron Burr otrzymali po 73 głosy[65]. W takiej sytuacji o elekcji prezydenta, winna zdecydować Izba Reprezentantów[65]. Ponieważ Hamilton bardziej nienawidził Burra, ostatecznie zdecydował się poprzeć Jeffersona, który został prezydentem[66].
Śmierć
Hamilton był ostro skonfliktowany z Aaronem Burrem, wiceprezydentem USA w latach 1801–1805[67]. W trakcie kadencji Burr kandydował także na urząd gubernatora stanu Nowy Jork, co było sprzeczne z przyjętą praktyką[68]. Hamilton rozpoczął w prasie aktywną kampanię przeciwko Burrowi, przez co wiceprezydent wyzwał sekretarza skarbu na pojedynek[69].
Starcie odbyło się 11 lipca 1804 roku w New Jersey[70] na polanie Weehawken nad rzeką Hudson[71], w tym samym miejscu, gdzie prawie 3 lata wcześniej (20 listopada 1801 roku) w wyniku pojedynku z George’em Eackerem śmierć poniósł syn Hamiltona, Philip[72]. Adwersarze zjawili się tam około 7 rano wraz ze swoimi sekundantami – Nathanielem Pendletonem (Hamilton) i Williamem Van Nessem (Burr)[71]. Hamilton, który był przeciwnikiem pojedynków, planował w ogóle nie oddać strzału i tak też zrobił, natomiast Burr oddał jeden strzał, który okazał się śmiertelny[71]. Ranny Hamilton został przewieziony w ciężkim stanie do szpitala, gdzie następnego dnia zmarł[71]. Jego pogrzeb odbył się 14 lipca[73].
Śmierć Hamiltona okazała się być także polityczną śmiercią Burra, który dokończył kadencję jako wiceprezydent, lecz utracił wszelkie poparcie i zmuszony był wycofać się z polityki[74].
Historycy i biografowie nie pozostawiają wątpliwości, że Hamilton rozmyślnie pozwolił się zabić[75]. Kwestią sporną jest, czy stało się to z przyczyn osobistych (śmierć najstarszego syna), społecznych (chęć zapewnienia trwałości Unii poprzez własną śmierć) czy politycznych (uniemożliwienie Burrowi zwiększenia zakresu władzy)[75].
Wizerunek Hamiltona widnieje na banknocie dziesięciodolarowym[76]
Federaliści
Poglądy Hamiltona na gospodarkę, ale także na system rządzenia państwem doprowadził do otwartego konfliktu z Thomasem Jeffersonem. Spór ten zarysował się nie tylko wewnątrz gabinetu Washingtona, ale także w Kongresie i był początkiem formowania się partii politycznych[77]. W rządzie pierwszego prezydenta zwolennikami Hamiltona byli: Henry Knox i Oliver Wolcott Jr.[77]. W Kongresie popierali go m.in.: George Cabot, Rufus King, Philip John Schuyler, Oliver Wolcott, Oliver Ellsworth, Robert Morris czy James McHenry[77]. Wokół Hamiltona skupiali się w dużej mierze kupcy i finansiści, a także zwolennicy reform ekonomicznych[78]. Grupa ta, zwana federalistami, zakładała silną władzę centralną i rządem stabilizującym społeczeństwo i państwo[79].
Aby zorganizować kampanię na rzecz poparcia dla Hamiltona, jego współpracownicy zadbali o to, by najważniejszymi tytułami prasowymi zarządzali zwolennicy sekretarza skarbu[79]. W 1789 zaczęto wydawać „The Gazette of the United States” – główne czasopismo federalistów[79]. Rok później powstała „Columbian Centinel”, a w 1793 – pierwsza gazeta (prasa codzienna) – „The American Minerva”[80]. W tym samym czasie wyraźnie zarysowane antagonizmy pomiędzy Hamiltonem i Jeffersonem doprowadziły do uformowania się dwóch partii – Partii Federalistycznej (której liderem był Hamilton) i Partii Demokratyczno-Republikańskiej (której liderem był Jefferson)[80].
Hamilton, który budował partię na autorytecie Washingtona, podczas wyborów prezydenckich w 1792 usiłował doprowadzić do reelekcji federalisty Johna Adamsa na stanowisko wiceprezydenta[81]. Działania te okazały się skuteczne, bowiem Adams uzyskał w Kolegium Elektorów 77 głosów (przy 50 głosach George’a Clintona)[81].
Życie prywatne
Swoją przyszłą żonę Elizabeth Schuyler, córkę generała Philipa Johna Schuylera, Hamilton poznał w 1779 w Morristown[82]. Para pobrała się 14 grudnia 1780 w Albany[82]. Mieli ośmioro dzieci: Philipa (prawnika), Angelicę (po śmierci brata popadła w chorobę psychiczną), Alexandra Jr., Jamesa Alexandra (sekretarza stanu w administracji Andrew Jacksona), Johna Churcha, Williama Stephena, Elizę i Philipa Jr[83].
Ich najstarszy syn (według biografów – najukochańszy syn Alexandra) Philip Hamilton jesienią 1801 roku wdał się w kłótnię z kapitanem George’em Eackerem, z którym był już wcześniej skonfliktowany[84]. Podczas wymiany zdań Eacker wypowiedział się obraźliwie o ojcu młodego Hamiltona, co spowodowało, że ten ostatni wyzwał kapitana na pojedynek[84]. Philip (który był przeciwnikiem zabijania w pojedynku) planował oddać strzał w powietrze, jednak Eacker postrzelił go, w wyniku czego młody Hamilton zmarł następnego dnia[85].
Poglądy
Jeszcze w okresie studiów Hamilton nie był zwolennikiem całkowitego uniezależnienia kolonii północnoamerykańskich od Korony Brytyjskiej i jawnie prezentował swoje poparcie dla monarchizmu[86]. Po wydarzeniach znanych jako „herbatka bostońska” i po I Kongresie Kontynentalnym w 1774 Hamilton nadal argumentował za utrzymaniem unii z Wielką Brytanią, zaznaczając, że powinna ona pozwolić obywatelom kolonii „być wolnymi, jak tego pragną”[87]. Podczas służby wojskowej napisał kilka listów (pod pseudonimem „The Constitutionalist”), w których narzekał m.in. na Kongres zaniedbujący sprawy wojskowe[88]. Zaznaczał jednak, że Kongresowi należy nadać większe uprawnienia, aby umocnić Unię i stworzyć jedno, silne państwo federalne, zastępując dotychczasową autonomię stanów[89]. Poglądy te, powtarzane także podczas zjazdów Kongresu Kontynentalnego[90], wykorzystane zostały na początku XX wieku przez progresywistów, którzy – zachęcani przez prezydenta Woodrowa Wilsona – planowali szerokie reformy poprzez wzmocnienie państwa[91].
Przypisy
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 8.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 9.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 10.
- ↑ W. Szyszkowski: Twórcy Stanów Zjednoczonych: Waszyngton, Jefferson, Hamilton. s. 107.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 12.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 16.
- ↑ W. Szyszkowski: Twórcy Stanów Zjednoczonych: Waszyngton, Jefferson, Hamilton. s. 108.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 18.
- ↑ a b c I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 30.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 31.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 32.
- ↑ W. Szyszkowski: Twórcy Stanów Zjednoczonych: Waszyngton, Jefferson, Hamilton. s. 109.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 36.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 57.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 58.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 59.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 62.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 64.
- ↑ W. Szyszkowski: Twórcy Stanów Zjednoczonych: Waszyngton, Jefferson, Hamilton. s. 113.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 83.
- ↑ W. Szyszkowski: Twórcy Stanów Zjednoczonych: Waszyngton, Jefferson, Hamilton. s. 115.
- ↑ P. Jenkins: Historia Stanów Zjednoczonych. s. 61.
- ↑ a b W. Szyszkowski: Twórcy Stanów Zjednoczonych: Waszyngton, Jefferson, Hamilton. s. 117.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 76.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 86.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 90.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 92.
- ↑ P. Jenkins: Historia Stanów Zjednoczonych. s. 68.
- ↑ W. Szyszkowski: Twórcy Stanów Zjednoczonych: Waszyngton, Jefferson, Hamilton. s. 127.
- ↑ a b W. Szyszkowski: Twórcy Stanów Zjednoczonych: Waszyngton, Jefferson, Hamilton. s. 128.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 94.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 101.
- ↑ P. Jenkins: Historia Stanów Zjednoczonych. s. 73.
- ↑ a b W. Szyszkowski: Twórcy Stanów Zjednoczonych: Waszyngton, Jefferson, Hamilton. s. 118.
- ↑ W. Szyszkowski: Twórcy Stanów Zjednoczonych: Waszyngton, Jefferson, Hamilton. s. 119.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 105-106.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 116.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 118.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 119.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 120.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 122.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 125.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 129.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 130.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 131.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 136.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 137.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 138.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 140.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 141.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 143.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 182.
- ↑ a b c I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 185.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 186.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 189.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 190.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 199.
- ↑ a b c I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 210.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 211.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 214-215.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 220.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 222.
- ↑ a b c I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 229.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 231.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 233.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 234-235.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 251.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 252.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 253.
- ↑ P. Jenkins: Historia Stanów Zjednoczonych. s. 76.
- ↑ a b c d I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 257.
- ↑ Philip Hamilton's Duel. Public Broadcasting Service. [dostęp 2017-07-08]. (ang.).
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 258.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 259.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 255.
- ↑ $10 Note. Federal Reserve System. [dostęp 2014-06-04]. (ang.).
- ↑ a b c I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 165.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 166.
- ↑ a b c I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 168.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 169.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 174.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 56.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 260.
- ↑ a b I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 241.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 242.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 22.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 25.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 54.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 55.
- ↑ I. Rusinowa: Alexander Hamilton. s. 68.
- ↑ P. Jenkins: Historia Stanów Zjednoczonych. s. 207.
Bibliografia
- Philip Jenkins: Historia Stanów Zjednoczonych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009. ISBN 978-83-233-2830-8. (pol.).
- Izabella Rusinowa: Alexander Hamilton. Wrocław: Ossolineum, 1990. ISBN 83-04-03444-1. (pol.).
- Wacław Szyszkowski: Twórcy Stanów Zjednoczonych: Waszyngton, Jefferson, Hamilton. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1980. ISBN 83-214-0142-2. (pol.).
Linki zewnętrzne
- Alexander Hamilton (1789 – 1795). Departament Skarbu Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2014-05-26]. (ang.).
- ISNI: 0000000121019825
- VIAF: 66496514
- LCCN: n79021633
- GND: 118545302
- NDL: 00467848
- LIBRIS: 20dhl5gl06003dn
- BnF: 121043321
- SUDOC: 029409268
- SBN: RAVV012292
- NLA: 35165662
- NKC: jn19981001393
- BNE: XX1300537
- NTA: 068351704
- BIBSYS: 13004631
- CiNii: DA00567773
- Open Library: OL363754A
- PLWABN: 9810572541605606
- NUKAT: n97071756
- OBIN: 68602
- J9U: 987007262340405171
- PTBNP: 556028
- CANTIC: a10659547
- LNB: 000083886
- NSK: 000051715
- BNA: 000058337
- CONOR: 14588515
- BNC: 000104597
- ΕΒΕ: 126267
- BLBNB: 000235333
- KRNLK: KAC199611348
- LIH: LNB:V*62302;=1A
- WorldCat: lccn-n79021633
- PWN: 3909784
- Britannica: biography/Alexander-Hamilton-United-States-statesman
- Treccani: alexander-hamilton
- Universalis: alexander-hamilton
- БРЭ: 2343032
- NE.se: alexander-hamilton
- SNL: Alexander_Hamilton
- VLE: alexander-hamilton
- Catalana: 0032073
- DSDE: Alexander_Hamilton
- identyfikator w Hrvatska enciklopedija: 24256