Andrzej Kapostas

Andrzej Kapostas inne formy nazwiska: Kaposztas, Kapostasz, Káposztás, Kaposztasz, Kapustas, Kapustaś; pseud.: Autor pisma Raczej piórem niż orężem, (ur. 1757 prawdopodobnie w Galgoczu (Hlohovcu) na Węgrzech (dzisiejsza Słowacja), zm. po 3 grudnia 1796) – warszawski bankier, pisarz ekonomiczny, publicysta, członek Rady Najwyższej Narodowej (RNN), członek Tymczasowej Dyrekcji Biletów Skarbowych i dyrektor płatny Dyrekcji Biletów Skarbowych, Inspektor Generalny Inspekcji Biletów Skarbowych w czasie powstania kościuszkowskiego w 1794 roku, autor ustawy o pieniądzach papierowych z 8 czerwca 1794.

Życiorys

Z pochodzenia był prawdopodobnie Węgrem. Był człowiekiem dobrze wykształconym, znał niemiecki i hebrajski i znał problematykę ekonomiczną. Około roku 1780 osiedlił się w Polsce i zamieszkał w Warszawie. W roku 1786 wpisany w album civile Starej Warszawy. Wraz z Franciszkiem Morino prowadził kantor bankierski. Był członkiem Zakonu Iluminatów. W grudniu 1790 został nobilitowany; nadano mu herb Odrowąż. 15 kwietnia 1792 został wybrany radnym Warszawy. Pracował w departamencie regestratury warszawskiego magistratu. 23 lipca 1790 przedłożył sejmowi projekt utworzenia banku narodowego; proponował bank jako instytucję półpaństwową i półprywatną. Był członkiem sprzysiężenia, przygotowującego wybuch powstania kościuszkowskiego, 28 maja 1794 został powołany przez Tadeusza Kościuszkę do Rady Najwyższej Narodowej (RNN) jako zastępca radcy. Członek Wydziału Porządku RNN i zastępca prezesa tego Wydziału. Zaprojektował ustawę o pieniądzach papierowych wydaną przez rząd powstańczy 8 czerwca 1794. 21 grudnia 1794 został aresztowany wraz z m.in. Ignacym Potockim i Janem Kilińskim i osadzony w twierdzy pietropawłowskiej w Petersburgu. 3 grudnia 1796 uwolniony, wkrótce zmarł.

Twórczość

Autor kilku prac politycznych i ekonomicznych, m.in. O banku narodowym w Polszcze ustanowić się mającym (1789).

Ważniejsze dzieła

• Najjaśniejszy Królu, Panie Nasz Miłościwy! Naj. Rzptej Skonfederowane Stany!, brak miejsca i roku wydania, (prośba za K. Wieprzowskim, podpisani: J. Kaposztas i A. Móratowicz)
• O banku narodowym w Polszcze ustanowić się mającym, brak miejsca wydania 1789, (druk anonimowy, autorstwo według ustaleń R. Pilata i W. Smoleńskiego)
• Planta ułożenia projektu banku narodowego, do Prześwietnej Deputacji projektu ekonomiki krajowej podana przez..., Warszawa 1790, (poprzednio – 23 lipca 1790 – przedstawiona Sejmowi za pośrednictwem posła S. Kublickiego)
• Odpowiedź z uwagami na plantę bankową pana Karola Glawe, przez... uczyniona, Warszawa 1790
• Zasady do projektu urządzenia Żydów, Warszawa 23 listopada 1791, z rękopisu Wojewódzkiego Archiwum Państwowego Krakowa (Archiwum Miasta Krakowa, sygn. 1323), wyd.: J. Woliński, J. Michalski, E. Rostworowski, Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego, t. 5, Wrocław 1964, (współautor: A. Móratowicz)
• Scena ostatnia Pythona, czyli odpowiednie pismo na dzieło pod tytułem Python lipsko-warszawski diabeł, kontrtragedia na tragedię Saul, wyjętą z Pisma Świętego..., brak miejsca wydania 1792, (druk anonimowy, autorstwo ustalił W. Smoleński; odpowiedź K. Surowieckiemu, który z kolei replikował broszurą Góra rodząca)
• Raczej piórem niż orężem, czyli droga do traktowania z Imperatorową Imcią Rosyjską, brak miejsca wydania, maj 1792, dwa wydania, (druk anonimowy, autorstwo ustalił W. Smoleński)
• Pogoda, zabytek prawdy z greckiego wyjęty. Przez autora pisma "Raczej piórem niż orężem" na dokończenie bajki "Wiatry", brak miejsca wydania 1792, (druk anonimowy, autorstwo ustalił W. Smoleński; odpowiedź na pismo anonimowe: Dla autora "Raczej piórem niż orężem" bajka wschodnia "Wiatry", tłumaczona z języka rabskiego, brak miejsca wydania 1792).

Materiały

• Zeznania składane w śledztwie w Petersburgu, Cztienija w Moskowskom obszczestwie istorii i driewnostiej, 1867, t. 1-3.

Bibliografia

• Polski Słownik Biograficzny t. XII, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1966-1967
• T. 5: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967, s. 67–69.

Literatura uzupełniająca (wybrana)

• "Pamiętnik Polityczno-Historyczny": XI 1790, s. 1300
• "Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego": oprac. J. Woliński, J. Michalski, E. Rostworowski, t. 3-5, Wrocław 1960-1964
• Akty powstania Kościuszki: t. 1-3, wyd. S. Askenazy, W. Dzwonkowski, E. Kipa, R. Morcinek, Kraków 1917 – Wrocław 1955
• J. Kiliński: Pamiętnik, oprac. S. Herbst, Warszawa 1958 "Biblioteka Pamiętnikarzy Polskich i Obcych"
• J. Pawlikowski: Pamiętnik o przygotowaniach do insurekcji kościuszkowskiej, wyd. L. Siemieński, "Przegląd Polski" 1876 t. 3, zeszyt 7, s. 63-66, 81, 96
• A. Zajączek: Pamiętnik albo historia rewolucji, czyli powstanie r. 1794, przekładu H. Kołłątaja, Poznań 1862 "Pamiętniki z XVIII w." nr 2, s. 75
• H. Błędowska: Pamiątka przeszłości. Wspomnienia z l. 1794-1832, wyd. K. Kostenicz, Z. Makowiecka, Warszawa 1960 "Biblioteka Pamiętnikarzy Polskich i Obcych
• J. U. Niemcewicz: Pamiętniki czasów moich t. 1-2 (powst. w latach 1823–1838), wyd. J. Dihm, Warszawa 1957 "Biblioteka Pamiętnikarzy Polskich i Obcych
• A. Magier: Estetyka miasta stołecznego Warszawa (ukończona około roku 1833), wyd. H. Szwankowska, komentarz historyczny-literacki oprac. J. W. Gomulicki, Wrocław 1963
• R. Pilat: O literaturze politycznej Sejmu Czteroletniego (1788-1792), Kraków 1872, s. 100-101.