Anna Dymna

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Anna Dymna
Ilustracja
Anna Dymna (2007)
Data i miejsce urodzenia

20 lipca 1951
Legnica

Zawód

aktorka

Współmałżonek

1. Wiesław Dymny
2. Zbigniew Szota
3. Krzysztof Orzechowski

Lata aktywności

od 1969

Zespół artystyczny
Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie
Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Srebrny Krzyż Zasługi Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Odznaka Honorowa Za Zasługi dla Ochrony Praw Dziecka Medal „Milito Pro Christo” Order Uśmiechu Order Ecce Homo Odznaka „Honoris Gratia”
Faksymile

Anna Dymna (ur. 20 lipca 1951 w Legnicy jako Małgorzata Dziadyk[1]) – polska aktorka teatralna i filmowa, działaczka społeczna, założycielka i prezes Fundacji Anny Dymnej „Mimo Wszystko” (2003), laureatka Orła za drugoplanową rolę kobiecą w filmie Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Rodzina i wykształcenie[edytuj | edytuj kod]

Jest córką Jana Dziadyka[2] i Janiny z domu Sądowicz; matka była ekonomistką, a ojciec inżynierem lotnikiem[3][4]. Miała dwóch braci – starszego Jana i młodszego Jerzego[5]. Jej rodzina pochodziła z Kresów Wschodnich; matka urodziła się w Brodach, a rodzina ojca wywodziła się z Kołomyi[6]. Prababka ze strony ojca była Ormianką[7][8], a pradziadek ze strony matki Węgrem[9].

Gdy miała 11 lat, zaczęła uczęszczać na zajęcia do Kociego Teatru Jana Niwińskiego, pod którego opieką również w późniejszych latach rozwijała umiejętności aktorskie oraz recytatorskie[4][10]. Ukończyła VII Liceum Ogólnokształcące im. Zofii Nałkowskiej w Krakowie[11], a w 1973 studia w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie. Z uwagi na występowanie w filmach w trakcie trwania studiów musiała powtarzać trzeci rok[12].

Kariera zawodowa[edytuj | edytuj kod]

Zadebiutowała jako aktorka teatralna na pierwszym roku studiów w podwójnej roli Isi i Chochoła w Weselu Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Lidii Zamkow w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (1969)[1][13]. Za występ zebrała przychylne recenzje m.in. od Jakuba Mikołajczyka, pierwowzoru Kuby w Weselu[14]. W tym okresie zagrała także główne role w filmach: 150 na godzinę (1971) Wandy Jakubowskiej i Pięć i pół bladego Józka (1971) Henryka Kluby. W 1970 wcieliła się w postać Kasi w spektaklu Król Mięsopust Jarosława Marka Rymkiewicza w Starym Teatrze w Krakowie[15]. Na planie produkcji Pięć i pół bladego Józka poznała Wiesława Dymnego, którego barwna osobowość miała na nią istotny wpływ[16]. Jeszcze przed ukończeniem studiów wystąpiła w filmach: Diament radży (1971), Jak daleko stąd, jak blisko (1972), Szerokiej drogi, kochanie (1972) czy Sekret, a także w produkcjach NRD-owskich: Klucze (1972) i Z życia nicponia (1973)[17]. Grała także w Teatrze Telewizji, m.in. Natalię w Ludziach bezdomnych i Pannę Młodą w Weselu[18].

W kwietniu 1973, tuż przed obroną dyplomu, została etatową aktorką Starego Teatru w Krakowie, w którym występowała m.in. jako Dziewica i Panna w Dziadach oraz Kora i Małgorzata w Nocy Listopadowej (obie sztuki prezentowała także w zagranicznych teatrach, odpowiednio w Wielkiej Brytanii i Holandii), a także jako Ania w Wiśniowym sadzie (1975–1980) i Zosia w Weselu (1977)[19]. W latach 70. zagrała hrabiankę Klarysę w serialu Janosik (1974) oraz wykreowała kolejne role filmowe, m.in. Anię Pawlakównę, wnuczkę Pawlaków i Kargulów, w Nie ma mocnych (1974) oraz Kochaj albo rzuć (1975), arystokratkę Melanię Barską w Trędowatej (1976) oraz Liesel w Kombinatorze (1978)[20]. Kontynuowała również występy w Teatrze Telewizji, zagrała Zuzannę w Teresie Raquin, Mary Boyle w Junonie i pawiu, panienkę Angelę Moping w Małej przechadzce pana Lovedaya, prostytutkę mitomankę Dianę w Wysokiej stawce, Melisandę w Peleasie i Melisandzie oraz Lilę w Ich czworo[21]. W 1978 za rolę Kory w Nocy Listopadowej otrzymała Nagrodę Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji[22].

W 1979, podczas prac nad filmem Węgierska rapsodia Miklósa Jancsó uległa wypadkowi samochodowemu, wskutek którego doznała wstrząsu mózgu oraz licznych urazów ciała, co wymagało długotrwałej rehabilitacji[23]. Powróciła do pracy rolami zepsutej i zmanierowanej Ludy w spektaklu Teatru Telewizji U mety oraz Diany w Queen Mary i Niny Zariecznej w Dziesięciu portretach z czajką w tle w Starym Teatrze[24]. W latach 80. wystąpiła m.in. w roli tytułowej bohaterki w Yvonne (1980), Marysi Wilczurówny w Znachorze (1981) i Magdaleny w Dolinie Issy (1982)[25]. Grała również Barbarę Radziwiłłównę w Królowej Bonie (1980–1981); w trakcie prac nad tym serialem doznała wstrząsu mózgu wskutek wypadku na planie[26]. Za rolę w tej produkcji w 1982 otrzymała Nagrodę Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji I stopnia[27]. W postać królowej wcieliła się także w filmie Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny (1983). Wkrótce doznała kolejnego wstrząsu mózgu, tym razem podczas pracy w paradokumentalnym filmie telewizyjnym Na odsiecz Wiedniowi (1983), w którym zagrała Marysieńkę Sobieską[28]. W tym okresie zagrała jeszcze dwie monarchinie: królową Katarzynę Jagiellonkę w spektaklu telewizyjnym Ostatni z Jagiellonów oraz Elżbietę de Valois w sztuce Don Carlos (reż. Laco Adamík) w Starym Teatrze w Krakowie[29]. Za występ w filmie Na odsiecz Wiedniowi i paradokumentalnym widowisku telewizyjnym Listopad polski otrzymała nagrodę Złoty Ekran w 1984[30]. Wystąpiła także jako Elektra w Odysei, Żona w Nie-Boskiej komedii oraz Lavinia w trzyczęściowym widowisku telewizyjnym Żałoba przystoi Elektrze[31]. W 1985 otrzymała Nagrodę Państwową II stopnia Ministra Kultury i Sztuki[32]. W drugiej połowie lat 80. zagrała kolejne role teatralne, m.in. Podstolinę w Zemście (reż. Andrzej Wajda) i pokojówkę Justysię w objazdowej sztuce Mąż i żona (reż. Gustaw Holoubek). Współpracowała ze Sceną na Piętrze w Poznaniu, z którą to grupą występowała w ośrodkach polonijnych, w tym w Wielkiej Brytanii, USA, Kanadzie i Australii[33]. Wystąpiła także w kilku telewizyjnych spektaklach w reżyserii Kazimierza Kutza – jako Helen Schwartz w Opowieściach Hollywood, Bertę w Wygnańcach, pielęgniarka Nathalie w Nocy Walpurgii i Anita w Antygonie z Nowego Jorku[34].

W 1990 została wykładowczynią w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie (jako prowadząca zajęcia z prozy). W tym samym roku pojawiła się w roli Małgorzaty w telewizyjnej inscenizacji Mistrza i Małgorzaty (reż. Maciej Wojtyszko) i Telimeny w sztuce Kochajmy się! (reż. Jan Englert)[35]. W 1991 ponownie wystąpiła w Weselu reżyserowanym przez Andrzeja Wajdę (tym razem w roli Gospodyni); za występ w sztuce otrzymała nagrodę na Opolskich Konfrontacjach Teatralnych[36]. W 1992 premierę miał poświęcony aktorce film biograficzny pt. Pieczenie chleba w reż. Marty Wegiel[37]. Za rolę Katarzyny, dziennikarki mierzącej się z problemem alkoholowym, w filmie Tylko strach Barbary Sass z 1993 otrzymała Złotego Lwa za pierwszoplanową rolę kobiecą na 18. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni[38]. Również w 1993 zrealizowała spektakl Dymny, którego była współscenarzystką, a także otrzymała nagrodę Złota Kaczka za całokształt twórczości[37]. W 1994 za rolę Podstoliny w telewizyjnym spektaklu Zemsta (reż. Olga Lipińska) otrzymała Nagrodę im. Aleksandra Zelwerowicza od redakcji miesięcznika „Teatr”, a za rolę Molly Bowser w sztuce Palec Boży (reż. Teresa Kotlarczyk) odebrała nagrodę na Festiwalu Polskiej Twórczości Telewizyjnej[39]. Wystąpiła także w kolejnych telewizyjnych sztukach, grając Macochę w Białym łabędziu (reż. Krzysztof Babicki), Irenę Sobol w Balu błaznów (reż. Waldemar Krzystek) i Bertie Kaufmann w Idź do panny Törpe (reż. Teresa Kotlarczyk)[40]. Za rolę Krystyny we Wznowieniu (1995) w reż. Macieja Wojtyszki w Starym Teatrze w Krakowie otrzymała w 1996 nagrodę na Festiwalu Sztuki Aktorskiej w Kaliszu[40].

W kolejnych latach pojawiła się m.in. jako Walunia w Bożej podszewce (1997), Nenneke w Wiedźminie (2001) czy Jaga w Starej baśni. Kiedy słońce było bogiem (2003). Zagrała główną rolę w produkcji Duże zwierzę z 2000. Wystąpiła w Skazanym na bluesa (2005), Samotności w sieci (2006) i Odwróconych. Za rolę Bayerowej w produkcji Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy z 2015 otrzymała Orła w kategorii najlepsza drugoplanowa rola kobieca[41]. Również w 2022 była nominowana do tej nagrody w tożsamej kategorii (za występ w filie Amatorzy)[41].

Działalność społeczna[edytuj | edytuj kod]

Anna Dymna z Januszem Świtajem

Angażowała się w działalność Obywatelskiego Komitetu Ratowania Krakowa, uczestniczyła w akcjach Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, Stowarzyszenia „Wielkie Serce”, Fundacji „Mam Marzenie”, Fundacji „Akogo?” i Fundacji „Nuta Nadziei”. Została także ambasadorem Stowarzyszenia Debra Polska „Kruchy Dotyk” skupiającego osoby cierpiące na epidermolysis bullosa[42].

W 1999 rozpoczęła współpracę z Fundacją im. Brata Alberta, pomagając m.in. przy realizacjach inscenizacji Teatru „Radwanek”, którego aktorami są osoby niepełnosprawne intelektualnie. Zajęła się pisaniem scenariuszy i reżyserowaniem przedstawień tej grupy teatralnej.

W 2003 założyła w Krakowie Fundację Anny Dymnej „Mimo Wszystko”, obejmując społecznie funkcję prezesa tej instytucji. Pierwotnym celem fundacji było utrzymywanie Warsztatów Terapii Artystycznej i opieka nad ich podopiecznymi, niepełnosprawnymi intelektualnie mieszkańcami schroniska w podkrakowskich Radwanowicach. Stopniowo fundacja przekształcała się w dużą instytucję charytatywną, pomagającą osobom chorym i niepełnosprawnym w całej Polsce, organizującą Festiwal Zaczarowanej Piosenki im. Marka Grechuty, Ogólnopolskie Dni Integracji „Zwyciężać mimo wszystko” oraz Ogólnopolski Festiwal Twórczości Teatralno-Muzycznej Osób Niepełnosprawnych „Albertiana”, a także budującą nowoczesne ośrodki rehabilitacyjno-terapeutyczne.

Również w 2003 na antenie TVP2 zaczęła prowadzić cykliczny program Anna Dymna – Spotkajmy się, obejmujący rozmowy z zaproszonymi do studia osobami niepełnosprawnymi oraz ciężko chorymi na temat miłości, akceptacji, samotności, szczęścia, wiary i nadziei. Program był dwukrotnie nominowany do Nagrody im. Andrzeja Wojciechowskiego.

W 2002 zainicjowała odbywający się w niedzielne przedpołudnia Krakowski Salon Poezji w Teatrze im. Juliusza Słowackiego. Zajęła się jego prowadzeniem z Józefem Opalskim, Bronisławem Majem oraz Krzysztofem Orzechowskim, swoim trzecim mężem i dyrektorem tego teatru.

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

W październiku 1972 zawarła związek małżeński z artystą Wiesławem Dymnym (zm. 1978)[43]. W styczniu 1982 wyszła za masażystę Zbigniewa Szotę, z którym ma syna Michała (ur. 1985)[44]. Małżeństwo to zakończyło się rozwodem. Trzecim mężem aktorki został aktor i reżyser teatralny Krzysztof Orzechowski[45]. Zamieszkała w Rząsce pod Krakowem[46].

Z okazji programu telewizyjnego poświęconego Wiesławowi Dymnemu w 20. rocznicę jego śmierci poprosiła Big Cyc, ulubiony zespół swojego syna, o napisanie trzech piosenek do tekstów pierwszego męża („Mam to w nosie”, „Łazik z Tormesu” i „Wszyscy święci”), które znalazły się na albumie pt. Wszyscy święci.

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Teatr[edytuj | edytuj kod]

Anna Dymna i aktorzy Teatru Radwanek podczas próby generalnej przedstawienia Komar i orkiestra (2009)

Filmografia[edytuj | edytuj kod]

Odznaczenia i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]

Ordery i odznaczenia
Odcisk dłoni w Alei Gwiazd w Międzyzdrojach
Nagrody artystyczne
  • 1978 – Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji za rolę Kory w Nocy Listopadowej
  • 1979 – Nagroda Miasta Krakowa w dziedzinie upowszechniania kultury – nagroda dla młodego, wyróżniającego się twórcy za osiągnięcia w teatrze i filmie[52]
  • 1980 – XX Kaliskie Spotkania Teatralne – nagroda aktorska za rolę Niny Zariecznej w Dziesięciu portretach z czajką w tle
  • 1982 – Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji I stopnia za rolę Barbary Radziwiłłówny w Królowej Bonie
  • 1983 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia[41]
  • 1983 – XXII Rzeszowskie Spotkania Teatralne – nagroda publiczności za najlepszą rolę kobiecą – Marii Derkum w Zwierzeniach clowna
  • 1985 – Nagroda Państwowa II stopnia Ministra Kultury i Sztuki[41]
  • 1984 – najpopularniejsza aktorka w plebiscycie tygodnika „Antena” z okazji 20-lecia polskiego filmu telewizyjnego[53]
  • 1984 – tytuł „Gwiazda Filmowego Sezonu'83” na XIV LLF w Łagowie
  • 1988 – XIV Opolskie Konfrontacje Teatralne – Klasyka Polska – nagroda aktorska za rolę Adeli w Republice marzeń
  • 1993 – nagroda wojewody krakowskiego w dziedzinie teatru
  • 1993 – XVIII Opolskie Konfrontacje Teatralne – Klasyka Polska – nagroda aktorska za rolę Gospodyni w Weselu
  • 1994 – Nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza za najlepszą kobiecą rolę sezonu (Podstoliny w Zemście i Molly Bowser w Palcu Bożym)[54]
  • 1995 – „Złota Kaczka” w kategorii najlepsza polska aktorka
  • 1996 – XXXVI Kaliskie Spotkania Teatralne – nagroda aktorska za rolę Krystyny we Wznowieniu
  • 1996, 1998, 1999 – „Złota Maska” – plebiscyt na najpopularniejszą krakowską aktorkę
  • 2004 – Super Wiktor (za całokształt pracy artystycznej)
  • 2009 – Wiktor (w kategorii „osobowość telewizyjna”)
  • 2016 – Orzeł za najlepszą drugoplanową rolę kobiecą (w filmie Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy)
  • 2016 – Złoty Szczeniak na 5. Festiwalu Aktorstwa Filmowego im. Tadeusza Szymkowa we Wrocławiu za najlepszą drugoplanową rolę kobiecą (w filmie Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy)[55]
Pozostałe wyróżnienia

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b Anna Dymna nie opuszcza teatru bo kocha go… jak męża. e-teatr.pl, 23 kwietnia 2019. [dostęp 2019-06-25].
  2. Perły Ziemi Myślenickiej. Przyczepa kempingowa z lat 60.. myslenice-itv.pl, 15 sierpnia 2020. [dostęp 2023-05-01].
  3. Baniewicz 1997 ↓, s. 15–17.
  4. a b Nina Terentiew: Zwierzenia kontrolowane. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2004, s. 141. ISBN 83-7337-452-3.
  5. Baniewicz 1997 ↓, s. 15.
  6. Baniewicz 1997 ↓, s. 18.
  7. Moja Dolina Issy. Z Anną Dymną rozmawia Beata Maciejkiewicz. „Kwartalnik Filmowy”. Nr 5, 1994. [dostęp 2018-06-12]. 
  8. Alicja Dołowska. Ona jest wiarą mocna. „Niedziela”. Nr 20, s. 15, 2006. [dostęp 2018-06-12]. 
  9. Baniewicz 1997 ↓, s. 17–18.
  10. Baniewicz 1997 ↓, s. 21–22.
  11. Baniewicz 1997 ↓, s. 145.
  12. Baniewicz 1997 ↓, s. 39, 145.
  13. Baniewicz 1997 ↓, s. 23, 26–27.
  14. Baniewicz 1997 ↓, s. 28.
  15. Baniewicz 1997 ↓, s. 28–33.
  16. Nina Terentiew: Zwierzenia kontrolowane. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2004, s. 144–145. ISBN 83-7337-452-3.
  17. Baniewicz 1997 ↓, s. 33–34, 37.
  18. Baniewicz 1997 ↓, s. 27, 35–37.
  19. Baniewicz 1997 ↓, s. 39–44, 50, 78–83.
  20. Baniewicz 1997 ↓, s. 13, 34–37, 47–49, 84–85.
  21. Baniewicz 1997 ↓, s. 92–93.
  22. Baniewicz 1997 ↓, s. 148.
  23. Baniewicz 1997 ↓, s. 71–72.
  24. Baniewicz 1997 ↓, s. 72, 81–83.
  25. Baniewicz 1997 ↓, s. 13, 34–37, 47–49, 85–86.
  26. Baniewicz 1997 ↓, s. 73–74.
  27. Baniewicz 1997 ↓, s. 150.
  28. Baniewicz 1997 ↓, s. 74, 88.
  29. Baniewicz 1997 ↓, s. 88–89.
  30. Baniewicz 1997 ↓, s. 99, 151.
  31. Baniewicz 1997 ↓, s. 96–98.
  32. Baniewicz 1997 ↓, s. 152.
  33. Baniewicz 1997 ↓, s. 105–107.
  34. Baniewicz 1997 ↓, s. 107–112.
  35. Baniewicz 1997 ↓, s. 114, 120–122, 154.
  36. Baniewicz 1997 ↓, s. 125–126, 155.
  37. a b Baniewicz 1997 ↓, s. 155.
  38. Baniewicz 1997 ↓, s. 127, 157.
  39. Baniewicz 1997 ↓, s. 106, 156.
  40. a b Baniewicz 1997 ↓, s. 158.
  41. a b c d Anna Dymna w bazie filmpolski.pl. [dostęp 2023-04-25].
  42. Ambasador Stowarzyszenia Debra. debra-kd.pl. [dostęp 2015-04-13].
  43. Baniewicz 1997 ↓, s. 39, 60–70.
  44. Baniewicz 1997 ↓, s. 74, 101, 150.
  45. Baniewicz 1997 ↓, s. 101, 138.
  46. Anna Dymna. polki.pl. [dostęp 2015-04-11].
  47. „Nieobecni” od 29 grudnia w player.pl. wirtualnemedia.pl, 1 grudnia 2012. [dostęp 2020-12-01].
  48. Prezydent: To dobre lata dla polskiej kultury. prezydent.pl, 26 maja 2014. [dostęp 2014-05-26].
  49. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 września 2004 r. o nadaniu orderów i odznaczeń (M.P. z 2005 r. nr 2, poz. 14).
  50. Medal Gloria Artis dla twórców i działaczy kultury. wp.pl, 5 października 2005. [dostęp 2015-04-11].
  51. Lista odznaczonych Odznaką RPD. brpd.gov.pl, grudzień 2023. [dostęp 2023-12-27].
  52. Wręczenie nagród miasta. „Echo Krakowa”. Nr 115, s. 1, 25 maja 1979. 
  53. Anna Dymna przed Hansem Klossem. „Dziennik Polski”. Nr 206, s. 1, 31 sierpnia 1984. [dostęp 2021-05-14]. 
  54. Baniewicz 1997 ↓, s. 12.
  55. Michalina Łabacz i Bartłomiej Topa nagrodzeni we Wrocławiu na FAF. wyborcza.pl, 28 października 2016. [dostęp 2016-10-31].
  56. Anna Dymna laureatką Medalu Świętego Jerzego. mimowszystko.org, 29 września 2006. [dostęp 2022-12-17].
  57. Noworoczny Koncert Kolęd i wręczenie Dyplomów „BENEMERENTI”. mon.gov.pl, 6 stycznia 2007. [dostęp 2015-04-11].
  58. Anna Dymna z doktoratem honoris causa Akademii Pedagogiki Specjalnej. Pisze go przez całe swe życie. dziennikpolski24.pl, 14 maja 2016. [dostęp 2017-04-03].
  59. 500 spotkanie Krakowskiego Salonu Poezji. dziennikteatralny.pl, 19 stycznia 2016. [dostęp 2021-05-29].
  60. Sandomierz. Kamień Optymizmu dla Anny Dymnej, korona dla Janusza Kondratiuka. echodnia.eu, 5 maja 2019. [dostęp 2021-05-29].
  61. Nagroda im. Kazimierza Kutza dla Anny Dymnej. Uniwersytet Śląski w Katowicach, 17 lutego 2021. [dostęp 2022-02-15].
  62. Konstanty Gebert i Anna Dymna laureatami Nagrody Znaku i Hestii im. ks. Józefa Tischnera!. tischner.pl, 1 grudnia 2023. [dostęp 2024-02-04].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]