Arnold Szyfman

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Arnold Szyfman
Ilustracja
Pełne imię i nazwisko

Arnold Zygmunt Stanisław Schiffmann

Data i miejsce urodzenia

23 listopada 1882
Ulanów

Data i miejsce śmierci

11 stycznia 1967
Warszawa

Zawód, zajęcie

reżyser, dramaturg, dyrektor teatrów

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Złoty Krzyż Zasługi Złoty Wawrzyn Akademicki Medal 10-lecia Polski Ludowej Kawaler Orderu Korony Włoch Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Nagrobek Arnolda Szyfmana
Tablica upamiętniająca Arnolda Szyfmana w holu Teatru Polskiego

Arnold Szyfman, właśc. Arnold Zygmunt Stanisław Schiffmann (ur. 23 listopada 1882 w Ulanowie, zm. 11 stycznia 1967 w Warszawie) – polski reżyser, dramaturg i dyrektor teatrów.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w żydowskiej rodzinie Jakuba Tadeusza Schiffmanna, kupca, potem urzędnika asekuracyjnego, i Anny z Halpornów[1]. Uczył się w szkole ludowej, następnie w latach 1892–1895 w Gimnazjum św. Jacka w Krakowie, skąd wydalony powtarzał trzecią klasę w gimnazjum w Jarosławiu[1]. W 1896 powrócił do Krakowa i uczęszczał do III Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Krakowie, gdzie w 1901 zdał maturę. Po maturze, w latach 1902–1905, studiował na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1903–1904 dodatkowo studiował na uniwersytecie w Berlinie. W maju 1906 uzyskał stopień doktora filozofii za rozprawę Analiza psychologiczna woli. W latach 1906–1908 współpracował z tygodnikiem Świat. Już w dzieciństwie zachwycił go teatr, na studiach zaczął pisać sztuki. Jedną z nich – Fifi – wystawił w 1906 w Teatrze Miejskim w Krakowie Ludwik Solski. W 1907 napisał komedię polityczną Pankracy August I, której nigdy nie wystawiono. W Krakowie stworzył także własny teatrzyk Figliki, który po miesiącu zbankrutował.

W 1908, za ukochaną aktorką Marią Przybyłko-Potocką (według niektórych źródeł była jego żoną), przeprowadził się do Warszawy. W 1909 w restauracji Oaza przy ulicy Wierzbowej otworzył pierwszy w Warszawie kabaret literacko-artystyczny Momus, który prowadził do marca 1910. W 1909 przyjął chrzest w obrządku rzymskokatolickim i w kolejnych latach odcinał się od swoich żydowskich korzeni[2].

Z jego inicjatywy w 1909 rozpoczęto budowę Teatru Polskiego w Warszawie, który zainaugurował działalność w 1913. Stanowisko dyrektora teatru pełnił do lipca 1915 oraz w latach 1918–1939. Zgromadził w nim znakomity zespół artystyczny. Ta warszawska scena mogła wówczas poszczycić się największymi sławami aktorskimi, doskonałymi scenografami i wybitnymi reżyserami, którzy ukształtowali oblicze polskiego teatru w XX wieku. W Teatrze Polskim reżyserowali przede wszystkim Józef Sosnowski, Aleksander Zelwerowicz, a także później Leon Schiller, sam Szyfman rzadziej zajmował się inscenizacją, jednak stworzył na swojej scenie liczne spektakle, między innymi otwierającego jej działalność Irydiona Zygmunta Krasińskiego.

Po wybuchu II wojny światowej, w trakcie kampanii wrześniowej, jego mieszkanie w Warszawie zostało doszczętnie zniszczone[3]. W czasie okupacji, w 1940 roku, został aresztowany przez gestapo, przebywał w więzieniu, później zwolniony. Po zwolnieniu ukrywał się pod przybranym nazwiskiem poza Warszawą, w Sandomierskiem[4]. Od maja 1942 roku aż do przejścia frontu w roku 1945 ukrywał się przed Niemcami w Pławowicach (pod Krakowem), w majątku Ludwika Hieronima Morstina. Po wojnie opublikował książkę zatytułowaną „Moja tułaczka wojenna”. Duża jej część dotyczy właśnie pobytu w Pławowicach. To tam Szyfman, ukrywający się pod pseudonimem Adam Sławiński był świadkiem przebiegu eksterminacji miejscowych Żydów[5].

Po wyzwoleniu przystąpił do odbudowy życia teatralnego stolicy. W lipcu 1945 objął stanowisko dyrektora Teatru Polskiego, ustępując ze stanowiska dyrektora Departamentu Teatrów w Ministerstwie Kultury i Sztuki[6]. W 1948 został odznaczony z okazji 40-lecia pracy zawodowej i odwołany ze stanowiska dyrektora Teatru Polskiego. 1 lutego 1950 został powołany na stanowisko pełnomocnika Ministra Kultury i Sztuki, od 1 marca został dyrektorem przedsiębiorstwa pn. Teatr Wielki Opery i Baletu w Budowie[1]. Także w to przedsięwzięcie zaangażował się bez reszty, nie zrezygnował z niego nawet wtedy, gdy w 1954 po raz kolejny wrócił do Teatru Polskiego.

Pisał recenzje, artykuły, polemiki i sprawozdania, które publikował na łamach czasopism poświęconych teatrowi, między innymi w Teatrze i Pamiętniku Teatralnym. Jego innowacje w zakresie inscenizacji, reżyserii, scenografii i gry aktorskiej zreformowały polską sztukę teatralną.

12 grudnia 1953 poślubił Marię Krystynę z Broniewskich Iwanicką, młodszą od siebie o 47 lat (rozwiedli się 23 lutego 1965)[1].

Zmarł w Warszawie, pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A25-tuje-10)[7].

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

  • Tablica w holu Teatru Polskiego w Warszawie.
  • Tablica na budynku przy ul. Prezydenckiej 14 w Warszawie, w którym mieszkał Arnold Szyfman[14].
  • Kamień pamiątkowy w Ulanowie.
  • Pasaż Arnolda Szyfmana w Warszawie[15].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d e f Arnold Schiffmann, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy). [online] [dostęp 2023-11-30].
  2. Różne oblicza teatru. Bohaterowie galerii Dziedzictwo. „Skarpa Warszawska”, s. 68, grudzień 2021. 
  3. Artyści, ofiary wojny. „Warszawski Dziennik Narodowy”. 265, s. 2, 5 października 1939. 
  4. Arnold Szyfman - Moja tułaczka wojenna, dobroni.pl, 11 stycznia 2010 [dostęp 2023-06-04] (pol.).
  5. Pamiętnik z czasu holocaustu, Dziennik Polski, 1 kwietnia 2006 [dostęp 2023-06-04] (pol.).
  6. Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 26, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”. 
  7. Juliusz Jerzy Malczewski (red.): Cmentarz komunalny Powązki dawny Wojskowy w Warszawie. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1989, s. 53. ISBN 83-217-2641-0.
  8. M.P. z 1948 r. nr 62, poz. 386 „za wybitne zasługi w dziedzinie rozwoju teatru polskiego w związku z 40-leciem pracy zawodowej”.
  9. M.P. z 1925 r, nr 102, poz. 435 „za stworzenie placówki kulturalnej w najcięższych dla sztuki polskiej warunkach”.
  10. M.P. z 1946 r. nr 28, poz. 48 „w uznaniu wielkich zasług, położonych przy odbudowie gmachu Teatru Polskiego w Warszawie i wskrzeszeniu jego artystycznej działalności”.
  11. M.P. z 1953 r. nr 106, poz. 1422 „w związku z 40-leciem pracy Państwowego Teatru Polskiego w Warszawie”.
  12. M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305 „za szerzenie zamiłowania do polskiej literatury dramatycznej”.
  13. M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
  14. Prezydencka. ulicetwojegomiasta.pl. [dostęp 2023-08-15].
  15. Pasaż Arnolda Szyfmana. srodmiescie.warszawa.pl [dostęp 2020-05-11]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]