Artur Goldman
Artur Goldman, także Władysław Goldman[1] (ur. 1843, zm. ?) – Polak żydowskiego pochodzenia, sekretarz Henryka Wohla, naczelnika Wydziału Skarbu Rządu Narodowego[2][3]. Aresztowany w połowie marca 1864 przez policję carską załamał się w śledztwie i 9 kwietnia zadenuncjował dyktatora powstania styczniowego (podając jego rysopis i używane fałszywe nazwisko). W śledztwie złożył zeznania obciążające Romualda Traugutta. Skazany na zesłanie.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w Warszawie w 1843, jako syn Izaaka Goldmana, nauczyciela Warszawskiej Szkoły Rabinów[3][4]. Niewiele wiadomo o jego wczesnych losach. Przed wybuchem powstania styczniowego Goldman studiował w Szkole Głównej Warszawskiej[4], niektóre źródła sugerują także, że pracował jako buchalter[1].
Dołączył do administracji powstania, początkowo jako wydziałowy warszawskiej organizacji miejskiej[a], następnie (od listopada) de facto dysponował pozostałościami kasy rządu narodowego[1]. Ostatecznie w pierwszych dniach grudnia 1863 został sekretarzem naczelnika Wydziału Skarbu Rządu Narodowego Henryka Wohla, po zastąpieniu przez niego na tym stanowisku uwięzionego Józefa Toczyskiego[4][1][2].
Artur Goldman został aresztowany w lutym 1864 roku, dekretem namiestnika z 13 lutego został oddany pod sąd polowy. Został oskarżony o pomoc w ukrywaniu poszukiwanego przez carskie służby Józefa Wagnera, naczelnika drukarni narodowych, za co groziła mu kara śmierci[2]. W śledztwie w dniach 8-11 kwietnia 1864 podał rysopis, fałszywe nazwisko i szczegóły fałszywej tożsamości Romualda Traugutta, dzięki czemu rosyjskiej tajnej policji udało się go aresztować[5][6]. Goldman osobiście nie znał Traugutta, jednak pokazywał mu go w miejscu publicznym jego przyjaciel, Wacław Przybylski[2].
W śledztwie Traugutt początkowo wypierał się wszystkiego, nie znaleziono przy nim żadnych kompromitujących materiałów, jednak ostatecznie rozpoznał go jego dawny podkomendny z czasów służby w Armii Rosyjskiej[5]. Skazano go i stracono na stokach Cytadeli Warszawskiej. Sam Goldman, być może dzięki swoim zeznaniom, uniknął szubienicy i został zesłany na Sybir[4][2]. Dalsze jego losy nie są znane.
Początkowo fakt wydania Traugutta przez Goldmana pozostawał nieznany, wiadomo było natomiast o złożonych wcześniej zeznaniach innych osób, m.in. Jana Ławcewicza, od którego zeznań zaczęły się aresztowania członków rządu, lekarzy Karola Przybylskiego i Cezarego Morawskiego, a także Romana Frankowskiego, Augusta Kręckiego oraz Emilii i Barbary Guzewskich[7][8][2]. Wyjaśnieniem może być fakt, że Goldman został aresztowany w zupełnie innej sprawie, niezwiązanej z Trauguttem[2]. Dopiero badania archiwalne Stefana Pomarańskiego naświetliły rolę Goldmana w śledztwie i wskazały, że on jako pierwszy wymienił śledczym jego konspiracyjne nazwisko, tym samym umożliwiając jego aresztowanie[7][8].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Tak w niektórych źródłach, jednak inne mylą Artura Goldmana zeznającego w sprawie Traugutta z Jerzym Goldmanem, wydziałowym miejskim i bratem Bernarda[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Franciszka Ramotowska, Rząd Narodowy Polski w latach 1863-1864: skład, organizacja, kancelaria, Państwowe Wydawn. Naukowe, 1978, s. 212-216 [dostęp 2017-09-04] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Aleksander Brückner (red.), Polska: jej dzieje i kultura od czasów najdawniejszych do chwili obecnej ..., t. 3: od roku 1796-1930, Trzaska, Evert i Michalski, 1928, s. 453-455 [dostęp 2017-09-04] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-05] (pol.).
- ↑ a b Zofia Borzymińska (red.), Dzieje Żydów w Polsce: wybór tekstów źródłowych, XIX wiek, Żydowski Instytut Historyczny, 1994, s. 109 (pol.).
- ↑ a b c d Artur Eisenbach (red.), Żydzi a Powstanie styczniowe: materiały i dokumenty, suplement do numeru 3-4/1962 Biuletynu Żydowskiego Instytutu Historycznego, Warszawa: Państwowe Wydawn. Naukowe, 1963, s. 118, OCLC 247922754 (pol.).
- ↑ a b Norman Davies, God's Playground: A History of Poland: Volume II: 1795 to the Present, Oxford University Press, 24 lutego 2005, s. 266, ISBN 978-0-19-925340-1 (ang.).
- ↑ Artur Śliwiński, Powstanie styczniowe, Państwowe Wydawnictwo Ksiạzek Szkolnych, 1938, s. 243 [dostęp 2017-09-04] (pol.).
- ↑ a b Marian Dubiecki, Romuald Traugutt i jego dyktatura podczas powstania styczniowego, 1863-1864, Fiszer i Majewski, 1924, s. 176-177 [dostęp 2017-09-04] (pol.).
- ↑ a b Izabela Kust, "Gloria Victis" - zwycięstwo czy porażka?, „Niepodległość i Pamięć”, 2 (1), Muzeum Niepodległości w Warszawie, 1995, s. 247-258, ISSN 1427-1443.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stefan Kieniewicz, Warszawa w powstaniu styczniowym, Warszawa 1983, s. 157, 174
- M. Kalicka "Romuald Traugutt. Ostatni dyktator" w "Powstanie Styczniowe" - Polityka. Pomocnik POLITYKI, 2013