Artur Sandauer
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Odznaczenia | |
Artur Sandauer (ur. 14 grudnia 1913 w Samborze, zm. 15 lipca 1989 w Warszawie) – polski krytyk literacki, eseista, tłumacz, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, ojciec Adama Sandauera.
Życiorys
Po ukończeniu studiów w zakresie filologii klasycznej na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, w latach 1939–1941 uczył w Samborze. Tam został uwięziony w getcie żydowskim, z którego uciekł w 1943 r., a następnie się ukrywał. W latach 1944–1945 był w LWP korespondentem wojennym Dziennika „Pancerni”, zdemobilizowanym w stopniu podporucznika. W latach 1946–1948 przebywał w Paryżu. W latach 1948–1949 pracował w redakcji tygodnika „Odrodzenie” w Warszawie. Od 1974 r. profesor literatury polskiej na Uniwersytecie Warszawskim.
Od 1949 r. był żonaty z malarką Erną Rosenstein (1913–2004), z którą miał syna Adama (ur. 1950), fizyka, działacza politycznego i społecznego.
Artur Sandauer w okresie 1947–1949 występował aktywnie przeciwko socrealizmowi, w efekcie czego otrzymał zakaz publikowania, który obowiązywał do końca okresu stalinowskiego. Jego cykl publikacji z 1957 r, a potem książka pt. Bez taryfy ulgowej były zwrotem rozpoczynającym odejście od oficjalnie obowiązującej doktryny socrealizmu. Przy okazji, fachowy, kolejarski termin "bez taryfy ulgowej" przyjął się w języku potocznym. Ponieważ cenzura uniemożliwiała druk pierwszych artykułów tego cyklu, ukazywały się one początkowo w Kulturze Paryskiej. Sandauer był pierwszym polskim pisarzem mieszkającym w kraju, który odważył się publikować w Kulturze Paryskiej.
W 1964 r. był jednym z sygnatariuszy tzw. listu 34 – listu protestacyjnego 34 intelektualistów skierowanego do Prezesa Rady Ministrów przeciwko zaostrzaniu cenzury.
Mimo że nigdy nie należał do PZPR, po wprowadzeniu stanu wojennego przyjął członkostwo w Narodowej Radzie Kultury – organizacji, która poparła gen. Jaruzelskiego.
Sandauer bronił twórczości Gombrowicza w Polsce w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych (walczył również o pamięć i uznanie dzieła Schulza). W Dzienniku Gombrowicza znajduje się kilka fragmentów odnoszących się do Sandauera, utrzymywali oni bowiem regularną korespondencję, której część opublikowana została w Cahier de l’Herne przez Sandauera.
Zmarł z powodu glejaka mózgu[1].
Działalność naukowa
- Termin allosemityzm
Sandauer, zainteresowany problematyką żydowską m.in. ze względu na swoje żydowskie korzenie, wprowadził do języka polskiego termin allosemityzm, oznaczający postrzeganie Żyda jako innego, egzotycznego: allosemityzm polega (...) na wyróżnianiu tego pochodzenia, na przeświadczeniu o jego wyjątkowości i stanowi ogólna bazę, z której można wysnuć zarówno anty – jak i filosemickie wnioski[2] – idea ta została przejęta przez Zygmunta Baumana w artykule Allosemitism: Premodern, Modern, Postmodern.
- Termin autotematyzm
Sandauer wprowadził pojęcie autotematyzmu jako umieszczenie przez autora własnych czynności twórczych, na tym samym poziomie, co powieściowych wydarzeń, a tym samym łączeniu fikcji i autentyczności. Jako pierwsze powieści autotematyczne Sandauer wymienia Fałszerzy André Gide’a i Pałubę Karola Irzykowskiego. W poezji natomiast rozumie autotematyzm jako liryzację wypowiedzi poetyckiej, uwypuklającą obecność autora w tekście. Za ważniejszego twórcę wykorzystującego tę technikę Sandauer uważa Paula Valéry’ego.
Książki
- Utwory prozatorskie: Śmierć liberała (1949),
- Poeci trzech pokoleń (1955),
- Moje odchylenia (mętniackie, kosmopolityczne, formalistyczne) (1956),
- O jedności treści i formy (1952–1953, opublikowany w 1957).
- Artur Sandauer , Bez taryfy ulgowej [pdf], Warszawa: Czytelnik, 1959 [dostęp 2017-04-16] .
- Zapiski z martwego miasta. Autobiografie i parabiografie (1963).
- Dla każdego coś przykrego (1966): zmieniony tytuł drugiego wydania książki Bez taryfy ulgowej (kolejne wydanie pod tytułem pierwotnym).
- Samobójstwo Mitrydatesa (1968),
- Liryka i logika (1969),
- Matecznik literacki (1972),
- Studia biblijne Bóg, Szatan, Mesjasz i...? (1977).
- Zebrane pisma krytyczne (tom 1–3, 1981),
- O sytuacji pisarza polskiego pochodzenia żydowskiego w XX wieku (1982),
- Pisma zebrane (tom 1–4, 1985).
- Artur Sandauer , Byłem… [pdf], Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1991, ISBN 978-83-06-02124-0 [dostęp 2017-04-04] .
Tłumaczenia
- Księga Rodzaju
- Johann Wolfgang Goethe Faust: tragedii część pierwsza
- Arystofanes Chmury, Żaby, Ptaki
- Ajschylos Agamemnon
- Sofokles Edyp królem
- Eurypides Elektra
- Teokryt Sielanki
- Rainer Maria Rilke Poezje
- Władimir Majakowski Dobrze, Łaźnia
- Antoni Czechow Trzy siostry, Wujaszek Wania, Iwanow
- antologia Poeci rosyjscy
Przypisy
- ↑ Pogromcy raka. wprost.pl.
- ↑ O sytuacji pisarza polskiego pochodzenia żydowskiego w XX wieku (rzecz, którą nie ja powinienem był napisać...). Czytelnik, 1982, s. 17.
Linki zewnętrzne
- Artur Sandauer – o pisarzu na culture.pl
- Śmierć liberała – pisma Artura Sandauera na stronie internetowej syna, Adama Sandauera.
- Serwis Humanistyczny Hamlet – artykuł Artura Sandauera "Rzeczywistość zdegradowana" (rzecz o Brunonie Schulzu).
- O sytuacji pisarza polskiego pochodzenia żydowskiego w XX wieku ( rzecz którą nie ja powinienem był napisać ) – książka Sandauera o asymilacji Żydów.
- Proza – Zapiski z martwego miasta i Śmierc liberała – wydanie później łącznie jako Proza – autobiografie i parabiografie
- Absolwenci Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie
- Polscy teoretycy kultury
- Polscy tłumacze literatury niemieckojęzycznej
- Polscy Żydzi
- Polscy krytycy literaccy
- Polscy krytycy teatralni
- Polscy tłumacze Biblii
- Polscy korespondenci wojenni
- Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy I klasy
- Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1944–1989)
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1944–1989)
- Ludzie urodzeni w Samborze
- Pochowani na Powązkach-Cmentarzu Wojskowym w Warszawie
- Urodzeni w 1913
- Zmarli w 1989
- Polscy tłumacze literatury greckiej
- Polscy tłumacze literatury rosyjskojęzycznej