Attila József

Attila József (ur. 11 kwietnia 1905 w Budapeszcie, zm. 3 grudnia 1937 w Balatonszárszó) – węgierski poeta, jeden z czołowych przedstawicieli poezji europejskiej w dwudziestoleciu międzywojennym.

Życiorys

Dzieciństwo

Urodził się w biednej dzielnicy Budapesztu – Ferencváros, w rodzinie robotniczej jako syn pół-Rumuna, Árona Józsefa pracownika fabryki mydła i chłopki Borbáli Pőcze, praczki. Miał dwie starsze siostry: Etę i Jolán. Od najmłodszych lat musiał pracować na własne utrzymanie i borykać się z nędzą. Po odejściu ojca, gdy Attila miał trzy lata, był wychowywany tylko przez matkę, która osierociła go w 1919 r., mając 43 lata. Parał się wszystkiego, szczególnie w okresie I wojny światowej, m.in. sprzedawał wodę i kleił wiatraczki z kolorowego papieru dla bogatszych dzieci. W wieku 11 lat napisał swój pierwszy wiersz pt. „Chciałbym być bogatym”.

Z powodu choroby matki samodzielnie zgłosił się do Ligi Ochrony Dziecka, która na pewien czas umieściła go w ośrodku w Monor, a następnie wraz z siostrami trafił do przybranych rodziców w Öcsöd. Jego przybrany ojciec powiedział wtedy: Nie ma takiego imienia "Attila" i nadał mu imię "Pista" (Stefek). Stosunki w nowej rodzinie były tak złe, że chłopiec zdecydował się uciec do matki do Budapesztu.

W Budapeszcie handlował znaczkami i pieczywem w kawiarni Emke. Ukończył w tym okresie 6 klas szkoły podstawowej i rozpoczął szkołę wydziałową.

Po śmierci matki opiekę nad młodym Józsefem objął jego szwagier dr. Ödön Makai, który był stosunkowo zamożny i mógł opłacić naukę w dobrej szkole średniej. Przez pewien czas Attila pracował na parostatkach Spółki Akcyjnej Atlantica. Przez dwa tygodnie uczęszczał do seminarium salezjanów w Nyergesújfalu, gdzie umieścił go dr Makai, a gdzie sam Attila, jako prawosławny, nie chciał uczęszczać. Gimnazjum ukończył w Makó.

Działalność twórcza

Pomnik Attili Józsefa nad peszteńskim brzegiem Dunaju

Pierwsze swoje wiersze opublikował na łamach Nyugatu, jako siedemnastolatek, w tym też okresie (w 1922) wydał pierwszy tomik poezji Szépség koldusa ("Żebrak piękna") ze wstępem pióra znanego poety Gyuli Juhásza. Powszechnie uważano go za cudowne dziecko, w tym okresie pracował jako pracownik sezonowy w Kiszombor, pilnując pól kukurydzy oraz jako nauczyciel domowy. Za namową swojego opiekuna podszedł do egzaminów z 7 i 8 klasy oraz egzaminu maturalnego, kończąc gimnazjum na rok przed swoimi kolegami. W tym też okresie wytoczono mu proces, oskarżając go o bluźnierstwo.

Po otrzymaniu świadectwa maturalnego był pracownikiem Domu Bankowego Mauthnera, publikując swoje wiersze w lokalnej prasie.

Utrzymując się z publikowanych wierszy, rozpoczął studia na Uniwersytecie w Segedynie – jego marzeniem było zostać nauczycielem. Plany te pokrzyżował znany uczony, prof. Antal Horger, u którego miał zdawać egzamin z językoznawstwa węgierskiego. Horger uznał, że język, którym pisze poeta, jest straszny i nie pozwoli mu na zostanie nauczycielem, a tym bardziej na znalezienie pracy w tym zawodzie. Przedmiotem sporu był wiersz Z czystym sercem (Tiszta szivvel), który zyskał sobie później dużą popularność i wszedł do kanonu literatury węgierskiej, dla wielu stając się manifestem pokoleniowym.

W następnych latach studiował w Wiedniu, na Sorbonie i na uniwersytecie w Peszcie, znalazł też pracę w Instytucie Handlu Zagranicznego, z której zrezygnował po zdiagnozowaniu u siebie schizofrenii i poddaniu się leczeniu psychiatrycznemu. Nigdy się nie ożenił, miał niewiele romansów, ale dość często zakochiwał się w kobietach, które zajmowały się jego leczeniem.

Ostatnie lata

Pod koniec życia był redaktorem pisma literackiego Szép Szó (Piękne Słowo) oraz miesięcznika o profilu antyfaszystowskim, „Piękne słowa”.

Popełnił samobójstwo 3 grudnia 1937 w wieku 32 lat w Balatonszárszó, gdzie mieszkał w domu siostry i szwagra. Położył się na torach kolejowych i został przejechany przez pociąg. Niedaleko tego miejsca znajduje się poświęcony mu pomnik.

Za życia był mało doceniany i dopiero jego tragiczna śmierć zwróciła zainteresowanie na dorobek Józsefa. W swojej twórczości poeta korzystał ze wzorców awangardowych, proletariackich i ludowych oraz z twórczości poetów francuskich i niemieckich, czasów republiki Weimarskiej. Pisał wiersze wyrażające pesymizm, np. zbiór Szépség koldusa ("Żebrak piękna") z 1922.

Twórczość

Dzieła

Pomnik poety w Lillafüred

Zbiory poezji wydane za życia poety

• Szépség koldusa - "Żebrak piękna" (Segedyn, 1922), zawiera m.in. wiersze: Aratásban (1922), Głód (Éhség, 1922), A jámbor tehén (1922), Pola kukurydziane (Kukoricaföld, 1922), Csókkérés tavasszal (1922).
• Nem én kiáltok - "Krzyczę nie ja" (Segedyn, 1925), zawiera m.in. wiersze: Nem én kiáltok (1924), Megfáradt ember (1923), Szegény ember balladája (1924).
• Nincsen apám se anyám - "Nie mam ojca ni matki" (1929), zawiera m.in. wiersze: Z czystym sercem (Tiszta szívvel, 1925), Kołysanka (Ringató, 1928), Klárisok (1928), Połóż dłoń (Tedd a kezed…, 1928), Áldalak búval, vigalommal (1927).
• Döntsd a tőkét, ne siránkozz - "Rób swoje, nie narzekaj" 1931, zawiera m.in. wiersze: Nyár (1929), Favágó (1929/1931).
• Külvárosi éj - "Noc na przedmieściu" (1932), zawiera m.in. wiersze: Külvárosi éj,
• Medvetánc - "Niedźwiedzi taniec" (Wiersze wybrane 1922-1934) (1934), zawiera m.in. wiersze: Kołysanka (Altató, 1935), Powietrza (Levegőt!, 1935), Późne żale (Kései sirató, 1935), Noc zimowa (Téli éjszaka, 1932), Reménytelenül (1933), Elégia (1933), Oda (Óda, 1933), Eszmélet (1934), Mama (1934).
• Nagyon fáj - "Bardzo boli" 1936, zawiera m.in. wiersze: Nad Dunajem (A Dunánál, 1936), Bardzo boli (Nagyon fáj, 1936), Kész a leltár (1936).

Dzieła wydane po śmierci poety

• ostatnie wiersze: Powitanie Thomasa Manna (Thomas Mann üdvözlése, 1937), Na moje urodziny (Születésnapomra, 1937), Nie ma przebaczenia (Tudod, hogy nincs bocsánat, 1937), (Zniknę pewnie niespodzianie...) (Talán eltünök hirtelen…) (1937), (Przyszedłeś z kijem...) (Karóval jöttél…) (1937), (Znalazłem wreszcie dom dla siebie) (Ime, hát megleltem hazámat…) (1937).

Dzieła prozatorskie

• Curriculum vitae – życiorys Attili Józsefa
• Szabad-ötletek jegyzéke

Dzieła krytyczne

• Tanulmányok és cikkek. 1923-1930. Szövegek ("Studia i artykuły. 1923-1930. Teksty")

Twórczość translatorska

• Petr Bezruč, Jiří Wolker, Władimir Majakowski, Siergiej Jesienin, Aleksandr Błok, Émile Verhaeren, Arthur Rimbaud, François Villon …

Przekłady twórczości na język polski

Na język polski jego wiersze tłumaczyli między innymi: Krzysztof Gąsiorowski, Aleksander Nawrocki, Tadeusz Nowak, Tadeusz Śliwiak, Jerzy Snopek, Robert Żmuda-Trzebiatowski.

Literatura

1. Attila József: Olśnienie. Sejny: "Pogranicze", 2005. ISBN 83-86872-71-3.brak strony w książce