BT (czołg)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z BT-2)
Bystrochodnyj Tank
(dane BT-5)
Ilustracja
BT-7
Dane podstawowe
Państwo

 ZSRR

Typ pojazdu

czołg pościgowy

Trakcja

gąsienicowa

Załoga

3

Historia
Prototypy

1931

Produkcja

1932–1941

Egzemplarze

ponad 8000

Dane techniczne
Silnik

1 silnik gaźnikowy M-5-400
o mocy 400 KM

Transmisja

mechaniczna

Poj. zb. paliwa

360 l

Pancerz

6 – 13 mm

Długość

5,58 m

Szerokość

2,23 m

Wysokość

2,25 m

Masa

bojowa: 11 500 kg

Osiągi
Prędkość

(na kołach) 72 km/h
(na gąsienicach) 52

Zasięg pojazdu

(po drodze) 200 km
(w terenie) 90

Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 x armata wz. 1932 (20K) kal. 45 mm

1 x karabin maszynowy DT kal. 7,62 mm

Użytkownicy
ZSRR, Hiszpania, Finlandia, Mongolia, III Rzesza

BT (ros. Быстроходный танк, bystrochodnyj tank – czołg szybkobieżny) – seria czołgów lekkich produkowanych w Związku Radzieckim w latach 1932–1941. Znane były jako „betka” lub „betjuszka”. Czołgi BT mogły się poruszać zarówno na gąsienicach jak i na kołach, zdjęcie gąsienic i przejście na tryb kołowy trwało około 30 minut.

Historia produkcji[edytuj | edytuj kod]

W 1931 Związek Radziecki zakupił w Stanach Zjednoczonych dwa eksperymentalne, kołowo-gąsienicowe czołgi M1930 zaprojektowane przez Waltera Christiego. Transakcja ta miała nieco sensacyjne kulisy. Czołgiem Christiego zainteresowana była również Polska. Już jesienią 1929 do USA pojechała delegacja oficerów broni pancernej w celu zapoznania się z pojazdem. W marcu 1930 podpisano kontrakt na dostawę jednego czołgu. Miał on być dostarczony do czerwca 1930. Przewidziano również możliwość zakupu, za sumę 90 000 USD, praw do produkcji seryjnej w Polsce. Christie nie wywiązał się z umowy. Przeciągał termin wydania zamówionego czołgu. W październiku 1930 kiedy polska komisja odbiorcza przyjechała po zamówiony pojazd oświadczył, że nie wyda go jeśli nie otrzyma natychmiast pełnej opłaty licencyjnej. Polacy zetknęli się tam również z ubranymi po cywilnemu oficerami radzieckimi. Później okazało się, że Christie kilkanaście dni po zawarciu umowy z Polską, zawarł podobny kontrakt z ZSRR. Wywiązał się z niego w pełni. W grudniu 1930 wysłał półlegalnie dwa pojazdy do ZSRR. Złamał w ten sposób zakaz eksportu czołgów bez zgody Departamentu Stanu i Departamentu Wojny USA. Polska odzyskała później wpłacone sumy, a także zainkasowała kary umowne. Zamiast czołgu Christiego, zakupiony został brytyjski czołg Vickers 6-ton Mark E.

Dostarczone do ZSRR pojazdy, pod oznaczeniem BT-1, zostały poddane próbom technicznym. Już w październiku 1931 były gotowe trzy pierwsze, nieuzbrojone prototypy BT-2, a w 1932 rozpoczęła się produkcja seryjna tych czołgów.

BT-2 z trzema karabinami maszynowymi

Warianty[edytuj | edytuj kod]

  • BT-1(M1931) – oznaczenie było stosowane w dwóch przypadkach. Jako oznaczenie dwóch oryginalnych pojazdów Christiego, zakupionych w USA. Czasami również jako oznaczenie seryjnych czołgów BT, uzbrojonych wyłącznie w karabiny maszynowe. Wozy wyposażone w armatę 37 mm, nazywano wtedy BT-2.
  • BT-2 – pierwsza wersja produkowana seryjnie. Wyposażona była w 2 warianty uzbrojenia:
    • dwa karabiny maszynowe TAK-2 we wspólnym jarzmie pośrodku wieży i jeden karabin maszynowy DT umieszczony w osobnym jarzmie kulistym po prawej stronie wieży.
    • jedno działo kal. 37 mm B-3 (5K) w zmodernizowanym jarzmie i karabin maszynowy DT w bocznym jarzmie kulistym.

Czołgi były napędzane silnikami gaźnikowymi M-5-400. W latach 1931–1933 wyprodukowano 623 egzemplarze w tym 260 uzbrojonych jedynie w karabiny maszynowe.

  • BT-3 – pojazdy BT-2 wyposażone w koła jezdne tłoczone z blachy stalowej.
  • BT-4 – czołgi dwuwieżowe uzbrojone w dwa karabiny maszynowe. Wieże były identyczne z zastosowanymi w czołgu T-26 model 1931. Nie jest znana liczba wyprodukowanych egzemplarzy.
  • BT-5 – wersja z powiększoną, dwuosobową, wieżą wyposażoną w armatę 20K kalibru 45 mm. Produkowana w latach 1933–1934 w ilości 1884 sztuk w tym 263 z radiostacją.
  • BT-5PKh – prototypowa wersja przystosowana do forsowania pod wodą przeszkód wodnych.
  • BT-5 z miotaczem ognia – kilka prototypów.
  • BT-7 – wersja ze zmienionym kadłubem umożliwiającym zamontowanie większej wieży. Posiadała dodatkowy zbiornik paliwa oraz nowy silnik gaźnikowy M-17T o mocy 450 KM[1] (kopia silnika BMW). Produkcję rozpoczęto w 1935. Początkowo pojazdy te były wyposażone w wieże pochodzące z czołgu BT-5. W drugiej połowie 1937 weszła do produkcji odmiana z wieżą stożkową, nową trzybiegową skrzynią przekładniową i wzmocnionym zawieszeniem. Czołgi BT-7 były produkowane do 1940. Zbudowano 4614 egzemplarzy w tym 2016 wyposażonych w radiostację.
  • BT-7A – wersja wsparcia artyleryjskiego, wyposażona w wieżę czołgu T-26 z 76,2 mm armatą wz.1927/32. Pojazd był uzbrojony również w dwa karabiny maszynowe. Jeden w jarzmie kulistym obok armaty, drugi (przeciwlotniczy) na obrotnicy umieszczonej na dachu wieży. Zapas amunicji kal. 76,2 mm wynosił 50 pocisków, a amunicji karabinowej 3339 pocisków. W latach 1936–1937 wyprodukowano 154 seryjne czołgi. W każdej brygadzie pancernej były zazwyczaj cztery wozy tego typu.
  • BT-7M (od fabrycznego oznaczenia A-8 zwany także BT-8) – odmiana z silnikiem wysokoprężnym W-2 z nową wieżą. Produkowany seryjnie od grudnia 1939. Do końca 1940 zbudowano 715 pojazdów. Pod tym oznaczeniem wyprodukowano również serię 72 pojazdów, napędzanych silnikami gaźnikowymi M-17F, przeznaczoną dla oddziałów zmechanizowanych NKWD.
  • BT-IS – wersja wyposażona w pochyły pancerz przedni i boczny kadłuba oraz pogrubiony pancerz (posiadał pancerz 6-40 mm). Nieznana jest liczba przerobionych BT-2/5/7.
  • BT-42 – odmiana zbudowana w Finlandii. Na kadłubach zdobycznych czołgów BT-7, ustawiono powiększone wieże mieszczące brytyjskie haubice kal. 114 mm. Jesienią 1942 przebudowano w ten sposób 18 pojazdów.

Służba[edytuj | edytuj kod]

Czołgi BT-5 wzięły udział w hiszpańskiej wojnie domowej, gdzie ich siła ognia okazała się dużo wyższa niż ich odpowiedników z armii niemieckiej i włoskiej[2]. Po stronie republikańskiej walczyło 50 czołgów BT-5, które w latach 1936-1939 Związek Radziecki dostarczył do Hiszpanii[3]. Walczyły także przeciwko Japonii, w 1939 roku użyte w bitwie nad Chałchin-Goł czołgi BT-5 i BT-7, przyczyniły się do pokonamia armii japońskiej przez oddziały Armii Czerwonej dowodzone przez Gieorgija Żukowa[4]. Zostały też użyte (głównie BT-2 i BT-5) w Finlandii w czasie wojny zimowej. We wrześniu 1939 roku Armia Czerwona użyła razem 2017 czołgów BT-2/5/7. Brały udział w agresji na Polskę (np. Wojska Samodzielnej Grupy Operacyjnej Polesie zniszczyły 4 czołgi, a 1 przejęły). BT-5 i BT-7 walczyły także w początkowej fazie wojny z Niemcami. Większość z nich została zniszczona lub porzucona przez załogi. Pozostałe egzemplarze wymieniono na nowocześniejsze T-34. Ostatni raz użyto ich bojowo w sierpniu 1945, na Dalekim Wschodzie.

Dane taktyczno-techniczne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: Janusz Ledwoch, Czołgi BT, Wydawnictwo Militaria nr 057; Warszawa 1998
BT-2 BT-5 BT-7 BT-7A BT-7M
Załoga 3 3 3 3 3
Masa 11,3 t 11,5 t 13 t 13,5 t 14,65 t
Długość 5,359 m 5,58 m 5,66 m 5,66 m 5,88 m
Szerokość 2,23 m 2,23 m 2,23 m 2,23 m 2,29 m
Wysokość 2,16 m 2,23 m 2,417 m 2,417 m 2,447 m
Prześwit 0,325 m 0,325 m 0,39 – 0,41 m 0,40 m 0,39 m
Uzbrojenie 3 km kal. 7,62 mm lub
1 armata kal. 37mm i 1 km kal. 7,62 mm
1 armata kal. 45 mm i
1 km kal. 7,62 mm
1 armata kal. 45 mm i
1 km kal. 7,62 mm
1 armata kal. 76,2 mm i
1 km kal. 7,62 mm
1 armata kal. 45 mm i
3 km kal. 7,62 mm
Silnik M-5-400 400 KM M-5 400 KM M-17T 400 KM M-17T 400 KM W-2 400 KM
Zapas paliwa 400 l 360 l 620 l 620 l 620+170 l
Prędkość maksymalna
(na kołach)
72 km/h 72 km/h 72 km/h 86 km/h 86 km/h
Prędkość maksymalna
(na gąsienicach)
52 km/h 52 km/h 52 km/h 62 km/h 62 km/h
Zasięg
(na kołach)
200 km 200 km 460 km 460 km 700 km
Zasięg
(na gąsienicach)
120 km 150 km 375 km 375 km 600 km
Opancerzenie 6–13 mm 6–13 mm 6–20 mm 6–30 mm 6–22 mm

Zachowane egzemplarze[edytuj | edytuj kod]

 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Robert Jackson: Maszyny konstrukcje-technika. MAK. ISBN 978-3-939991-90-8.
  2. Hart 2017 ↓, s. 87.
  3. Hart 2017 ↓, s. 86.
  4. Hart 2017 ↓, s. 91.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Stephen Hart: Atlas wojen pancernych od 1916 roku do chwili obecnej. Czerwonak: Vesper, 2017. ISBN 978-83-7731-247-6.