Batman: Arkham Asylum

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Batman: Arkham Asylum
Producent

Rocksteady Studios[1]

Wydawca

Eidos Interactive[1]

Dystrybutor

PL: Cenega Poland[1]
Steam

Seria gier

Batman: Arkham

Reżyser

Sefton Hill

Scenarzysta

Paul Dini

Kompozytor

Nick Arundel, Ron Fish

Silnik

Unreal Engine 3

Data wydania

25 sierpnia 2009

Gatunek

komputerowa gra akcji

Tryby gry

gra jednoosobowa

Kategorie wiekowe

BBFC: 15
CERO: B
ESRB: T[2]
PEGI: 16+[1]

Język

angielski, francuski, niemiecki, włoski, hiszpański, polski, rosyjski[3][4]

Wymagania sprzętowe
Platforma

PlayStation 3, PlayStation 4, PlayStation 5, Xbox 360, Xbox One, Xbox Series X/S, Microsoft Windows, macOS

Nośniki

DVD (1), Blu-ray disc (1)

Kontynuacja

Batman: Arkham City (2011)

Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Batman: Arkham Asylum – przygodowa gra akcji z 2009 roku wyprodukowana przez Rocksteady Studios, wydana przez Eidos Interactive we współpracy z Warner Bros. Interactive Entertainment. Bazuje na komiksach wydawnictwa DC o Batmanie i została napisana przez Paula Diniego, wieloletniego scenarzystę historii o tym superbohaterze, czerpiącego z rozwijanego od kilkudziesięciu lat uniwersum. W ramach głównego wątku fabularnego Batman mierzy się ze swoim nemezis, Jokerem. Głosów większości głównych bohaterów użyczają aktorzy dubbingujący wcześniej te postacie w DC Animated Universe.

Wydarzenia przedstawione są z perspektywy trzeciej osoby, a Batman może swobodnie przemieszczać się po terenach zakładu psychiatrycznego Azyl Arkham, wykorzystując do tego walkę, skradanie się, umiejętności detektywistyczne i gadżety. Poza głównym wątkiem fabularnym gracz może angażować się w aktywności poboczne, odblokowując dodatkową zawartość i przedmioty do zebrania. Walka skupia się na łączeniu ataków w łańcuchy podczas potyczek z wieloma przeciwnikami i unikaniu obrażeń, podczas gdy skradanie się pozwala Batmanowi przemykać przez obszary niepostrzeżenie, jak również – w tym przy użyciu gadżetów i środowiska – po cichu eliminować wrogów.

Prace nad grą rozpoczęły się w maju 2007 roku z udziałem czterdziestoosobowego zespołu, a zakończyły się po około dwudziestu jeden miesiącach, z zespołem liczącym sześćdziesiąt osób. Inspirację dla gry stanowiły m.in. prace Neala Adamsa, Franka Millera i Granta Morrisona. Całość opracowana została na Unreal Engine 3, w trakcie produkcji przechodząc kilka zmian zarówno w rozgrywce, jak i w scenariuszu, wskutek czego z fabuły usunięto część wątków oraz niektórych przeciwników. Jeszcze przed ukończeniem gry rozpoczęto prace koncepcyjne nad jej kontynuacją.

Gra została wydana w sierpniu 2009 roku na konsole PlayStation 3 i Xbox 360, a miesiąc później na komputery osobiste z systemem operacyjnym Microsoft Windows. Spotkała się z pozytywnym przyjęciem ze strony krytyków, chwalących przede wszystkim narrację i walkę, oraz określających ją mianem jednej z najlepszych gier na podstawie komiksów w historii. Arkham Asylum zdobyło szereg wyróżnień i nagród branżowych, w tym m.in. dla najlepszej gry roku, trafiło również do Księgi rekordów Guinnessa. Gra doczekała się kilku reedycji: Game of the Year Edition (2010), wydania na komputery z systemem operacyjnym macOS (2011) oraz odświeżonej wersji na konsole ósmej generacji (2016). Jej sukces przyczynił się do zapoczątkowania serii gier, jak również franczyzy rozwijanej przez komiksy, gadżety i filmy.

Opis[edytuj | edytuj kod]

Postacie[edytuj | edytuj kod]

Akcja gry osadzona jest w fikcyjnym Azylu Arkham – położonym na wyspie Arkham u wybrzeży Gotham City szpitalu psychiatrycznym, w którym przetrzymywani są najgroźniejsi superzłoczyńcy[5][6]. W grze pojawia się wiele postaci znanych z komiksów o Batmanie, a swoje role głosowe powtórzyło troje aktorów głosowych z serialu animowanego Batman. Kevin Conroy dubbinguje Batmana, Mark Hamill jego nemezis Jokera, z kolei Arleen Sorkin użycza głosu Harley Quinn, pomocniczce i dziewczynie Jokera[7][8][9]. Batmanowi zdalnie pomagają Barbara „Wyrocznia” Gordon (Kimberly Brooks) i jej ojciec, komisarz policji James Gordon (Tom Kane)[10].

Przemierzając Azyl, Batman musi zmierzyć się z kilkoma superprzestępcami: nienawidzącym go Bane’em (Fred Tatasciore), seryjnym zabójcą Victorem Zsaszem (Danny Jacobs), będącym metaczłowiekiem Zabójczym Krokiem (Steve Blum), kontrolującą rośliny Trujący Bluszcz (Tasia Valenza) oraz wywołującym koszmary Strachem na Wróble (Dino Andrade)[10][11]. Z Batmanem kontaktuje się również Człowiek-Zagadka (Wally Wingert), rzucający mu wyzwanie polegające na rozwiązaniu licznych zagadek, które ukrył na wyspie[12][10]. Inne postacie spotykane przez bohatera to naczelnik Azylu Quincy Sharp (również dubbingowany przez Kane’a), rodzice Batmana – Thomas i Martha Wayne’owie (Conroy i Valenza) – oraz strażnik Aaron Cash (Duane R. Shepard sr)[10]. W kilku miejscach pojawia się także zmiennokształtny Clayface, przybierający wygląd innych postaci, próbujący nabrać Batmana, żeby go oswobodził[13]. W grze miał pojawić się Szalony Kapelusznik, jednak ostatecznie został z niej usunięty[14]. Batman natrafia również na Scarface’a, lalki Brzuchomówcy oraz ciało Rā’s al Ghūla. Wspominane są również takie postacie jak Pingwin, Jack Ryder, Pan Freeze, Dwie Twarze, Kobieta-Kot i założyciel Azylu, Amadeusz Arkham, jednak nie pojawiają się one w grze osobiście[13].

Fabuła[edytuj | edytuj kod]

Logo Arkham

Po tym, jak Joker napada na ratusz w Gotham, zostaje złapany przez Batmana i zabrany do Azylu Arkham, gdzie tymczasowo przebywa wielu członków gangu Jokera, którzy zostali przeniesieni do zakładu po pożarze w więzieniu Blackgate. Uważając, że Joker pozwolił się złapać celowo, Batman towarzyszy mu w zakładzie. Plan Jokera wychodzi na jaw, kiedy Harley Quinn przejmuje kontrolę nad systemami bezpieczeństwa, a Joker – wspomagany przez skorumpowanego strażnika – ucieka w głąb Azylu, porywając komisarza Gordona. Joker grozi zdetonowaniem bomb ukrytych wokół Gotham City, jeśli ktoś spróbuje wejść do Arkham, zmuszając Batmana do działania w pojedynkę. Batman śledzi Quinn do placówki medycznej, żeby uratować Gordona, po drodze zostając wystawionym na działanie toksyny strachu Stracha na Wróble. Po zwalczeniu halucynacji odnajduje i pokonuje Quinn oraz ratuje Gordona. Joker prowadzi Batmana do Bane’a, na którym eksperymentowała pracująca w Arkham doktor Penelope Young. Joker uwalnia Bane’a, zmuszając Batmana do walki z nim, co daje Quinn szansę na ucieczkę. Po wygranej walce Mroczny Rycerz udaje się do ukrytej na wyspie batjaskini, żeby uzupełnić zapas swoich gadżetów.

Batman dowiaduje się, że Joker wrócił do Azylu, żeby dostać się do Young, która opracowuje formułę tytanu – silniejszej wersji jadu dającego siłę Bane’owi – mającego pomóc pacjentom przetrwać co bardziej forsowne terapie. Kiedy Young dowiedziała się, że jej badania potajemnie finansował Joker, chcący stworzyć armię superżołnierzy, odmówiła mu przekazania wyników, wobec czego ten opracował plan przedostania się do Azylu. Szukając Young, Batman niszczy formułę tytanu, a następnie ratuje doktor przed Victorem Zsaszem. Wybuch zabija Young, a Joker zdobywa gotowe już partie tytanu.

Quinn wypuszcza Trujący Bluszcz z jej celi w bloku więziennym, sama zostaje jednak uwięziona przez Batmana. Quinn przypadkowo ujawnia, że Joker urządził w ogrodach botanicznych Arkham zakład do produkcji tytanu. Po dotarciu na miejsce Batman odkrywa, że serum tworzone jest z genetycznie zmodyfikowanych roślin, a od Trujący Bluszcz dowiaduje się, że zarodniki potrzebne do stworzenia antidotum znajdują się wyłącznie w legowisku Zabójczego Kroka w kanałach pod Azylem. Joker wstrzykuje Bluszcz tytan, wzmacniając jej moce, przez co na wyspie zaczynają pojawiać się gigantyczne zmutowane rośliny. W drodze do Kroka Batman ponownie spotyka Stracha na Wróble i ściga go do kanałów, gdzie przestępca zostaje wciągnięty pod wodę. Batman odzyskuje niezbędne zarodniki i obezwładnia Kroka. Po powrocie do batjaskini udaje mu się zsyntetyzować tylko jedną dawkę antidotum, zanim kryjówka i znajdujący się w niej ekwipunek nie zostają zniszczone przez rośliny Bluszcz.

Batman wraca do ogrodów botanicznych i pokonuje Bluszcz, powstrzymując jej rośliny. Joker ogłasza, że przygotowania do jego przyjęcia zostały zakończone, a Batman udaje się do centrum dla odwiedzających, żeby się z nim skonfrontować. Joker ujawnia, że schwytał Gordona i strzela do niego strzałką z tytanem, jednak trafia ona w Batmana chcącego uratować komisarza. Batman próbuje oprzeć się przemianie, a zdenerwowany Joker przyjmuje zbyt dużą dawkę serum, mutując w ogromnego potwora. Batman używa na sobie antidotum i pokonuje Jokera oraz zbirów. Osoby będące pod wpływem tytanu zaczynają wracać do swoich normalnych postaci, a Joker zostaje aresztowany przez policjantów, którym udaje się odzyskać kontrolę nad Arkham. Batman podsłuchuje rozmowę telefoniczną w sprawie przestępstwa z udziałem Dwóch Twarzy i wraca batwingiem do Gotham City. W scenie po napisach końcowych płynącą po oceanie ocalałą skrzynię z tytanem chwyta wyłaniająca się z wody ręka – Zabójczego Kroka, Stracha na Wróble lub Bane’a[15].

Rozgrywka[edytuj | edytuj kod]

Batman: Arkham Asylum jest przygodową grą akcji z perspektywą trzeciej osoby. Grywalna postać jest widoczna na ekranie, a kamerą wokół niej można swobodnie obracać[12][16][17]. Gracz kontroluje Batmana przemierzającego Azyl Arkham – placówkę o zaostrzonym rygorze u wybrzeży Gotham City, w której osadzani są szaleni przestępcy[5]. Początkowe obszary gry są liniowe i służą za samouczek ruchów i możliwości, jakie ma do dyspozycji gracz. Po wyjściu na wyspę możliwe jest swobodne przemieszczanie się po niej, chociaż niektóre obszary pozostają niedostępne do momentu osiągnięcia odpowiedniego punktu w fabule[18][19]. Batman może biegać, skakać, wspinać się, kucać i szybować z wysokości wykorzystując pelerynę swojego stroju, jak również używać wyrzutni haków, żeby dostać się w niżej bądź wyżej położone miejsca[19].

Gracz może włączyć „tryb detektywa” – tryb wizualny zapewniający dodatkowe informacje, w którym na świat zostaje nałożony niebieski filtr. W trybie tym przedmioty, z którymi można wejść w interakcję (jak chociażby osłabione ściany czy kratki wentylacyjne) zostają wyróżnione innymi kolorami, wyświetlana jest informacja o liczebności wrogów i ich statusie (np. o tym, czy są świadomi obecności Batmana), zaznaczane są również osoby postronne i zwłoki[19][20]. W trybie tym postać podąża również za odciskami stóp, analizuje zapachy i rozwiązuje łamigłówki[12].

Do dyspozycji Batmana oddano kilka gadżetów, z których większości można używać zarówno do eksploracji, jak i do walki. Do tymczasowego ogłuszania wrogów bądź aktywowania zdalnych urządzeń wykorzystać można batarangi; zdalnie sterowaną wersję tego gadżetu można kontrolować po rzuceniu nim[21], z kolei batarang soniczny umożliwia przyciągnięcie uwagi określonych przeciwników bądź zdetonowanie go, żeby pozbawić ich przytomności. Za pomocą wybuchowego żelu można wysadzać osłabione ściany bądź podłogi, a dzięki możliwości zdalnego zdetonowania ładunku możliwe jest wykorzystanie go do powalania przeciwników odłamkami wysadzonych obiektów[22][19]. Pazur – wyrzutnia z zaczepem – wykorzystywany jest do usuwania oddalonych obiektów, jak chociażby kratki wentylacyjne, oraz do przyciągania przeciwników[23]. Deszyfrator sekwencyjny umożliwia obchodzenie paneli zabezpieczających, uzyskiwanie dostępu do nowych przejść oraz dezaktywowanie systemów zabezpieczających Azyl[24]. Niektóre obszary są dla Batmana niedostępne do momentu zdobycia odpowiedniego gadżetu pozwalającego obejść stojące mu na drodze przeszkody[25]. Gracz zachęcany jest do eksplorowania świata gry również poza głównym wątkiem fabularnym, żeby podejmować się wyzwań pozostawionych przez Człowieka-Zagadkę. Część wyzwań polega na zebraniu pozostawionego przez niego trofeum, inne to zagadki, które można rozwiązać stojąc w odpowiednim miejscu i skanując je w trybie detektywa[12][19]. Poza wyzwaniami Człowieka-Zagadki, w grze znaleźć można również m.in. taśmy z wywiadami przeprowadzanymi z osadzonymi w zakładzie czy tajemnicze wiadomości pozostawione przez Amadeusza Arkhama, przedstawiające mroczną historię placówki[19]. Za rozwiązywanie zagadek i znajdowanie przedmiotów do zebrania gracz nagradzany jest punktami doświadczenia i dodatkową zawartością, w tym mapami wyzwań pozwalającymi sprawdzić swoje umiejętności w walce, biografiami postaci czy ich trójwymiarowymi modelami[20][19].

Podczas przemierzania wyspy poza głównym wątkiem fabularnym, w obszarach opanowanych przez przeciwników gracz może przemykać pomiędzy nimi niepostrzeżenie bądź wdać się z nimi w bezpośrednią walkę. Na potrzeby gry opracowano system walki „Freeflow”, opierający się na trzech głównych przyciskach: ataku, ogłuszeniu i kontrze[19]. Umożliwia on Batmanowi szybkie przemieszczanie się pomiędzy przeciwnikami i łączenie ataków w kombinacje aż do momentu powalenia wszystkich. Łączenie ze sobą trzech głównych umiejętności pozwala Batmanowi doskakiwać do kolejnych wrogów i unikać ciosów. Im większy wskaźnik kombinacji, tym szybsza i bardziej zwinna staje się postać, a do jej dyspozycji oddane zostają ataki specjalne, takie jak chociażby rzut czy natychmiastowe powalenie przeciwnika. Za udział w walkach Batman jest nagradzany punktami doświadczenia, których może użyć do odblokowywania gadżetów, dodatkowych ruchów i ulepszeń zdrowia. Wyższe kombinacje, zastosowanie większej liczby ruchów i unikanie obrażeń nagradzane jest dodatkowymi punktami[17][18][20]. Atak przeciwnika sygnalizowany jest przez ostrzegawczą ikonkę wskazującą możliwość wykonania kontrataku[12]. Do pokonania niektórych wrogów konieczne jest zastosowanie innej taktyki, np. nożowników należy najpierw ogłuszyć[18], z kolei inni podatni są na ataki zza placów. Część wrogów wyposażona jest w broń palną, zadającą Batmanowi znaczne obrażenia[19]. Wrogowie reagują na eliminowanie ich sojuszników, co zwiększa ich poziom przerażenia i zmienia ich zachowanie, np. zmuszając do obrania innych tras patrolowych, co wymusza na graczu dostosowanie się do zmieniającej się sytuacji[18][26]. Podczas walki otrzymywanie obrażeń zmniejsza pasek zdrowia Batmana, jednak po jej zakończeniu jest on uzupełniany w pełni[19].

Podczas skrytego przemieszczania się postać może korzystać z taktyk drapieżnika, żeby wyrównać swoje szanse, w tym wykonywać ciche powalenia, atakować z wyżej położonych punktów, wabić przeciwników czy używać wybuchowego żelu. W niektórych obszarach korzystanie z takich taktyk jest konieczne, żeby nie zaalarmować zbirów Jokera, a tym samym zrealizować cel misji. W wielu miejscach pod sufitem znajdują się kamienne gargulce, które pozwalają Batmanowi na ukrycie się, a za pomocą haka postać może się pomiędzy nimi przemieszczać, dając jej przewagę wysokości i możliwość obserwowania przeciwników z góry. Batman może szybować z gargulców w stronę wrogów albo podwieszać ich pod nimi do góry nogami[20], jak również atakować z kratek wentylacyjnych na podłodze, chować się za rogami, ogłuszać przeciwników batarangami i używać wyrzutni haków do przyciągania ich[20][19].

Podczas rozgrywki odblokowywane są mapy wyzwań, niepowiązanych z główną fabułą, z kolei inne dostępne są jako opcjonalna zawartość do pobrania. Każda mapa stawia przed graczem określony cel do zrealizowania, jak chociażby wyeliminowanie fal wrogów czy eliminowanie przeciwników w trybie skradania się, pozostając niezauważonym. Metoda i różnorodność taktyk zastosowanych do zrealizowania celu przekłada się na wynik punktowy, zamieszczany następnie w rankingach i możliwy do porównania z wynikami innych graczy[19][17]. Na PlayStation 3 dostępny jest dodatek z Jokerem jako grywalną postacią, który konfrontuje się ze strażnikami Azylu i komisarzem Gordonem. Joker dysponuje własnym zestawem ruchów i broni, takich jak chociażby broń palna, wybuchająca szczęka i okulary z rentgenem, pozwalające mu widzieć przeciwników przez ściany[27].

Na określonych platformach gra obsługuje silnik fizyki PhysX do stworzenia realistycznych i dynamicznych interakcji z przedmiotami w świecie gry. Po włączeniu tej funkcji w części pomieszczeń pojawiają się dym i mgła, które reagują na ruchy Batmana, aktywowana zostaje interakcja z papierami czy ulotkami, powierzchnie mogą zostać zarysowane, a niektóre elementy, jak chociażby bannery czy pajęczyny, zniszczone[28][29][30]. Reedycja Game of the Year Edition umożliwia wyświetlanie obrazu anaglificznego, pozwalając na grę w formacie 3D na zwykłych telewizorach i ekranach przy wykorzystaniu standardowych anaglificznych okularów[31].

Produkcja[edytuj | edytuj kod]

Arkham Asylum zapowiedziano w sierpniu 2008 roku jako grę produkowaną przez brytyjskie studio Rocksteady Studios pod egidą Eidos Interactive i Warner Bros. Interactive Entertainment[32][33]. Eidos nabył prawa do gry o Batmanie wiosną 2007, a po zapoznaniu się z prototypem mało znanego wtedy studia Rocksteady. W maju 2007 rozpoczęły się prace koncepcyjne, a właściwa produkcja ruszyła we wrześniu[34][35]. Pod koniec roku DC Comics poprosiło Paula Diniego – scenarzystę m.in. serialu animowanego z 1992 roku i komiksów Detective Comics – o napisanie fabuły do gry komputerowej o Batmanie. Dini uznał propozycję za interesującą, uważając, że niewiele dotychczasowych gier o tym bohaterze oferowało oryginalny pomysł, zamiast tego adaptując motywy z filmów czy telewizji. Dini spotkał się z Rocksteady – podczas spotkania stwierdzono, że jego pomysły na scenariusz pokrywają się z tym, co chce zaprezentować studio[36]. Przed dołączeniem Diniego, Rocksteady rozważało pomysł osadzenia fabuły w Arkham, projektując ogromną posiadłość na wyspie, połączoną mostem z Gotham City. Chociaż nie skompletowano jeszcze obsady, to ze względu na miejsce akcji oczywistym wyborem był Joker, mający odgrywać znaczącą rolę[37]. Gra i scenariusz powstawały razem, a podczas ich tworzenia brano pod uwagę ograniczenia mechaniki. Głównym celem studia było stworzenie gry, która na 8-10 godzin zaangażuje graczy – zwłaszcza tych niezainteresowanych postacią Batmana. Rocksteady korygowało Diniego, kiedy uznawano, że pisze zbyt dużo wątków fabularnych bądź zbytnio pogłębia motywacje postaci[36].

Tworząc grę, studio inspirowało się m.in. komiksami Neala Adamsa i Franka Millera, jako największą inspirację wymieniając jednak Azyl Arkham: Poważny dom na poważnej ziemi Granta Morrisona[37]. Producent Nathan Burlow jako dodatkową inspirację wymienia grę komputerową BioShock z 2007 roku, która miała wpływ na projekt narracji i atmosfery Arkham Asylum[38], z kolei reżyser Sefton Hill jako inspirację dla gadżetów i umiejętności, które można ze sobą łączyć i używać na różne sposoby, wymienił serie The Legend of Zelda i Metroid. Zespół odpowiedzialny za projekt gry wydzielił elementy, które w ich odczuciu definiują postać Batmana, a następnie wyolbrzymił je. Odrzucano pomysły, które stały w sprzeczności z tymi założeniami, z kolei innych ściśle przestrzegano. Jako jeden z takich elementów twórcy wymieniają zasadę Batmana odnośnie do niezabijania wrogów, co stanowiło dodatkowe wyzwanie, gra musiała być powiem zaprojektowana w taki sposób, żeby gracz miał pełną swobodę, nie negując jednak fundamentalnych pryncypiów postaci[35]. Akcję osadzono w Azylu Arkham, ponieważ ograniczało to gracza do zamkniętego obszaru z kilkoma wrogami, podczas gdy osadzenie jej w otwartym mieście pozwoliłoby grającym otrzymać pomoc i zdystansować się od wrogów, np. poprzez powrót do batjaskini[34].

Zespół chciał odnieść się do ikonicznych aspektów franczyzy o Batmanie, stąd na wczesnym etapie prac zdecydowano o zatrudnieniu Conroya, Hamilla i Sorkin do powtórzenia ich ról z serialu animowanego Diniego jako Batmana, Jokera i Harley Queen. Podczas gdy Hamillowi przypadło w grze około tysiąca linii dialogowych, Conroy miał ich porównywalnie mniej. Po zobaczeniu modelu postaci Jokera z gry, Hamill postanowił zagrać tę postać jako bardziej mroczną i surową, zachowując jednak jego błazeńską i zabawną naturę[36]. Chociaż grze znajdują się nawiązania zarówno do serialu animowanego, jak i komiksów, przedstawiona w niej fabuła nie kontynuuje żadnej wcześniejszej historii[6][34].

Produkcja gry zajęła około dwudziestu jeden miesięcy. W momencie jej rozpoczęcia zespół Rocksteady liczył czterdzieści osób, a w momencie ukończenia około sześćdziesięciu[39]. Twórcy za jedno z największych wyzwań uznali system walki, który zmieniał się trzykrotnie. Pierwotnie opracowany został jako pełna rytmu gra akcji, następnie został przeniesiony do środowiska dwuwymiarowego, gdzie podczas bijatyk nakładały się na siebie kolorowe okręgi – ostatecznie to na tym modelu bazuje system walki[40]. Walka została zaprojektowana w taki sposób, żeby była unikatowa dla Batmana, postawiono na prosty schemat kontrolowania postaci, żeby oddać łatwość, z jaką ta się porusza[35]. Arkham Asylum stworzone zostało na Unreal Engine 3[35][41][42]. Według Iana Livingstone’a, prezesa Eidos Interactive, jeden z twórców poświęcił dwa lata na programowanie peleryny Batmana, wykorzystując ponad siedemset animacji i efektów dźwiękowych, żeby zachowywała się ona realistycznie[43].

Początkowo planowano przedstawić w grze więcej postaci znanych z uniwersum Batmana, ostatecznie jednak zostały usunięte, ponieważ uznano, że nie pasują do historii. Przykładowo, Pan Freeze ma zupełnie inną motywację niż Joker, w odróżnieniu od Człowieka-Zagadki nie żywi osobistej urazy do Batmana i nie chce dowieść, że jest od niego lepszy, oraz nie dba o plany innych złoczyńców, dlatego porzucono pomysł umieszczenia go w grze. W środku labiryntu pod ogrodem opanowanym przez Trujący Bluszcz Batman miał napotkać Szalonego Kapelusznika urządzającego herbatkę, postać ta jednak została usunięta, ponieważ nie pasowała do tonu Arkham Asylum[36]. Pierwotnie planowano umożliwienie graczowi prowadzenie batmobilu i batwingu, jednak stworzenie dla tych pojazdów osobnego schematu sterowania oraz segmentów, do których by pasowały, zajęłoby zbyt dużo czasu, wobec czego pojawiają się one w grze, jednak postać nie może zasiąść za ich sterami[35].

Na około siedem miesięcy przed ukończeniem gry studio zaczęło opracowywać koncepty potencjalnej kontynuacji – Batman: Arkham City[44][45]. W biurze naczelnika Azylu Arkham ukryto sekretne pomieszczenie, w którym umieszczono wskazówki, projekty i grafiki koncepcyjne planowanej kontynuacji. Istnienie pomieszczenia zostało ujawnione przez Rocksteady dopiero pół roku po premierze Arkham City, ponieważ – wbrew oczekiwaniom studia – nie zostało one wcześniej odkryte przez fanów[44][45][46][47]. Ścieżkę dźwiękową do gry skomponowali Ron Fish i Nick Arundel, później pracujący również przy Arkham City[48].

Projekt[edytuj | edytuj kod]

Kevin Conroy, aktor użyczający głosu Batmanowi (wrzesień 2010)

Podczas opracowywania ogólnej estetyki gry głównym celem studia było stworzenie projektu, który łączy w sobie komiks i realizm. Architektura środowiskowa i postacie miały być odpowiednio ekstrawaganckie, żeby pasować do uniwersum Batmana, ale jednocześnie potrzebowały realistycznych tekstur i detali. Drugim celem było odtworzenie mrocznych, gotyckich obrazów nieodłącznych dla cyklu o Batmanie, zwłaszcza Azylu Arkham, żeby jego struktura wydawała się tak szalona, jak ci, których w nim osadzono[49]. Azyl został uznany za idealną lokalizację, ponieważ mógł pomieścić wielu wrogów Batmana[38].

Projekt Batmana był mocno inspirowany twórczością artysty komiksowego Jima Lee, który narysował Batmana jako silną, muskularną postać, mogącą brać udział w ciężkich walkach. Jego czarno-ciemnoszary kostium był oparty na nowoczesnych wersjach, zauważalne są w nim wpływy militarne i industrialny wygląd. Przed wybraniem ostatecznej wersji stroju powstało około trzynastu projektów koncepcyjnych[49][50]. Graficy unikali odnoszenia się do filmowych interpretacji Jokera, ponieważ dysponowali licencją pozwalającą wyłącznie na czerpanie z komiksów. Wpływ na wygląd postaci miała powieść graficzna Alana Moore’a Batman: Zabójczy żart wydana w 1988 roku. Postać Harley Quinn przeszła drastyczną metamorfozę – zrezygnowano z czerwono-czarnego kostiumu i czapki błazna, które nosiła w komiksach i animacjach, zamiast tego przygotowano dla niej ubiór łączący w sobie elementy stroju pielęgniarki i szkolnego mundurka[49]. Grafiki koncepcyjne do gry stworzyła należąca do Lee firma komiksowa WildStorm[51].

Projekty Azylu odeszły od komiksowych interpretacji, wedle których przedstawiany był jako duża rezydencja, a zamiast tego stworzono całą wyspę, inspirowaną lekko więzieniem Alcatraz, złożonej z wielu budynków, żeby zapewnić graczom większą różnorodność i eksplorację. Każdy budynek został zaprojektowany w innym stylu architektonicznym, żeby cały kompleks wydawał się wiarygodny, a każda lokacja otrzymała własną historię. Placówka medyczna została zainspirowana architekturą wiktoriańską, a jej metalowa konstrukcja miała wzbudzać grozę. Oddział intensywnej terapii charakteryzuje się estetyką gotycką i industrialną. Katakumby pod zakładem, inspirowane murarką z początku XX wieku i przemysłem wiktoriańskim, miały być przytłaczające. Skrzydło o zaostrzonym rygorze zostało zaprojektowane tak, żeby sprawiać wrażenie klaustrofobicznego i zostało ufortyfikowane na wzór bunkra, a rezydencja Arkham utrzymana została w stylu dojrzałego gotyku. Tam, gdzie było to możliwe, projektanci do środowiska wprowadzone zostały linie krzywe, takie jak drzewa czy rynny. Na potrzeby gry zaprojektowano łącznie czterdzieści pomieszczeń, trzydzieści cztery korytarze, trzy obszary zewnętrzne i trzy, w których rozgrywały się koszmarne halucynacje wywoływane przez Stracha na Wróble[49][50].

Żeby nadać obszarom życia, projektanci poziomów stworzyli je z prostych szablonów i kształtów, a gdy graficy koncepcyjni i dział artystyczny planowali stylistykę dla każdej takiej lokacji z osobna. Następnie graficy środowiska tworzyli trójwymiarowe szablony bazujące na projektach opracowanych przez wcześniejsze grupy. Jednym z problemów, jakie napotkali twórcy, byli dobranie odpowiedniej palety kolorów dla świata gry. Chociaż brązy i monochromatyczne kolory mogły podkreślić mroczną i ponurą atmosferę, studiu zależało na estetyce przypominającej żywe kolory z komiksów. W tym celu do oświetlenia w grze użyli nasyconych kolorów. Samo oświetlenie odgrywa w Arkham Asylum ważną rolę – zostało wykorzystane do wskazywania interesujących miejsc i przyciągania uwagi graczy w korytarzach, w których nie znajdowało się nic wartego uwagi[50]. Żeby zachować zamierzony poziom szczegółowości przy jednoczesnym dostosowaniu go do pamięci konsol, każdy obszar był płynnie przesyłany strumieniowo do i z pamięci, żeby zwolnić ją na tekstury i geometrię. Dla wszystkich przerywników filmowych najpierw opracowano scenorysy, następnie na silniku gry stworzono ich prewizualizacje, a ostatecznie zostały one zarejestrowane przy użyciu technologii przechwytywania ruchu[49]. Twórcy uznali, że przerywniki powinny być wykorzystywane do rozwijania relacji między bohaterami, a po każdym z nich powinien zmienić się cel postaci albo jej motywacja. Priorytetem studia było, żeby sceny akcji rozgrywały się z udziałem gracza, do minimum ograniczając przedstawianie ich w przerywnikach[35].

Dystrybucja[edytuj | edytuj kod]

Gra została wydana na platformy PlayStation 3 i Xbox 360 w sierpniu 2009[52], a na Microsoft Windows w połowie września[32]. 26 marca 2010 w Europie wydano Batman: Arkham Asylum – Game of the Year Edition, z kolei w Ameryce Północnej reedycję tę wydano 11 maja[53][54]. 3 listopada 2011 premierę miała wersja na macOS, opracowana przez studio Feral Interactive[55][56]. W wersji przeznaczonej na Windowsy znalazło się zabezpieczenie antypirackie, które w nielegalnych kopiach gry powodowało różne błędy, m.in. uniemożliwiając Batmanowi szybowanie, co sprawiało, że postać nie mogła zrealizować celu zadania, tym samym uniemożliwiając ukończenie gry. Chociaż Arkham Asylum nie było pierwszą grą, w której zastosowano takie środki antypirackie, media branżowe szeroko opisywały je jako autorską metodę[57][58].

Poza standardowym wydaniem, gra doczekała się również edycji kolekcjonerskiej, zawierającą trzydziestosześciocentymetrową replikę batarangu, dodatkową płytę z materiałami zza kulis, czterdziestoośmiostronicową książkę w skórzanej oprawie opisującą osadzonych w Arkham oraz kod umożliwiający pobranie dodatkowej mapy wyzwań Crime Alley[59][60]. U określonych sprzedawców po zakupieniu gry w przedsprzedaży można było otrzymać kod do pobrania mapy Dem Bones[11][61]. Game of the Year Edition pierwotnie miała zostać wydana jedynie w Europie, Azji i Australii, w późniejszym czasie zdecydowano jednak o premierze również w Ameryce Północnej[62][63]. Wydanie to zawierało grę, sześć (cztery w Ameryce Północnej) map wyzwań wydanych wcześniej jako zawartość do pobrania, obsługę efektów TriOviz 3D i dwie pary okularów 3D[31][53][54]. W planach znajdowała się wersja na Nintendo Wii opracowywana przez Red Fly Studios, ostatecznie jednak prace nad nią porzucono[64].

18 października 2016 wydana została opracowana przez studio Virtuos reedycja Batman: Return to Arkham, przeznaczona na konsole PlayStation 4 i Xbox One. Zawierała ona Arkham Asylum i Arkham City ze wszystkimi wydanymi wcześniej dodatkami. Opracowana została na Unreal Engine 4, oferując ulepszoną grafikę, w tym modele postaci, tekstury, lepsze oświetlenie, efekty i shadery[65][66]. Pierwotnie jej premiera planowana była na lipiec 2016, została jednak przełożona ze względu na konieczność doszlifowania jej[65][67][68][69].

Zawartość do pobrania[edytuj | edytuj kod]

W kwietniu 2009 zapowiedziano, że wyłącznie na PlayStation 3 wydany zostanie pakiet map wyzwań umożliwiających granie Jokerem[70][71]. Po premierze gry wydano jeszcze dwa dodatkowe pakiety: Insane Night (17 września 2009) i Prey in the Darkness (23 października 2009). W Ameryce Północnej drugi z pakietów dostępny był wyłącznie na PlayStation 3[72][73].

Marketing[edytuj | edytuj kod]

6 sierpnia 2009 na PlayStation 3 (dzień później na pozostałych platformach) udostępniona została wersja demonstracyjna gry[74]. Wersja przeznaczona na konsolę Sony pozwalała odblokować wirtualne mieszkanie w stylu batjaskini na platformie społecznościowej PlayStation Home[75]. Północnoamerykańska sieć sklepów GameStop zorganizowała konkurs, w którym nagrodą było stworzenie więźnia Arkham wzorowanego na wyglądzie zwycięzcy[13][76]. DC Direct wypuściło serię figurek wzorowanych na postaciach z gry[77][78].

Odbiór[edytuj | edytuj kod]

 Odbiór gry
Recenzje
Publikacja Ocena
1UP.com A- (PS3, X360)[79]
„Edge” 8/10[80]
Eurogamer 9/10 (PS3, X360)[19][81]
G4tv.com 4/5 (PS3, X360)[82]
„Game Informer” 9,5/10 (PS3, X360)[83]
Gry-Online 9,5/10[84]
GameSpot 9/10[85]
IGN 9,3/10 (PC)[86]
9,2/10 (PS3, X360)[87]
„PC Gamer UK” 89/100[2]
VideoGamer.com 9/10[88]
Oceny z agregatorów
Agregator Ocena
Metacritic

PS3: 91% (z 70 recenzji)[89]
X360: 92% (z 78 recenzji)[90]
PC: 91% (z 29 recenzji)[2]

Nagrody
Organizacja Nagroda
PSX Extreme Gra roku 2009 – miejsce II[91]

Gra spotkała się z pozytywnym przyjęciem ze strony krytyków[92][93][94]. W agregatorze recenzji Metacritic średnia ocen Arkham Asylum wynosi, w zależności od platformy, 91-92%[89][90][2]. Produkcja trafiła do Księgi rekordów Guinnessa jako „najlepiej oceniana przez krytyków gra superbohaterska w historii”, dopóki nie została pobita przez Arkham City[95][94].

Arkham Asylum uznawane jest za jedną z najlepszych gier o superbohaterach. Magazyn „Edge” stwierdził, że jest to „w pewnym sensie najlepsza stworzona współcześnie gra o superbohaterach”[80], Greg Miller z IGN nazwał ją „najwspanialszą grą komiksową wszech czasów”[96], a Dan Whitehead z „Eurogamer” nazwał ją „bezapelacyjną najlepszą grą superbohaterską”, dodając, że ma ona „wspaniałą grafikę, fascynującą fabułę i doskonałą grę głosową”. Dodał, że nawet bez kultowego superbohatera byłaby to dopracowana i wciągająca gra z fascynującą fabułą i wspaniałą grą głosową[19]. Andy Kelly z „PlayStation 3 Magazine” napisał: „Rocksteady osiągnęło idealną równowagę, dając graczowi pewność siebie superbohatera, ale z wystarczającą liczbą słabości, żeby uczynić grę wymagającą”, dodając, że gra stanowi „niezwykłe osiągnięcie pod względem zbalansowania i projektu”[25]. Chris Kohler z „Wired” stwierdził, że siła gry tkwi w trzymającym w napięciu scenariuszu i mistrzowskim aktorstwie, dzięki czemu coś, co mogło być typową grą stało się urzekające[97]. Thierry Nguyen z 1UP.com przyznał grze ocenę A−, stwierdzając, że Rocksteady „udało się połączyć walkę, skradanie, opowiadanie historii i głosy z kreskówek w najlepszym cyfrowym symulatorze Batmana, jaki do tej pory powstał”[79].

Kilku recenzentów porównało Arkham Asylum do innych gier, w tym do BioShock ze względu na połączenie wyjątkowej przygody, umiejętnie osadzonej w świecie gry, z innowacyjnymi pomysłami[83]; The Legend of Zelda ze względu na styl przygodowy[98]; Metroid ze względu na układ świata[97] oraz Resident Evil i Tomb Raider ze względu na klasyczną przygodę przygodową, która działa jako hybryda bijatyki, skradania się i platformówki[19].

Projekt świata gry i dbałość o szczegóły zostały ocenione pozytywnie przez krytyków. Andrew Reiner z „Game Informer” uznał, że wyspa Arkham charakteryzuje się hipnotyzującą atmosferą, będąc zarazem miejscem cudów i niewytłumaczalnego horroru[83]. Miller określił ją odpowiednią mieszanką przerażającego i fajnego, docenił też stopniowe uszkodzenia kostiumu Batmana w miarę postępów w fabule, stwierdził jednak, że rozpikselowane prerenderowane przerywniki i problemy z synchronizacją ust bohaterów z wypowiadanymi słowami osłabiają wrażenie[96]. Whitehead stwierdził, że ze względu na imponujące animacje Batman sprawia wrażenie żywego, ale zarazem otoczenie jest pozbawione życia i interaktywnych obiektów. Skrytykował fragmenty, w których logika postaci zatracała się na rzecz schematów właściwych dla gier komputerowych, jako przykład podając wielokrotne wykorzystywanie jako przeszkód trującego gazu czy podłóg pod napięciem[19].

System walki został dobrze przyjęty ze względu na prostotę jego implementacji, pozwalającą graczom efektywnie używać go bez uczenia się skomplikowanych kombinacji ruchów specjalnych, jak również ze względu na nacisk położony na płynność i synchronizację, żeby wyprowadzać płynne, pełne gracji i satysfakcjonująco brutalne ataki. Recenzenci stwierdzili, że walka pozostaje wystarczająco trudna dzięki obecności trudniejszych do pokonania wrogów, a dobre jej opanowanie daje wystarczającą motywację bez karania jednocześnie graczy, którzy się w niej nie odnajdują[19][20][80]. Chwalono projekt skradania się i szeroką gamę dostępnych metod unieszkodliwiania przeciwników. Andy Robinson z „ Computer and Video Games” napisał, że jest to „skradankowa gra myślącego człowieka”[20][98]. Część recenzentów wspominała o sposobie, w jaki wrogowie reagują strachem na eliminację swoich sojuszników, inni jednak krytykowali sztuczną inteligencję, która zbyt łatwo pozwalała Batmanowi na ucieczkę po wykryciu, oraz to, że oponenci byli nieświadomi obecności Batmana[80][96]. Whitehead ocenił, że skradanie się nie jest tak satysfakcjonujące jak walka, argumentując to trudnościami w kontrolowaniu Batmana w walce na bliski dystans i niespójne działania kontekstowe[19].

Jednym z najczęściej krytykowanych aspektów Arkham Asylum były walki z bossami, które wielu recenzentów uznało za największą porażkę gry. Recenzenci stwierdzili, że opierają się ona na staromodnych, żmudnych i powtarzalnych schematach właściwych dla gier komputerowych, wymagających od gracza albo uczenia się i powtarzania monotonnych czynności – z których część, jak chociażby w przypadku walki z Bane’em, stosowało się już na pomniejszych przeciwnikach – albo na wyprowadzeniu powtarzalnego wzorca ataków na przeciwniku, który zabija Batmana jednym ciosem. Krytycy dość zgodnie uznali, że walki z bossami bardzo skutecznie niszczyły dobrze budowane napięcie[19][20][25][80]. Ostateczną konfrontację z Jokerem określono mianem próżnej rozgrywki[20][80], a walkę z Zabójczym Krokiem jako nudną i zbyt długą, która w ogóle nie powinna znaleźć się w grze[97]. Z drugiej strony, niemal jednogłośnie chwalono fragmenty, w których Batman znajduje się pod wpływem toksyny strachu Stracha na Wróble. Uznano je za jedne z najbardziej intelektualnych momentów w grze, w których bawiono się z czwartą ścianą, odwracano przyjętą narrację i manipulowano oczekiwaniami. Doceniono metatekstowe wpływy tych spotkań, porównując je do walki z Psycho Mantisem w Metal Gear Solid (1998) czy do Eternal Darkness (2002)[19][97][96].

Główna obsada głosowa – w tym Conroy, Sorkin, Valenza i Wingert – została oceniona pozytywnie[19], jednak powszechne pochwały otrzymał Hamill, którego recenzenci chwalili za doskonałą tonację i wyczucie czasu podczas rechotania oraz obłędny występ, który skradł show[20][97][96]. Według Nguyena, Joker wykreowany przez Diniego i Hamilla jest najlepszą inkarnacją tej postaci obok Zabójczego żartu i kreacji Heatha Ledgera w Mrocznym Rycerzu Christophera Nolana[79].

Sprzedaż[edytuj | edytuj kod]

W ciągu trzech tygodni od premiery sprzedano blisko dwa i pół miliona egzemplarzy gry, a do końca września 2009 – ponad dwa i pół miliona[99][100]. Według NPD Group w Ameryce Północnej w ciągu pięciu dni od premiery sprzedano około 593 tys. kopii[99]. Do grudnia 2009 wersja na PlayStation 3 sprzedała się lepiej o około 10 tys. sztuk od wersji na Xboksa 360, chociaż gry wydawane na wiele platform z reguły sprzedawały się wówczas lepiej na konsoli Microsoftu. Jako potencjalną przyczynę lepszej sprzedaży na urządzeniu Sony wskazywano przeznaczony wyłącznie na nią dodatek umożliwiający granie Jokerem[101]. W pierwszym tygodniu sprzedaży Arkham Asylum zajęło dwa pierwsze miejsca na listach sprzedaży gier w Stanach Zjednoczonych, z kolei w Wielkiej Brytanii utrzymywało się na pierwszym miejscu przez dwa tygodnie (w zestawieniu ogólnym, bez podziału na platformy)[100].

Nagrody i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]

Według Metacritic, Arkham Asylum – po uwzględnieniu ocen ze wszystkich platform – było czwartą najlepiej ocenianą grą 2009 roku, ex æquo z God of War Collection i Forzą Motorsport 3. Wersja na komputery osobiste zajęła w tym zestawieniu pierwsze miejsce wraz z Dragon Age: Początkiem i Street Fighter IV, wersja na Xboksa 360 trzecie (wraz z Forzą Motorsport 3), a wersja na PlayStation 3 piąte (wraz z FIF-ą 10 i Killzone 2)[102][103][104].

Batman: Arkham Asylum znalazło się na liście najlepszych gier komputerowych 2009 roku według The A.V. Club (1. miejsce[105]), CNet, „Time”, Eurogamer, CraveOnline (2. miejsce[106][107][108][109]), Complex, IGN UK, Joystiq, „The Daily Telegraph” (3. miejsce[110][111][112][113]), CBC News, „Wired” (4. miejsce[114][115]), Gamasutrę, „Entertainment Weekly”, IGN Australia i „Game Informer” (5. miejsce[116][117][118]). W latach następujących po premierze Arkham Asylum zostało ujęte w wielu rankingach, w tym m.in. na najlepszą grę wszech czasów (28. miejsce wg „Empire”[119], 91. miejsce według IGN[120]), najlepszą grę na komputery osobiste (50. miejsce wg „PC Gamer”[121]) czy na najlepszą grę na konsole siódmej generacji (20. miejsce wg Eurogamer[122], 22. według IGN[123]). „The Guardian” uznał Arkham Asylum za 34. najlepszą grę komputerową XXI wieku[124], z kolei IGN umieścił koszmarne halucynacje Stracha na Wróble na 35. miejscu listy najbardziej niezapomnianych momentów z gier[125].

Lista nagród i nominacji
Rok Nagroda Kategoria Nominowany Wynik
2009 Academy of Interactive Arts & Sciences[126][127] Gra roku Batman: Arkham Asylum nominacja
Przygodowa gra roku Batman: Arkham Asylum nominacja
Najlepszy scenariusz adaptowany Batman: Arkham Asylum wygrana
Najlepsza animacja Batman: Arkham Asylum nominacja
Najlepsza rola głosowa Mark Hamill za rolę Jokera wygrana
Najlepszy projekt gry Batman: Arkham Asylum wygrana
Najlepsza reżyseria gry Batman: Arkham Asylum nominacja
Najlepsza muzyka oryginalna Batman: Arkham Asylum nominacja
Spike Video Game Awards[128][129] Najlepsza przygodowa gra akcji Batman: Arkham Asylum nominacja
Najlepsza grafika Batman: Arkham Asylum nominacja
Najlepszy głos Arleen Sorkin za rolę Harley Quinn nominacja
Mark Hamill za rolę Jokera nominacja
Najlepsza gra na Xboksa 360 Batman: Arkham Asylum nominacja
Gra roku Batman: Arkham Asylum nominacja
Studio roku Rocksteady Studios wygrana
2009 National Academy of Video Game Trade Reviewers[130] Gra roku Batman: Arkham Asylum wygrana
Animacja trójwymiarowa Batman: Arkham Asylum nominacja
Projekt Batman: Arkham Asylum nominacja
Prowadzenie kamery na silniku gry Batman: Arkham Asylum nominacja
Projekt postaci Batman: Arkham Asylum wygrana
Projekt kontroli trójwymiarowej Batman: Arkham Asylum wygrana
Projekt kostiumów Batman: Arkham Asylum wygrana
Reżyseria w grze komputerowej Batman: Arkham Asylum nominacja
Projekt gry Batman: Arkham Asylum wygrana
Grafika / kwestie techniczne Batman: Arkham Asylum nominacja
Oświetlenie / teksturowanie Batman: Arkham Asylum nominacja
Montaż dźwięku w grze komputerowej Batman: Arkham Asylum wygrana
Efekty dźwiękowe Batman: Arkham Asylum nominacja
Aktor drugoplanowy w dramacie Mark Hamill wygrana
Wykorzystanie dźwięku Batman: Arkham Asylum wygrana
Scenariusz w dramacie Batman: Arkham Asylum nominacja
Gra akcji Batman: Arkham Asylum wygrana
2010 BAFTA Video Games Awards[131] Akcja Batman: Arkham Asylum nominacja
Osiągnięcie artystyczne Batman: Arkham Asylum nominacja
Najlepsza gra Batman: Arkham Asylum wygrana
Gra roku magazynu „Game” Batman: Arkham Asylum nominacja
Rozgrywka Batman: Arkham Asylum wygrana
Muzyka oryginalna Batman: Arkham Asylum nominacja
Scenariusz Batman: Arkham Asylum nominacja
Wykorzystanie dźwięku Batman: Arkham Asylum nominacja
Game Audio Network Guild Awards[132] Dźwięk roku Batman: Arkham Asylum nominacja
Najlepsze dialogi Batman: Arkham Asylum nominacja
Game Developers Choice Awards[133][134] Najlepszy projekt gry Batman: Arkham Asylum, Sefton Hill i Ian Ball wygrana
Najlepszy scenariusz Batman: Arkham Asylum nominacja
Gra roku Batman: Arkham Asylum nominacja
Develop Awards 2010[135] Najlepsze wykorzystanie licencji lub marki Batman: Arkham Asylum wygrana
Studio własne Rocksteady Studios wygrana
Złote Szpule[136] Najlepszy montaż dźwięku w grze komputerowej Batman: Arkham Asylum nominacja

Kontynuacje i powiązane media[edytuj | edytuj kod]

Udany debiut Arkham Asylum skutkował zapoczątkowaniem serii Batman: Arkham, a pierwsza kontynuacja – Arkham City – trafiła do sprzedaży w październiku 2011. Jej fabuła rozgrywa się około roku po wydarzeniach z Azylu Arkham i stanowi bezpośrednią kontynuację gry[137][138]. Quincy Sharp, będący burmistrzem Gotham City, zostaje zmanipulowany przez Huga Strange’a do zamknięcia Azylu i więzienia Blackgwate i przeniesienia osadzonych w obu zakładach do superwięzienia Arkham City, na które przekształcone zostają slumsy miasta. Batman trafia tam, odkrywając, że Joker umiera wskutek zażycia tytanu[139][140]. W kontynuacji pojawia się kilka nowych postaci – poza Strange’em również Robin, Kobieta-Kot, Rā’s al Ghūl i Pan Freeze. Fabułę pierwszej i drugiej części spajał sześcioczęściowy komiks, również zatytułowany Batman: Arkham City, napisany przez Paula Diniego i z rysunkami Carlosa d’Andy[141][142]. Trzecia część serii, Batman: Arkham Origins, opracowana przez WB Games Montréal, miała premierę w październiku 2013 i stanowiła prequel Arkham Asylum[143]. Bezpośredni sequel Arkham City – Batman: Arkham Knight – został wydany w czerwcu 2015 i stanowił zwieńczenie sagi o Batmanie. Na rok 2022 planowany jest, również opracowywany przez Rocksteady, spin-off Legion Samobójców: Śmierć Lidze Sprawiedliwości, mający stanowić część serii[144][145].

Scenarzysta Grant Morrison stwierdził, że Arkham Asylum stanowiło dla niego inspirację dla komiksu Batman Incorporated, w którym chciał „uchwycić ducha gry”. Dodał, że „grając w nią po raz pierwszy w życiu naprawdę poczuł, jak to jest być Batmanem”[146].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Batman: Arkham Asylum (PC). gry-online. [dostęp 2012-08-12]. (pol.).
  2. ↑ a b c d Batman: Arkham Asylum(PC). Metacritic. [dostęp 2009-09-15]. (ang.).
  3. ↑ Batman: Return to Arkham. PlayStation Store. [dostęp 2021-11-27]. (pol.).
  4. ↑ Batman: Arkham Asylum Game of the Year Edition. Steam. [dostęp 2021-11-27]. (pol.).
  5. ↑ a b Seth Schiesel: On a Grim Island, a Caped Crusader for a Teenager's Inner Adult. 4 września 2009. [dostęp 2013-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (11 kwietnia 2013)]. (ang.).
  6. ↑ a b Kevin Kelly: Interview: Paul Crocker of Rocksteady on Batman: Arkham Asylum. AOL, 29 maja 2009. [dostęp 2013-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  7. ↑ John Scott Lewinski: Kevin Conroy Brings Batman Street Cred to Arkham Asylum. Condé Nast Publications, 27 sierpnia 2009. [dostęp 2013-04-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (16 czerwca 2013)]. (ang.).
  8. ↑ AJ Glasser: Twenty Minutes With Batman: Arkham Asylum. Gawker Media, 30 stycznia 2009. [dostęp 2013-04-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (20 grudnia 2013)]. (ang.).
  9. ↑ Greg Miller: The Villains of Batman: Arkham Asylum. J2 Global, 10 lipca 2009. [dostęp 2013-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (3 lipca 2013)]. (ang.).
  10. ↑ a b c d Batman: Arkham City. Behind the Voice Actors. [dostęp 2013-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 listopada 2012)]. (ang.).
  11. ↑ a b Mike Fahey: Arkham Asylum's Scarecrow Design Is BioShock Creepy. Kotaku, 27 lipca 2009. [dostęp 2013-03-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (6 lipca 2013)]. (ang.).
  12. ↑ a b c d e Chris Kohler: A First-Hand Tour of Batman: Arkham Asylum's Madhouse. Condé Nast Publications, 30 stycznia 2009. [dostęp 2013-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (5 listopada 2012)]. (ang.).
  13. ↑ a b c Charlie Barratt: The 28 hidden characters in Batman: Arkham Asylum. Future plc, 2 września 2009. [dostęp 2013-03-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  14. ↑ Mike Schramm: Rocksteady and Paul Dini on the storytelling in Batman: Arkham City. AOL, 26 lipca 2011. [dostęp 2011-09-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (21 października 2012)]. (ang.).
  15. ↑ Which villains will appear in Batman: Arkham Asylum 2?. Future plc, 4 września 2009. [dostęp 2013-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  16. ↑ Barry Keating: Batman: Arkham Asylum – first-look. Future Publishing, 26 września 2008. [dostęp 2013-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  17. ↑ a b c Tom Bramwell: Batman: Arkham Asylum. Gamer Network, 16 kwietnia 2009. [dostęp 2013-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (30 czerwca 2013)]. (ang.).
  18. ↑ a b c d Brian LeTendre: The Gameplay of Batman: Arkham Asylum. Boiling Point Productions, 14 sierpnia 2009. [dostęp 2013-03-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  19. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Dan Whitehead: Batman: Arkham Asylum Review. Eurogamer, 21-08-2009. (ang.).
  20. ↑ a b c d e f g h i j Tom Hoggins: Batman: Arkham Asylum video game review. 25 sierpnia 2009. [dostęp 2013-03-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (22 października 2012)]. (ang.).
  21. ↑ Jason Serafino: 39. Remote-Controlled Batarang. Complex Media, 17 lipca 2012. [dostęp 2013-03-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 stycznia 2013)]. (ang.).
  22. ↑ Jason Serafino: 20. Explosive Gel. Complex Media, 17 lipca 2012. [dostęp 2013-03-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 stycznia 2013)]. (ang.).
  23. ↑ Batman: Arkham Asylum Walkthrough & Strategy Guide (Page 51). J2 Global, 24 stycznia 2009. [dostęp 2013-03-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  24. ↑ Greg Miller: Batman: Arkham Asylum – Chapters 3 and 4. J2 Global, 5 sierpnia 2009. [dostęp 2013-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2012)]. (ang.).
  25. ↑ a b c Andy Kelly: Read PSM3's Batman: Arkham Asylum review here (Page 2). Computer and Video Games, 21 sierpnia 2009. [dostęp 2013-03-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  26. ↑ Justin Calvert: Batman: Arkham Asylum. CBS Interactive, 26 sierpnia 2009. [dostęp 2013-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  27. ↑ Greg Miller: Batman: Arkham Asylum PS3 Sales Pass Xbox 360. J2 Global, 21 sierpnia 2009. [dostęp 2013-03-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (14 grudnia 2012)]. (ang.).
  28. ↑ Mark Warner: PhysX in Batman: Arkham Asylum Continued. HardOCP, 19 października 2009. [dostęp 2013-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  29. ↑ Chris Faylor: Batman: Arkham Asylum PC Delayed, Gets PhysX. GameFly, 6 sierpnia 2009. [dostęp 2010-05-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (12 września 2012)]. (ang.).
  30. ↑ Rich Brown: Nvidia's PhysX makes PC Batman: Arkham Asylum worth the wait. CBS Interactive, 21 września 2009. [dostęp 2013-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 października 2012)]. (ang.).
  31. ↑ a b Nick Chester: Is Batman: Arkham Asylum really better in 3D?. Destructoid, 24 maja 2010. [dostęp 2013-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (20 listopada 2012)]. (ang.).
  32. ↑ a b Batman: Arkham Asylum to Support NVIDIA PhysX technology. J2 Global, 6 sierpnia 2009. [dostęp 2013-03-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 listopada 2012)]. (ang.).
  33. ↑ Erik Brudvig: Batman: Arkham Asylum Announced. J2 Global, 13 sierpnia 2008. [dostęp 2013-03-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 listopada 2012)]. (ang.).
  34. ↑ a b c Mike Snider: The rest of the story: 'Batman: Arkham Asylum'. Gannett Company, 24 sierpnia 2009. [dostęp 2013-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (20 lipca 2014)]. (ang.).
  35. ↑ a b c d e f Kris Graft: Rocksteady's Sefton Hill Unmasks Batman: Arkham Asylum. Think Services, 19 października 2009. [dostęp 2013-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 maja 2013)]. (ang.).
  36. ↑ a b c d Nick Cowen: Batman: Arkham Asylum interview with Paul Dini. 2 września 2009. [dostęp 2013-03-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (31 października 2013)]. (ang.).
  37. ↑ a b Brian LeTendre: Paul Dini Talks Batman: Arkham Asylum. Boiling Point Productions, 24 kwietnia 2009. [dostęp 2013-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  38. ↑ a b Brian LeTendre: Producer Talks "Batman: Arkham Asylum". Boiling Point Productions, 6 marca 2009. [dostęp 2013-03-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  39. ↑ Batman: Arkham Asylum Packs a Punch with Unreal Engine 3. Epic Games. [dostęp 2013-03-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (17 lutego 2013)]. (ang.).
  40. ↑ Andrew Reiner: Tidbits: What You Didn't Know About Batman: Arkham Asylum. GameStop, 2 października 2009. [dostęp 2009-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 października 2009)]. (ang.).
  41. ↑ Shaun McInnis: GDC 2009: Batman: Arkham Asylum Hands-On Impressions. CBS Interactive, 26 marca 2009. [dostęp 2013-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (7 kwietnia 2009)]. (ang.).
  42. ↑ Jon Blyth: Batman: Arkham Asylum. Gamer Network, 30 stycznia 2009. [dostęp 2009-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 maja 2009)]. (ang.).
  43. ↑ Robert Purchese: Eidos expects Batman to score in the 90s. Gamer Network, 11 maja 2009. [dostęp 2013-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 czerwca 2013)]. (ang.).
  44. ↑ a b Batman: Arkham City. CBS Interactive, 1 lutego 2011. [dostęp 2011-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 marca 2012)]. (ang.).
  45. ↑ a b Nick Cowen: Batman Arkham City interview: superhero development. Guardian News and Media, 2 września 2011. [dostęp 2013-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (11 listopada 2011)]. (ang.).
  46. ↑ 'The ending was almost taboo' – Rocksteady looks back on Arkham City (Page 2). Future plc, 9 lutego 2012. [dostęp 2013-03-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (27 stycznia 2013)]. (ang.).
  47. ↑ Ryckert Dan: Finding The Asylum's Biggest Secret: Arkham City's Blueprints. GameStop, 9 sierpnia 2010. [dostęp 2013-03-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 marca 2013)]. (ang.).
  48. ↑ Kirk Hamilton: So Many Batmen, So Many Batman Musical Themes. Gawker Media, 17 października 2011. [dostęp 2013-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (14 maja 2013)]. (ang.).
  49. ↑ a b c d e Brian LeTendre: The Art of Batman: Arkham ASylum. Boiling Point Productions, 10 lipca 2009. [dostęp 2013-03-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  50. ↑ a b c Meagan Marie: The Art Direction Of Batman: Arkham Asylum. GameStop, 13 marca 2010. [dostęp 2013-03-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 kwietnia 2013)]. (ang.).
  51. ↑ Jeffrey Renaud: Kanalz Drives Wildstorm Towards 2010. Boiling Point Productions, 15 października 2009. [dostęp 2013-03-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 października 2012)]. (ang.).
  52. ↑ James Orry: Batman: Arkham Asylum confirmed for Aug 28. Pro-G Media Ltd, 29 maja 2009. [dostęp 2013-03-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (6 sierpnia 2012)]. (ang.).
  53. ↑ a b Batman: Arkham Asylum Game of the Year Edition Announced For Europe and Other PAL Territories. Think Services, 4 marca 2010. [dostęp 2013-03-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2010)]. (ang.).
  54. ↑ a b Chris Faylor: Batman: Arkham Asylum 'Game of the Year Edition' Coming to North America with 3D Glasses. AOL, 16 marca 2010. [dostęp 2013-03-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 listopada 2012)]. (ang.).
  55. ↑ Feral Interactive: Batman: Arkham Asylum release announcement. Feral Interactive, 3 listopada 2011. [dostęp 2013-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 maja 2013)]. (ang.).
  56. ↑ Steve Watts: Batman: Arkham Asylum coming to Mac. GameFly, 15 września 2011. [dostęp 2013-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  57. ↑ Cunning copyright catches crooks. BBC, 15 września 2009. [dostęp 2013-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  58. ↑ Tom Hoggins: Batman: Arkham Asylum pirates caught out by 'poison gas' trick. 14 września 2009. [dostęp 2013-03-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 czerwca 2013)]. (ang.).
  59. ↑ Ben Kuchera: First picture of batarang packaged with Dark Asylum released. Condé Nast Publications, 10 kwietnia 2009. [dostęp 2013-03-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 grudnia 2013)]. (ang.).
  60. ↑ Greg Miller: Batman: Arkham Asylum Collector's Edition Review. J2 Global, 25 sierpnia 2009. [dostęp 2013-03-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2 grudnia 2012)]. (ang.).
  61. ↑ Robert Purchese: Batman bonus for GAME pre-orders. Gamer Network, 24 lipca 2009. [dostęp 2013-03-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  62. ↑ Justin McElroy: Batman: Arkham Asylum GOTY Edition not coming to North America. AOL, 4 marca 2010. [dostęp 2013-03-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  63. ↑ Griffin McElroy: Batman: Arkham Asylum GOTY edition coming to NA in maj. AOL, 16 marca 2010. [dostęp 2013-03-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  64. ↑ Red Fly Studios Worked On Devil maj Cry And Batman: Arkham Asylum Nintendo Wii Ports. Siliconera, 27 grudnia 2016. [dostęp 2019-05-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 maja 2019)]. (ang.).
  65. ↑ a b Julia Alexander: Batman: Return to Arkham remaster coming to PS4, Xbox One this lipiec. 18 maja 2016. [dostęp 2016-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 maja 2016)]. (ang.).
  66. ↑ Mike Futter: Batman: Return To Arkham Is Real, With Both Games Using Unreal Engine 4. GameStop, 18 maja 2016. [dostęp 2016-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (23 lipca 2016)]. (ang.).
  67. ↑ Tom Phillips: Finally, the Batman: Return to Arkham collection is official. 18 maja 2016. [dostęp 2016-05-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 maja 2016)]. (ang.).
  68. ↑ Mike Futter: Batman: Return To Arkham Gets Indefinite Delay. GameStop, 28 czerwca 2016. [dostęp 2016-06-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 lipca 2016)]. (ang.).
  69. ↑ Jeff Cork: Comparison Video Shows How Batman: Return To Arkham Stacks Up To Originals. GameStop, 6 września 2016. [dostęp 2016-09-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 września 2016)]. (ang.).
  70. ↑ Ryan Clements: The Joker Playable in Batman: Arkham Asylum. J2 Global, 23 kwietnia 2009. [dostęp 2013-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 czerwca 2013)]. (ang.).
  71. ↑ Mike Fahey: Play As The Joker In Arkham Asylum PS3. Gawker Media, 23 kwietnia 2009. [dostęp 2013-05-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 maja 2013)]. (ang.).
  72. ↑ Mike Fahey: Insane Night Brings Two New Challenge Maps To Arkham Asylum. Gawker Media, 14 września 2009. [dostęp 2009-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (5 października 2009)]. (ang.).
  73. ↑ Alexander Swilinski: Free Batman 'Prey in Darkness' DLC detailed, arrives tomorrow on PS3 in NA [update]. AOL, 23 września 2009. [dostęp 2013-03-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  74. ↑ Kat Bailey: Batman: Arkham Asylum Demo Coming 7 sierpnia. Ziff Davis, 3 sierpnia 2009. [dostęp 2013-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (6 listopada 2012)]. (ang.).
  75. ↑ Batcave Outpost Apartment, MotorStorm Event Space, and Tons More Coming to PlayStation Home. Sony Computer Entertainment, 12 sierpnia 2009. [dostęp 2013-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (5 lutego 2013)]. (ang.).
  76. ↑ Michael McWhertor: Mark Hamill, You To Appear In Batman: Arkham Asylum. Kotaku, 9 września 2008. [dostęp 2008-09-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (11 września 2008)]. (ang.).
  77. ↑ Andrew Reiner: Batman: Arkham Asylum Toy Shots Released From The Madhouse. GameStop, 18 maja 2010. [dostęp 2013-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 października 2012)]. (ang.).
  78. ↑ Andrew Reiner: Batman: Arkham Asylum Series 2 Toys Revealed. GameStop, 23 czerwca 2010. [dostęp 2013-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (12 stycznia 2013)]. (ang.).
  79. ↑ a b c Thierry Nguyen: Batman: Arkham Asylum Review. 1up.com, 21-08-2009. (ang.).
  80. ↑ a b c d e f Review: Batman – Arkham Asylum. edge-online.com, 01.09.2009. (ang.).
  81. ↑ Tiago Lopes: Batman: Arkham Asylum – Análise. Eurogamer, 07-09-2009. (port.).
  82. ↑ Sterling McGarvey: Batman: Arkham Asylum Review. g4tv.com, 21-08-2009. [dostęp 2012-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-21)]. (ang.).
  83. ↑ a b c Batman: Arkham Asylum. gameinformer.com. [dostęp 2012-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-30)]. (ang.).
  84. ↑ Verminus (gry-online.pl): Batman: Arkham Asylum – recenzja gry. gry-online.pl, 18 września 2009. (pol.).
  85. ↑ Batman: Arkham Asylum. gamespot.com. (ang.).
  86. ↑ Greg Miller: Batman: Arkham Asylum Review. Behold the greatest comic book game of all time.. ign.com, 11.09.2009. (ang.).
  87. ↑ Greg Miller: Batman: Arkham Asylum Review. Behold the greatest comic book game of all time.. ign.com, 21.08.2009. (ang.).
  88. ↑ Batman: Arkham Asylum Review. videogamer.com, 27-08-2009. (ang.).
  89. ↑ a b Batman: Arkham Asylum(PS3). Metacritic. [dostęp 2009-08-25]. (ang.).
  90. ↑ a b Batman: Arkham Asylum(X360). Metacritic. [dostęp 2009-08-25]. (ang.).
  91. ↑ Redakcja PSX Extreme. Top 10 gier 2009 według redakcji PSX Extreme. „PSX Extreme”. 2/2010, s. 48-49. Katowice: Grupa 69. ISSN 1429-172X. (pol.). 
  92. ↑ Batman: Arkham Asylum – 2.5 million Bat-units shipped.. Eurogamer, 21 września 2009. [dostęp 2017-12-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 grudnia 2017)]. (ang.).
  93. ↑ Leigh Alexander: Batman: Arkham Asylum Swoops To The Top In UK. UBM plc, 1 września 2009. [dostęp 2017-12-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 grudnia 2017)]. (ang.).
  94. ↑ a b Most critically acclaimed superhero videogame. Guinness World Records. [dostęp 2015-04-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (23 kwietnia 2015)]. (ang.).
  95. ↑ "Batman: Arkham Asylum" Awarded a Guinness World Record. Boiling Point Productions, 31 sierpnia 2009. [dostęp 2013-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (5 października 2009)]. (ang.).
  96. ↑ a b c d e Greg Miller: Batman: Arkham Asylum (Game of the Year) Review. J2 Global, 26 maja 2010. [dostęp 2013-03-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (16 marca 2013)]. (ang.).
  97. ↑ a b c d e Chris Kohler: Review: Creepy Batman: Arkham Asylum Redefines Comic-Book Game. Condé Nast Publications, 1 września 2009. [dostęp 2013-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (14 czerwca 2013)]. (ang.).
  98. ↑ a b Andy Robinson: Batman: Arkham Asylum Review. Future plc, 21 sierpnia 2009. [dostęp 2013-03-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (27 listopada 2012)]. (ang.).
  99. ↑ a b Ben Fritz: Batman: Arkham City review. 15 września 2009. [dostęp 2013-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  100. ↑ a b Batman: Arkham Asylum ships 2.5 million. Future plc, 22 września 2009. [dostęp 2013-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 grudnia 2014)]. (ang.).
  101. ↑ Jim Reilly: Batman: Arkham Asylum PS3 Sales Pass Xbox 360. J2 Global, 11 grudnia 2009. [dostęp 2013-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 grudnia 2013)]. (ang.).
  102. ↑ Jason Dietz: The Best Games of 2009. CBS Interactive, 9 grudnia 2009. [dostęp 2013-08-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 maja 2013)]. (ang.).
  103. ↑ Jason Dietz: The Best Games of 2009 (Page 2). CBS Interactive, 9 grudnia 2009. [dostęp 2013-08-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (16 maja 2013)]. (ang.).
  104. ↑ Jason Dietz: The Best Games of 2009 (Page 3). CBS Interactive, 9 grudnia 2009. [dostęp 2013-08-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (3 listopada 2012)]. (ang.).
  105. ↑ Leigh Alexander: The best games of 2009. The Onion, Inc., 4 stycznia 2010. [dostęp 2013-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (27 września 2013)]. (ang.).
  106. ↑ Batman: Arkham Asylum (360, PS3, PC). CBS Interactive, 16 grudnia 2009. [dostęp 2013-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  107. ↑ Top 10 Video Games – 2. Batman: Arkham Asylum. Time, 8 grudnia 2009. [dostęp 2013-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (6 kwietnia 2013)]. (ang.).
  108. ↑ Erik Norris: 10 Best Games of 2009. AtomicMedia, 28 grudnia 2009. [dostęp 2013-04-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (15 listopada 2012)]. (ang.).
  109. ↑ Eurogamer Readers’ Top 50 Games of 2009 • Page 5. Eurogamer, 2009-12-31. [dostęp 2020-03-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 września 2011)]. (ang.).>
  110. ↑ Complex's Best of 2009: The Top 25 Video Games. Complex Media, 28 grudnia 2009. [dostęp 2013-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (6 października 2013)]. (ang.).
  111. ↑ Best Games of 2009. J2 Global. [dostęp 2013-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (16 kwietnia 2013)]. (ang.).
  112. ↑ Christopher Grant: Joystiq's Top 10 of 2009: Batman: Arkham Asylum. AOL, 1 stycznia 2010. [dostęp 2013-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 listopada 2012)]. (ang.).
  113. ↑ Nick Cowen: Top 10 video games of 2009. 14 grudnia 2009. [dostęp 2013-04-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 grudnia 2013)]. (ang.).
  114. ↑ Peter Nowak: Top five video games of 2009. Canadian Broadcasting Corporation, 29 grudnia 2009. [dostęp 2013-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (15 czerwca 2013)]. (ang.).
  115. ↑ Chris Kohler: The 10 Best Videogames of 2009. Condé Nast Publications, 30 grudnia 2009. [dostęp 2013-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 stycznia 2013)]. (ang.).
  116. ↑ Gamasutra's Best Of 2009: Top 10 Games Of The Year. Think Services, 23 grudnia 2009. [dostęp 2013-04-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (14 marca 2013)]. (ang.).
  117. ↑ Patrick Kolan: IGN AU's Top 10 Games of 2009. J2 Global, 3 grudnia 2009. [dostęp 2013-04-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (7 listopada 2012)]. (ang.).
  118. ↑ Eurogamer staff: Eurogamer Readers' Top 50 Games of 2009 • Page 5. Eurogamer, 2009-12-31. [dostęp 2020-03-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 września 2011)]. (ang.).
  119. ↑ 28 – Batman: Arkham Asylum. Empire, sierpień 2014. [dostęp 2014-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 sierpnia 2014)]. (ang.).
  120. ↑ Top 100 Games of all Time: #91 – Batman: Arkham Asylum. J2 Global, 2015. [dostęp 2015-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (14 października 2015)]. (ang.).
  121. ↑ The PC Gamer Top 100 Greatest Games (Page 7). PC Gamer, 3 września 2015. [dostęp 2015-09-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (5 września 2015)]. (ang.).
  122. ↑ Martin Robinson: Eurogamer's Games of the Generation: The top 50. Gamer Network, 4 listopada 2013. [dostęp 2013-11-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (27 marca 2016)]. (ang.).
  123. ↑ Top 100 Games of a Generation: #22 – Batman: Arkham Asylum. J2 Global, 2014. [dostęp 2015-07-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (21 listopada 2020)]. (ang.).
  124. ↑ The 50 best video games of the 21st century. 2019-09-19. [dostęp 2020-03-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (22 września 2019)]. (ang.).
  125. ↑ Max Nicholson: Top 100 Unforgettable Video Game Moments. IGN, 14 września 2017. [dostęp 2017-09-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (14 września 2017)]. (ang.).
  126. ↑ 'Uncharted 2: Among Thieves' Breaks Away and Flees with 10 Awards During the 13th Annual Interactive Achievement Awards. PR Newswire, 18 lutego 2010. [dostęp 2010-02-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 października 2012)]. (ang.).
  127. ↑ 2010 Interactive Achievement Awards. Academy of Interactive Arts & Sciences, 2010. [dostęp 2013-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (22 kwietnia 2013)]. (ang.).
  128. ↑ Leigh Alexander: Uncharted 2 Wins Spike's Game Of The Year 2009, Rocksteady Best Studio. Think Services, 14 grudnia 2009. [dostęp 2009-12-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (14 maja 2013)]. (ang.).
  129. ↑ Stephen Totilo: Spike Video Game Awards Nominees Announced. Kotaku, 18 listopada 2009. [dostęp 2013-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (6 sierpnia 2012)]. (ang.).
  130. ↑ 2009 Awards | NAVGTR. [dostęp 2019-12-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (11 grudnia 2019)]. (ang.).
  131. ↑ Jake Gaskill: Batman: Arkham Asylum Wins BAFTA Game Of The Year. NBCUniversal, 19 marca 2010. [dostęp 2013-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (12 stycznia 2013)]. (ang.).
  132. ↑ Game Audio Network Guild Awards (2010). IMDb. [dostęp 2020-03-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (21 listopada 2020)]. (ang.).
  133. ↑ Uncharted 2, Flower, Assassin's Creed II Lead Finalists for the Tenth Annual Game Developers Choice Awards. PR Newswire, 19 stycznia 2010. [dostęp 2010-01-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (22 stycznia 2010)]. (ang.).
  134. ↑ 10th Annual Game Developers Choice Awards. Game Developers Conference, 2010. [dostęp 2013-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 kwietnia 2013)]. (ang.).
  135. ↑ Develop Awards: The 2010 winners list. „MCV/DEVELOP”, 2010-07-14. [dostęp 2020-03-06]. (ang.). 
  136. ↑ Golden Reel Award nominees announced. 22 stycznia 2010. [dostęp 2013-03-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 stycznia 2014)]. (ang.).
  137. ↑ Get Your Batman: Arkham City Questions Answered. J2 Global, 5 września 2011. [dostęp 2013-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 kwietnia 2013)]. (ang.).
  138. ↑ Wesley Yin-Poole: Batman: Arkham City release date. Eurogamer Network, 11 marca 2011. [dostęp 2011-03-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (30 listopada 2012)]. (ang.).
  139. ↑ Evan Narcisse: The Surprising Stories That Connect Batman: Arkham City to Arkham Asylum. Gawker Media, 21 października 2011. [dostęp 2012-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 października 2012)]. (ang.).
  140. ↑ Matt Bradford: Rocksteady dissects Batman: Arkham City's controversial ending. Future plc, 9 lutego 2012. [dostęp 2013-02-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 listopada 2013)]. (ang.).
  141. ↑ Batman: Arkham City Comic Book First Look. CBS Interactive, 4 kwietnia 2011. [dostęp 2013-03-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (21 grudnia 2011)]. (ang.).
  142. ↑ Batman: Arkham City comic book miniseries announced!. Warner Bros., 9 lutego 2012. [dostęp 2013-03-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 czerwca 2013)]. (ang.).
  143. ↑ Brian Vore: maj Cover Revealed: Batman: Arkham Origins. GameStop, 9 kwietnia 2013. [dostęp 2013-04-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (11 kwietnia 2013)]. (ang.).
  144. ↑ Colin Moriarty: The New Batman Game is Batman: Arkham Knight. 4 marca 2014. [dostęp 2014-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 marca 2014)]. (ang.).
  145. ↑ Ben Parfitt: UPDATE: Retailer outs Batman Arkham Knight. Intent Media, 4 marca 2014. [dostęp 2014-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 marca 2014)]. (ang.).
  146. ↑ Scott Hill: Grant Morrison's Batman, Inc. Births Comics' First Zen Billionaire. Condé Nast Publications, 11 lutego 2010. [dostęp 2013-03-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 lipca 2013)]. (ang.).
Batman
Filmy
Animacje
Seriale kinowe
Seriale telewizyjne
Gry komputerowe
Odtwórcy roli Batmana
Bohaterowie
Złoczyńcy
Ludzie
Pojazdy
Miejsca
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Batman:_Arkham_Asylum&oldid=72220023”