Bazylika Najświętszej Marii Panny na Zatybrzu

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
bazylika Najświętszej Marii Panny na Zatybrzu
Basilica di Santa Maria in Trastevere
Kościół tytularny
Ilustracja
Fasada z portykiem Carla Fontany
Państwo

 Włochy

Miejscowość

Rzym
Piazza Santa Maria in Trastevere

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

NMP na Zatybrzu[1]

Bazylika mniejsza
• nadający tytuł

od 221
papież Kalikst I

Wspomnienie liturgiczne

15 sierpnia[2]

Położenie na mapie Rzymu
Mapa konturowa Rzymu, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „bazylika Najświętszej Marii Panny na Zatybrzu”
Położenie na mapie Włoch
Mapa konturowa Włoch, w centrum znajduje się punkt z opisem „bazylika Najświętszej Marii Panny na Zatybrzu”
Położenie na mapie Lacjum
Mapa konturowa Lacjum, w centrum znajduje się punkt z opisem „bazylika Najświętszej Marii Panny na Zatybrzu”
Ziemia41°53′22″N 12°28′11″E/41,889444 12,469722
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Bazylika Najświętszej Marii Panny na Zatybrzu[3] (wł. Basilica di Santa Maria in Trastevere) – rzymskokatolicki kościół tytularny, jeden z najstarszych kościołów w Rzymie na Zatybrzu, założony przez św. Kaliksta.

Świątynia ta jest kościołem parafialnym oraz kościołem tytularnym, mającym również rangę bazyliki mniejszej[1]. Jest też kościołem stacyjnym z trzeciego czwartku Wielkiego Postu.

Lokalizacja[edytuj | edytuj kod]

Kościół znajduje się w XIII Rione Rzymu – Zatybrze (Trastevere) przy Piazza Santa Maria in Trastevere[2].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Według legendy kościół ufundował Kalikst I w latach 217–222.[4] Jednak bardziej prawdopodobne jest, że – tak jak praktykowano w tamtych czasach – w jego domu odbywały się spotkania modlitewne grupy chrześcijan[4]. Natomiast budowlę o charakterze sakralnym w tym miejscu postawił Juliusz I pomiędzy 340 a 352 rokiem[4][2]. W aktach synodu z 499 roku kościół określony został jako Titulus Iulii, natomiast dopiero podczas kolejnego synodu w 595 roku jako Titulus Iulii et Callisti[2].

W VIII i IX wieku kościół podlegał przebudowom, podczas których m.in. dodano nawy boczne[4]. W tym czasie w kościele umieszczono relikwie św. Kaliksta przeniesione z katakumb[4]. W latach 1138–1148 miała miejsce kolejna przebudowa na polecenie papieża Innocentego II, podczas której wykorzystano materiał pochodzący z term Karakalli[2]. W 1291 Pietro Cavallini ozdobił fasadę kościoła mozaikami na zlecenie Bertolda Stefaneschiego. W latach 1580–1585 prawdopodobnie Martino Longhi Starszy odnowił kościół i zbudował kaplicę Altemps. Z kolei w 1617 Domenichino ozdobił kasetonowy strop. W 1702 papież Klemens XI zlecił przebudowę portyku Carlowi Fontanie[4], a w 1866–1877 Virginio Vespignani odrestaurował kościół[4].

Centralne drzwi wejścia głównego bazyliki pełniły funkcję Drzwi Świętych w latach jubileuszowych 1625, 1700, 1825 i 1900[2].

Architektura i sztuka[edytuj | edytuj kod]

Dzwonnica bazyliki pochodzi z XII wieku, ma cztery kondygnacje powyżej linii dachu, które oddzielone są ozdobnymi gzymsami[2]. Na drugiej kondygnacji jest ok. 250-letni zegar[2]. W niszy na szczycie dzwonnicy umieszczono XVII-wieczną mozaikę Matka Boża z Dzieciątkiem[4].

W górnej części fasady znajduje się mozaika z XIII wieku przedstawiająca tronującą Matkę Bożą, dwóch donatorów i 10 postaci kobiecych, symbolizujących ewangeliczne Panny Mądre i Głupie[2].

Dzwonnica bazyliki
XIII-wieczna mozaika w górnej części fasady


Portyk jest dziełem Carla Fontany z 1702 roku, zbudowanym z pięciu arkad w stylu jońskim, z balustradą u góry ozdobioną figurami papieży (dzieła od lewej: Jeana-Baptisty Théodona, Michela Maille, Lorenza Ottoniego i Vincenza Felici)[4].

Bazylika jest trójnawowa, podzielona przez 21[2] granitowych kolumn pochodzących z term Karakalli[4]. Drewniany sufit został zaprojektowany w 1617 r. przez Domenichino, w jego centrum znajduje się malowidło Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny[2]. Z kolei na ścianach bocznych nawy głównej znajduje się 16 fresków z lat 1865–1866 różnego autorstwa przedstawiających świętych męczenników[2].

Wnętrze bazyliki
Sufit bazyliki
Widok na ołtarz główny


W prezbiterium umieszczono cyborium na czterech kolumnach, dzieło Vespignaniego[4]. Pod ołtarzem głównym znajduje się konfesja z relikwiami świętych: Kaliksta, Korneliusza, Juliusza i Kalepodiusza, które zostały przeniesione w to miejsce z katakumb w 790 roku[2].

Apsyda dekorowana jest mozaikami. W jej górnej części znajduje się Chrystus z Maryją po prawicy i ze świętymi po obu stronach (po prawej: św. Piotr, Korneliusz, Juliusz i Kalepodiusz, po lewej: papież Innocenty z modelem kościoła w rękach, Wawrzyniec i Kalikst)[2]. W pasie poniżej znajduje się Baranek Boży i 12 owiec symbolizujących Apostołów[4]. Poniżej z kolei na wysokości okien umieszczono cykl mozaik ze scenami z życia Maryi prawdopodobnie z lat 1290–1291 autorstwa Pietra Cavalliniego[2]. Nad stallami znajdują się freski Agostino Ciampelli z 1600 roku przedstawiające anioły i symbole maryjne[2].

Mozaiki w apsydzie
Chrystus z Maryją w otoczeniu świętych
Pietro Cavallini – Narodziny Dziewicy, mozaika w apsydzie
Pietro Cavallini – Zwiastowanie, mozaika w apsydzie


W trzech oknach nad wejściem znajdują się witraże z XIX wieku, przedstawiające (od lewej do prawej) trzech świętych papieży: Juliusza, Kaliksta i Korneliusza[2].

Podłoga jest w stylu Cosmatich, ale została odrestaurowana i przebudowana w XIX wieku, chociaż w sposób ogólnie wierny oryginalnemu projektowi[2].

W prawej nawie za wejściem bocznym zlokalizowana jest zakratowana nisza, w której umieszczono łańcuch i kamień, wg tradycji przywiązany do szyi św. Kaliksta podczas wrzucania go do studni[4].

Witraże ze świętymi papieżami: Juliszem, Kalikstem i Korneliuszem
Podłoga bazyliki w stylu Cosmatich
Nisza z kamieniem, który wg tradycji przywiązano do szyi św. Kaliksta


Kaplica po lewej stronie prezbiterium nosi nazwę Kaplicy Altemps (od nazwiska kard. Marco Sittico Altemps)[4]. W ołtarzu tej kaplicy znajduje się obraz Madonna della Clemenza z VI-IX wieku[2]. Projektantem kaplicy Altemps był Martino Longhi Starszy, natomiast została ona udekorowana stiukiem i freskami autorstwa Pasquale Cati (przedstawiającymi m.in. Sobór Trydencki)[4].

W westybulu znajdują się dwa fragmenty mozaiki z I wieku przedstawiające ptactwo wodne i sceny morskie, pochodzące z Palestriny[2].

Pod posadzką kaplicy chrzcielnej (projektu Filippo Raguzzini z 1741 roku) w 1920 roku odkryto antyczne ruiny zabudowań mieszkalnych – być może są to pozostałości domu papieża Kaliksta I[4].

Kaplica Altemps
Kaplica Altemps
Madonna della Clemenza
Malowidła na suficie kaplicy Altemps
Pasquale Cati (1588) – Sobór trydencki


Kardynałowie prezbiterzy[edytuj | edytuj kod]

Bazylika Santa Maria in Trastevere jest jednym z kościołów tytularnych nadawanych kardynałom-prezbiterom (Titulus S. Mariae trans Tiberim)[5]. Jego kardynałem był także Kardynał Józef Glemp, a poprzednim był Stefan Wyszyński.

W XVI wieku kardynałem tego kościoła był Stanisław Hozjusz, który został w nim pochowany (jego płyta nagrobna została wmurowana w pobliżu ołtarza po prawej stronie nawy).

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Parrocchia santa Maria in Trastevere w serwisie Diocesi di Roma. [dostęp 2018-11-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-20)]. (wł.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Santa Maria in Trastevere na Churches of Rome. [dostęp 2018-11-17]. (ang.).
  3. ↑ Polski egzonim przyjęty na 122. posiedzeniu KSNG.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Zatybrze cz. 3 – Zaułki Trastevere na Zagubieni w Rzymie. [dostęp 2018-11-17].
  5. ↑ Bazylika Najświętszej Marii Panny na Zatybrzu [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2018-11-17] (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Rudolf HülsSari Gilbert, Michael Brouse: Przewodnik National Geographic – Rzym. G+J RBA Sp. z o.o.& Co. Spółka Komandytowa, 2002, s. 182-183. ISBN 83-88132-81-4.
  • Przewodniki Wiedzy i Życia – Rzym. Hachette Livre Polska Sp. z o.o., 2006, s. 212-213. ISBN 83-7184-448-4.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bazylika_Najświętszej_Marii_Panny_na_Zatybrzu&oldid=73454975”