Biblioteca Marciana

Biblioteca Marciana

Budynek zaprojektowany przez J. Sansovina
Państwo	Włochy
Miejscowość	Wenecja
Adres	Plac św. Marka w Wenecji
Położenie na mapie Wenecji Biblioteca Marciana
Położenie na mapie Włoch Biblioteca Marciana
Położenie na mapie Wenecji Euganejskiej Biblioteca Marciana
45°26′00″N 12°20′21″E
Strona internetowa

Północna fasada biblioteki (1831)

Biblioteca Nazionale Marciana, także Biblioteca di San Marco – jedna z największych bibliotek we Włoszech i jednocześnie najważniejsza biblioteka Wenecji. Posiada w swoich zbiorach jeden z najważniejszych w świecie zbiorów rękopisów greckich, łacińskich i orientalnych.

Siedziba biblioteki znajduje się przy placu św. Marka, pomiędzy Dzwonnicą św. Marka (wł. Campanile di San Marco) i gmachem mennicy (wł. La Zecca).

Biblioteka nosiła w swojej historii także inne nazwy: Biblioteca Marciana, Biblioteca di San Marco, Libreria Marciana, Libreria Sansoviniana, Libreria Vecchia i Libreria di San Marco.

Historia

Po raz pierwszy plany stworzenia publicznej biblioteki w Wenecji pojawiły się w 1362 r., jednakże inicjator przedsięwzięcia – Francesco Petrarca nie zdołał zrealizować swojego projektu. W chwili śmierci przekazał swoją prywatną bibliotekę rodowi Da Carrara, Panom Padwy.

Zalążkiem przyszłej biblioteki publicznej w Wenecji stał się zbiór ksiąg ofiarowanych przez kardynała Giovanniego Bessariona, który w dniu 31 maja 1468 r. dokonał uroczystej donacji na rzecz Republiki Weneckiej "ad communem hominum utilitatem" (łac. "na powszechny ludzi użytek"); zbiór Bessariona był jedną z większych kolekcji swoich czasów i składał się z 746 kodeksów, spośród których 482 kodeksy spisane były po grecku i 246 po łacinie, do których po śmierci donatora dołączyło kolejne 250 manuskryptów.

Biblioteka zwiększała swój zasób dzięki licznym donacjom i zapisom testamentowym, jak również dzięki włączaniu całych kolekcji innych bibliotek Wenecji i Najjaśniejszej Republiki. Wiele z ofiarowanych kodeksów pochodziło z Bizancjum, zdobytego w 1453 r. przez siły osmańskie. Także dzięki temu Wenecja stała się czołowym ośrodkiem studiów nad klasykami greckimi, przyciągając licznych humanistów, spośród których wielu było skupionych wokół wydawcy Alda Manunzia w Akademii Aldyńskiej.

W 1603 r. weszła w życie ustawa nakazująca każdemu wydawcy książek w granicach Republiki Weneckiej złożenie w Bibliotece św. Marka egzemplarza obowiązkowego każdej książki tłoczonej w posiadłościach weneckich; w ten sposób Libreria św. Marka stała się biblioteką państwową Najjaśniejszej Republiki Weneckiej. Po upadku Wenecji w r. 1797 zbiory zgromadzeń religijnych zniesionych dekretami Napoleona zostały przejęte do zbiorów Biblioteki Marcjańskiej.

W 1811 r. biblioteka została przeniesiona do sąsiedniego Pałacu Dożów (wł. Palazzo Ducale), po czym dopiero w 1924 r. powróciła do swojej historycznej siedziby. Obecnie poza Palazzo della Libreria zajmuje budynki Fabbrica della Zecca w dawnym kompleksie weneckiej mennicy państwowej, projektantem budynku jest Jacopo Sansovino.

Bibliotekarze

• Marcantonio Sabellico (1436-1506) ?
• od 1530 r. Pietro Bembo (1470-1547) ?
• przez 40 lat kustoszem biblioteki był Jacopo Morelli pochodzący z Barbengo.

Fasada gmachu

Fasadę zaprojektował Jacopo Sansovino, któremu zlecono zbudowanie gmachu wyraźnie zaznaczającego się w strukturze przestrzennej placu, jednakże nie umniejszając znaczenia i walorów przestrzeni placu; ponadto Sansovino musiał tak skomponować zabudowę, aby nie naruszyć starszych obiektów stojących przy nim. Fasada została skomponowana jako dwupoziomowa, z użyciem porządku spiętrzonego, który w sposób definitywny określił dekorację budowli; w partii parteru zastosowano porządek dorycki z tryglifami i wydatnymi metopami, natomiast w partii piętra Sansovino zastosował porządek joński. Za wielce innowacyjne uchodzi zastosowanie serlian określających wyraz plastyczny górnej partii fasady.

Dekoracja fasady oparta o ornamenty została wzbogacona i uszlachetniona rzeźbami figuralnymi (nie należy zapominać, że Sansovino był także rzeźbiarzem i wykorzystał swoją wiedzę w tym zakresie); wielki gzyms ze statuami ustawionymi na osiach kolumn są doskonałym przykładem renesansowego zwieńczenia fasady. Po raz pierwszy zastosowano w Palazzo della Libreria opróżnienie pól parapetów w zwieńczeniu, poza tą innowacją całość została skomponowana zgodnie z modelami rzymskimi, i tak na przykład zastosowano festony, stosowane w rzymskiej sztuce sepulkralnej. Palladio określił budynek biblioteki jako najbogatszy i najbardziej ozdobny budynek jaki powstał od czasów antycznych aż dotąd.

Libreria

Kardynał Bessarion zastrzegł sobie, że książki z jego donacji mają zostać pomieszczone w godnej swojej wartości siedzibie, zbudowanie godnej siedziby zabrało władzom Republiki Weneckiej kilkadziesiąt lat. Początkowo zbiory biblioteki umieszczono w budynku przy Riva degli Schiavoni, następnie przy Placu św. Marka, wreszcie w pałacu Dożów.

Dopiero w 1537 r. rozpoczęto według projektu Sanosvina budowę gmachu Palazzo della Libreria przy Placu św. Marka; w 1545 r. zawalił się strop nad czytelnią biblioteki, przez co Sansovino trafił do więzienia. Dzięki zabiegom wpływowych przyjaciół został jednakże wypuszczony i dzięki temu mógł wznowić prace budowlane, jednakże z własnych środków musiał pokryć koszty odszkodowania. Biblioteka wprowadziła się do budynku w 1553 r.; budynek nie został jednak w pełni ukończony do tego momentu, ostatnie prace przy nim przeprowadził Vincenzo Scamozzi w 1588 r.; Scamozzi objął kierownictwo budowy po śmierci Sansovina, która nastąpiła w 1570 r.

Przy ozdabianiu gmachu pracowali między innymi tacy artyści jak Tycjan, Paolo Veronese, Alessandro Vittora, Battista Franco, Giuseppe Porta, Bartolomeo Ammannati i Tintoretto.

Jednopiętrowy budynek posiada parter ozdobiony arkadami w porządku doryckim, powyżej którego znajduje się belkowanie doryckie złożone z naprzemiennych tryglifów i metop; ponad nim znajduje się piętro zbudowane w porządku jońskim, ponad którym umieszczono bogaty fryz, na którym przedstawiono putta i festony z kwiatów; połacie ponad obramieniami łuków wewnętrznych serlian wypełniono bogatą dekoracją rzeźbiarską. W zwieńczeniu znajduje się balustrada, na której ustawiono posągi bóstw greckich i rzymskich, dzieła Alessandra Vittorii i innych znanych artystów.

Zbiory

Biblioteca Nazionale Marciana posiada szczególnie bogate zbiory z zakresu filologii klasycznej i historii Wenecji. Na zbiory biblioteki składają (2006):

• 622 804 tomy książek drukowanych;
• 2887 inkunabułów;
• 13 113 rękopisów;
• 24 069 woluminów druków z XVI w.

Najbardziej wartościowymi egzemplarzami ze zbiorów Biblioteki św. Marka są dwa kodeksy z rękopisami Iliady: Homerus Venetus A oraz Homerus Venetus B.

Godne wspomnienia są także Chronologia magna autorstwa Fra Paolino, manuskrypt z pismami Pliniusza z 1481 r., dawniej własność Giovanniego Pico della Mirandoli, jak również egzemplarz pierwszej książki wydrukowanej w Wenecji - Epistolae ad familiares Cycerona z 1481 r. Biblioteka posiada także 56 tomów dziennika Marina Sanuda Młodszego, stanowiącego jedno z najważniejszych źródeł do historii Wenecji w latach 1496-1533; książnica posiada także kompletny zbiór druków spod prasy Alda Manunzia, tzw. Aldynów. Kolekcja kartograficzna składa się z map i atlasów, zarówno dawnych, jak i współczesnych; do najstarszych zabytków kartografii należy mapa świata Fra Mauro z 1459 r. oraz plan Wenecji Jacopa de’ Barbari z 1500 r.

Wybrane rękopisy

• Codex Nanianus
• Codex Cumanicus
• Kodeks 0243
• Minuskuł 205
• Minuskuł 206
• Minuskuł 207
• Minuskuł 208
• Minuskuł 209
• Minuskuł 210
• Minuskuł 211
• Minuskuł 212
• Minuskuł 213
• Minuskuł 214
• Minuskuł 215
• Minuskuł 217
• Minuskuł 354
• Minuskuł 355
• Minuskuł 357
• Minuskuł 405
• Minuskuł 406
• Minuskuł 407
• Minuskuł 408
• Minuskuł 409
• Minuskuł 410
• Minuskuł 411
• Minuskuł 412
• Minuskuł 413
• Minuskuł 414
• Minuskuł 415
• Minuskuł 416
• Minuskuł 417
• Minuskuł 418
• Minuskuł 419
• Minuskuł 599
• Minuskuł 891
• Minuskuł 893
• Lekcjonarz 107
• Lekcjonarz 108
• Lekcjonarz 109
• Lekcjonarz 110
• Lekcjonarz 139
• Lekcjonarz 140
• Lekcjonarz 141
• Lekcjonarz 142
• Lekcjonarz 264
• Lekcjonarz 265
• Lekcjonarz 266
• Lekcjonarz 267
• Lekcjonarz 268
• Lekcjonarz 269
• Codex Marcianus CCXXVIII

Bibliografia

• Giannantonio Moschini, Narrazione intorno alla vita e alle opere di D. Iacopo Morelli, in Operette di Iacopo Morelli, bibliotecario di San Marco, ora insieme raccolte con opuscoli di antichi scrittori, I, Tipografia di Alvisopoli, Venezia 1820.
• Carlo Palumbo Fossati, Le origini ticinesi di Jacopo Morelli bibliotecario della Marciana, in «Lettere venete», 10-11, n. 31-36, Venezia 1976, 174-182.
• Marino Zorzi, La Libreria di San Marco: libri, lettori, società nella Venezia dei Dogi, Mondadori, Milano 1987.

Linii zewnętrzne

• Oficjalna strona internetowa Biblioteca Nazionale Marciana (wł.)