Bierutów
51°07′25″N 17°32′33″E/51,123611 17,542500
 |
Ten artykuł od 2021-08 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Wieża Ratuszowa, Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej, Zamek Książęcy | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Aglomeracja | |||
| Data założenia |
XIII wiek | ||
| Prawa miejskie |
1266 | ||
| Burmistrz | |||
| Powierzchnia |
8,36 km² | ||
| Wysokość |
137–167 m n.p.m. | ||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna |
71 | ||
| Kod pocztowy |
56-420 | ||
| Tablice rejestracyjne |
DOL | ||
Położenie na mapie gminy Bierutów  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu oleśnickiego  | |||
| 51°07′25″N 17°32′33″E/51,123611 17,542500
| |||
| TERC (TERYT) |
0214024 | ||
| SIMC |
0987035 | ||
| Hasło promocyjne: Blisko serca regionu | |||
Urząd miejski ul. Moniuszki 1256-420 Bierutów | |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
ⓘBierutów (do roku 1945 niem. Bernstadt in Schlesien) – miasto w województwie dolnośląskim, w aglomeracji wrocławskiej, w powiecie oleśnickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Bierutów. Historycznie i geograficznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. wrocławskiego.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
W dokumentach zostały zapisane następujące nazwy miasta z poszczególnych lat: Legnitz (1255)[3], Forstenwald (1266)[4], ante civitatem Beroldi (1268), in civitate Beroldi (1269)[5], Beroldestat (1288)[6], Berodestat (1288)[6], Ligniten (1295)[7] Bernstadt (1329)[8], Berolstadt (ok. 1300)[9], Bernstad (1419)[10], Bernstat (1579), Bernstadt, Bierutow, Bierutowa (1781)[11], Bierutów, Bernstadt (1880)[12].
W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizownej formie Lignite[7][13]. W 1326 roku istniała w Bierutowie szkoła wspomniana w bulli papieża Jana XXII, jej rektorem był Stefan z Aleksandrowic. Miasto w bulli zostało wymienione jako Beroldi[14]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińskie nazwy: Bernstadium, Beriltovia, Berolstadium, Berolthovia[15]. W 1750 roku nazwa „Bierutów” wymieniona jest w języku polskim przez Fryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska[16].
W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod nazwą niemiecką Bernstadt oraz polską Bierutow[17]. Statystyczny opis Królestwa Prus z 1837 r. notuje Bernstadt (poln. Berutowa)[18]. Polską nazwę Bierutów oraz niemiecką Bernstadt w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[19], a także w 1896 roku śląski pisarz Konstanty Damrot w książce o nazewnictwie miejscowym na Śląsku[20].
Do 1945 r. stosowano niemiecką nazwę Bernstadt in Schlesien. W 1946 r. ustalono urzędowo polską nazwę Bierutów[21].
Niemiecka nazwa pochodzi od imienia Bernhard, którego formą skróconą był Berold, Berol, Bern. Do niego został dodany przyrostek -stadt (‘miasto’). Wanda Makula-Kosek wskazuje, że nazwa miasta została spolszczona jako Bierutów już w XVIII wieku[22]. Jednak Stanisław Rospond wskazywał na wcześniejszy polski tekst z 1561 r., gdzie użyto wyrażenia przed Bieruthowem[23].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwotna nazwa osady Lignica w akcie lokacyjnym z 1266 r. zmieniona została na Fürstenwald. Ta jednak nie przyjęła się i miasto występowało w dokumentach jako Beroldi villa, civitas Beroldi, Beroldestadt, Berolstadt, Berolstat, Bernhardsdorf. Od XIV w. w użycie weszła nazwa Bernstadt, Bernstad oraz jej spolszczenie Bierutów i Bierutowa. Nazwa miasta wywodzi się od zniekształconego brzmienia nazwiska jego rzekomego właściciela (comes Beroldus), w niektórych publikacjach identyfikowanego z margrabią Bertholdem, ojcem św. Jadwigi Księżnej Śląskiej[potrzebny przypis].
Najstarsze osadnictwo na terenie Miasta i Gminy Bierutów stwierdzono na podstawie znalezisk archeologicznych na północ od wsi Jemielna, sięga ono II okresu epoki brązu. Odkryto osadę kultury unietyckiej z ok. 1200 lat p.n.e. Kolejnymi są znaleziska z epoki żelaza, najstarsze z okresu halsztackiego i lateńskiego, a więc z czasów 650 lat p.n.e. do początku n.e., odkryte w Bierutowie i Solnikach Małych. Częstsze są ślady wytopu rud darniowych z czasów średniowiecza wzdłuż doliny Widawy, już z początków państwa Piastów[potrzebny przypis].
Miasto rozwinęło się z istniejącej prawdopodobnie od I połowy XIII w. osady leżącej na ważnej trasie handlowej Wrocław-Kraków. Najstarsza wzmianka źródłowa dotycząca Bierutowa pochodzi z 1214 r. i wymienia osadę targową z kościołem. Pierwsza, nieudana lokacja na prawie niemieckim miała miejsce przypuszczalnie ok. 1250 r. Ponowna, na prawie frankońskim, dokonana została w 1266 r. przez księcia Henryka III wrocławskiego i stanowiła zapewne uprawomocnienie istniejącego już założenia urbanistycznego. Pierwszą osadą z terenu gminy wzmiankowaną w dokumentach historycznych była wieś Gorzesław 1230 r., a następnie Solniki – 1245 r. i Bierutów – 1250 r. W dokumencie lokacyjnym księcia wrocławskiego Henryka III wystawionego dla Wilhelma z Dzierżoniowa (późniejszego pierwszego wójta dziedzicznego Bierutowa), wymieniono poza Bierutowem następujące wsie: Gorzesław, Jemielna, Solniki, Stronię i Wabienice. W 1294 r. miasto i okoliczne ziemie przeszły we władanie Henryka III głogowskiego[potrzebny przypis].
Po Henryku III Białym władał Bierutowem Henryk IV Prawy (Probus), po którym podstępem przejął ziemię wrocławską Henryk V Gruby. Jednak już w cztery lata później (1294) został on zmuszony do zwrotu części zagarniętego księstwa Henrykowi Głogowskiemu, któremu przypadła ziemia oleśnicka wraz z Bierutowem. Po śmierci tego ostatniego (1309) powstało księstwo oleśnickie, w którego obszar weszły dwa miasta: Bierutów i Namysłów. Początkowo, na skutek dalszego rozdrobnienia nastąpił jego dalszy podział – na część oleśnicką z księciem Bolesławem i namysłowską pod rządami Konrada I. Zjednoczenie księstwa nastąpiło już w 1320 roku, zaraz po śmierci Bolesława. Bierutów dysponował wówczas ok. 12 ha ziemi i stanowił dość regularny prostokąt, otoczony drewniano-ziemnymi umocnieniami[potrzebny przypis].
Położenie przy szlaku komunikacyjnym powodowało konieczność rozbudowy centrum handlowego miasta – forum. Otaczały go drewniane domy, kryte trzciną i gontem. Rozkład architektoniczny miasta zgodny był z kierunkami geograficznymi. W centrum miasta znajdowały się także jatki mięsne, a także ławy rzemieślnicze i kupieckie. Umiejscowione były one na zapleczach domostw. Z zabudowań tego okresu wyróżniała się drewniana kaplica kryta gontem[potrzebny przypis].
Przywileje lokacyjne przyciągały kupców i rzemieślników. Zwolnieni oni byli przez pewien okres ze świadczeń i mieli gwarantowane bezpieczeństwo. Od chłopów nie pobierano natomiast opłat i świadczeń feudalnych. Do miasta przybyli więc nowi osadnicy. Rosła automatycznie liczba jatek i ław kupieckich. Z powodu braku źródeł nie można nawet w przybliżeniu określić liczby mieszkańców w tym okresie.
Za panowania Konrada I powstał także najprawdopodobniej zamek bierutowski. Ścisłej daty nie można jednak, na podstawie dostępnych źródeł, obecnie ustalić. Przybliżenie jest jednak dość precyzyjne i niektóre źródła podają rok 1323 jako datę powstania zamku. O liczbie ludności w tym okresie można niewiele powiedzieć. Pewne przypuszczenia można jedynie wysunąć na podstawie istniejących na początku XIV w. 13 ław mięsnych, 10 chlebowych i 2 obuwniczych. Ta duża liczba piekarzy i rzeźników pozwala sądzić (z dużym przybliżeniem) iż w mieście zamieszkiwało wówczas ok. 600 osób. Rzemieślnicy ci, zwolnieni od wszelkich służb i opłat w marcu 1323 roku przez księcia Konrada (najprawdopodobniej po pożarze jaki miał miejsce w tym roku), zakładali pierwsze cechy. Miało to na celu położenie nacisku na produkcję wyrobów lepszej jakości, a także stabilizację cen, utrzymywanie dobrych obyczajów i porządku. Cechy rzemieślnicze miały ponadto za zadanie lepiej zabezpieczyć miasto w przypadku napadu lub najazdu (podobnie jak i w innych miastach w tamtym okresie). Miały też lepszą możliwość wyjednania u księcia określonych przywilejów, co skrzętnie czyniły[potrzebny przypis].
Kolejne prawa nadał miastu następca Konrada – Bolesław. Na ich mocy starszyzna mogła z mistrzami rzemieślniczymi wybierać nowych radnych i nową radę cechu, bez ingerencji księcia. Wkrótce (w 1333) Bierutów otrzymał prawo karania wszystkich przestępców i złoczyńców bez względu na zajmowane przez nich stanowiska czy stan majątkowy. Przywilej ten świadczył o częstych najazdach na miasto i wielu niebezpieczeństwach ówczesnego dnia codziennego. W tym też okresie powstała łaźnia miejska, która przyczyniła się do podniesienia stanu higieny w mieście. Podstawowym zajęciem mieszkańców w XIV i XV wieku było rolnictwo i rybołówstwo. Głównymi roślinami uprawianymi w okolicy miasta były: chmiel, pszenica, jęczmień, żyto, owies, len oraz groch, bób i soczewica. Istniały także sady owocowe oraz co najmniej trzy młyny. Rybołówstwem zajmowano się na rzekach i stawach przy młynach[potrzebny przypis].
W 1339 roku książę Bolesław wraz z synami Wacławem i Ludwikiem sprzedał Bierutów księciu oleśnickiemu Konradowi I. Jego syn i następca Konrad II utrzymywał bliskie kontakty z królem polskim – Władysławem Jagiełłą. Wziął nawet udział w kilku jego wyprawach chrystianizacyjnych Litwy. Kolejny wiek – XV okazał się jednym z najbardziej tragicznych w dziejach miasta, dotkniętego najpierw przez choroby zakaźne (umarło kilkadziesiąt procent mieszkańców), a następnie najazd husytów (1430), którzy splądrowali miasto. Kilka lat później Bierutów dotknęła klęska nieurodzaju i głodu. Miasto popadło w niemal całkowitą ruinę. Gwałtownie zmniejszyła się liczba mieszkańców. 13 lutego 1473 roku wybuchł ogromny pożar. Na skutek zaniedbania w magazynach zbożowych spłonęło 3/4 zabudowań – około 110 budynków wraz z dobytkiem. Zginęło wówczas także wielu mieszkańców[potrzebny przypis].
21 września 1492 roku umarł ostatni Piast na książęcym tronie w Oleśnicy – Konrad VIII. Władzę zwierzchnią przyjął ówczesny król Czech – Władysław III Jagiellończyk. W trzy lata później wymienił on Księstwo Oleśnickie za majątek Podiebrad i 500 kop groszy. Bierutów otrzymał wówczas od swoich nowych właścicieli – książąt Albrechta, Jerzego i Karola Podiebradów – kolejny, ważny przywilej (rok 1499), wieczyste prawo browarskie. Na jego mocy okoliczne wioski miały obowiązek zaopatrywania się w piwo w mieście. W zamian za niego właściciele browarów mieli wznosić do skarbca książęcego dość duże opłaty, przywilej podbierania których przekazano wkrótce miastu[potrzebny przypis].
W XVI w. miasto stało się lokalnym ośrodkiem rzemieślniczym, zwłaszcza włókienniczym. W tym okresie Bierutów był zaniedbywany przez książąt oleśnickich, często sprzedawany lub oddawany w zastaw. W latach 1529–1534 w wyniku sprzedaży należało do miasta Wrocławia, natomiast w latach 1574–1604 było w posiadaniu rodu von Schindel jako zastaw. Zamek będący dotąd siedzibą książęcych zarządców służył w latach 1534–1548 za rezydencję księciu Henrykowi II Podiebradowiczowi, którego pobyt upamiętnił się wprowadzeniem protestantyzmu w roku 1538 oraz założeniem szkoły książęcej[potrzebny przypis].
W XVII w. Bierutów pełnił nieprzerwanie funkcję książęcego miasta rezydencjonalnego, któremu zwłaszcza inicjatywa dwóch książąt przyniosła znaczne efekty budowlane i artystyczne: Henryka Wacława Podiebrada (rezydował w latach 1617–1639) i Kristiana Ulryka Wirtemberskiego (rezydował w latach 1672–1697). Wiek XVII przyniósł także największe zmiany w dziejach miasta. Rozbudowano m.in. zamek książęcy i zbudowano kościół cmentarny Św. Trójcy (1622–1631). Stulecie to obfitowało również w pożary (1603, 1659), które pochłonęły znaczne połacie miasta. Po wielokrotnym plądrowaniu miasta w okresie wojny trzydziestoletniej (1618–1648) i spaleniu przedmieść w 1647 r. odbudowano fortyfikacje miejskie. W drugiej połowie XVII wieku w mieście i okolicy zaczęli osiedlać się Żydzi. W 1686 roku Markus Elias wydzierżawił cła książęce, a w 1694 roku przebywało już w mieście trzech Żydów-dzierżawców. Została powołana gmina żydowska[24].
_Schlesien_p036_-_Bernstadt.jpg)
W XVIII w. obszar miejski wypełniała już nowa zabudowa, zwarta jedynie przy Rynku i paru ulicach i wykraczająca nieznacznie na przedmieścia. Na Przedmieściu Brzeskim nad Widawą skupiały się młyny, na Namysłowskim, w sąsiedztwie zamku leżały folwarki książęcy i miejski, a także browar, gorzelnia, słodownia, piekarnia, łaźnia i rozległy ogród zamkowy. Na zachodzie – na Przedmieściu Wrocławskim – dominował kościół Św. Trójcy i szpital. Po roku 1742 utworzono w mieście Urząd Tolerancyjny dla Żydów (dla części powiatu oleśnickiego)[24]. W 1785 r. miasto liczyło 201 domów, z których 40 było murowanych, natomiast pozostałe były przeważnie o konstrukcji szkieletowej (mur pruski)[potrzebny przypis].
Pożar w 1843 r. zniszczył 126 z nich położonych w północnej części miasta i w północnej pierzei Rynku. W II poł. znaczna część zabudowy została przekształcona w wyniku ożywienia gospodarczego i powstania przemysłu rolno-spożywczego. W 1868 r. Bierutów uzyskał połączenie kolejowe z Wrocławiem i Namysłowem, w 1883 r. powstała duży kompleks cukrowni, a pod koniec wieku dwa tartaki młyny i rzeźnia (1901). W ciągu XIX w. zburzono bramy i część murów miejskich, zwiększał się też stopniowo obszar zabudowy miejskiej przez poszerzanie Przedmieścia Namysłowskiego i Wrocławskiego oraz włączenia terenu na północ od murów miejskich (obecna ul. 1-go Maja). U schyłku XIX w. zbudowano m.in. dwa neogotyckie kościoły: ewangelicko-luterański (1884) i parafialny katolicki Św. Józefa (1891–1893)[potrzebny przypis].
Na początku XIX w. modlitwy odbywały się w synagodze, jednak uległa zniszczeniu i trzeba było ją zburzyć. Po pożarze w 1808 roku na miejscu starej synagogi powstała nowa, poświęcona rok później. W 1765 roku utworzono cmentarz żydowski, który użytkowano do 1900 roku. Gdy teren cmentarza został wykorzystany, gmina żydowska otrzymała teren od miasta w celu założenia nowego kirkutu. Znajdował się on we wsi Kijowice, odległej o 2 km od Bierutowa.
Pierwsza połowa XX w. charakteryzowała się licznymi inwestycjami infrastrukturalnymi. W 1928 r. zbudowano wieże ciśnień, natomiast w 1931 r. stację uzdatniania wody i oczyszczalnię ścieków. Wszystkie obiekty z wyjątkiem oczyszczalni ścieków (stacja uzdatniania wody została zmodernizowana w 1. dekadzie XXI w.) funkcjonują po dziś dzień o dziesiątki lat dłużej niż to przewidywali ich projektanci i budowniczowie. W 1935 większość ulic miasta została pokryta charakterystyczną kostką brukową, która nigdzie poza Bierutowem nie występuje[potrzebny przypis]. W 1938 roku podczas Nocy Kryształowej synagoga została podpalona, a wiele żydowskich sklepów zdemolowano[24].
Bierutów został opanowany 22 stycznia 1945 r. przez oddziały 3 Armii Pancernej Gwardii i 52 Armii. Miasto zostało niemal całkowicie zniszczone przez sowieckie oddziały opuszczające miasto już po zakończeniu działań wojennych[potrzebny przypis]. Od 1945 roku miasto znajduje się pod polską administracją.
Burmistrzowie Bierutowa[edytuj | edytuj kod]
Poczet burmistrzów po 1900 r.
| Imię i nazwisko | zdjęcie | lata urzędowania | Państwo, w którego strukturze urzędował burmistrz |
|---|---|---|---|
| Georg Schneider[25] | 1899–1901 |  Królestwo Prus
| |
| Alfred Herrmann[26] | .jpg)
|
1901–1909 | |
| Julius Herrmann[26] | _Julius_Herrmann_(1909-1919).jpg)
|
1909–1919 | |
| dr Oskar Wasner[26] | _dr_Oskar_Wasner_(1919-1931).jpg)
|
1919–1931 | .svg) Republika Weimarska
|
| Fritz Kubatz[26] | _Fritz_Kubatz_(1932-1934).jpg)
|
1932–1934 | .svg){kind=small} Rzesza Niemiecka
|
| Richard Hoffmann[26] | _Richard_Hoffmann_(1934-1938).jpg)
|
1934–1938 | |
| Otto Oettinghaus[26] | 1938–1939 | ||
| Friedrich Schultze[26] | 1939–1945 | ||
| Roman Wawrzesiński[27] | 1945–1946 | .svg) Polska Rzeczpospolita Ludowa
| |
| Tadeusz Krupiński[27] | 1946–1949 | ||
| Leon Malinowski[27] | ? | ||
| Paweł Świątek[27] | ? | ||
| Marzec[27] | ? | ||
| Mieczysław Flak[27] | ? | ||
| Kazimierz Szczęsny[27] | 1955–1959 | ||
| Piotr Bieńkowski[27] | 1959–1963 | ||
| Stanisław Kisiel[27] | 1964–1972 | ||
| Jan Szewczyk[27] | 1973–1976 | ||
| Tadeusz Słomka[27] | 1976–1981 | ||
| Zygmunt Fedyk[27] | 1981–1990 | ||
| Bogdan Smolarczyk[27] | 1990–1992 |  Rzeczpospolita Polska
| |
| Andrzej Wojtkowiak[27] | 1992–1997 | ||
| Edward Puk[27] | 1998 | ||
| Włodzimierz Kubiak[27] | 1998–2002 | ||
| Burmistrzowie wybrani w bezpośrednich demokratycznych wyborach powszechnych | |||
| Roman Kazimierski[27] | 
|
2002–2004 | |
| Grzegorz Michalak[27] | 
|
2004–2006 | |
| Władysław Bogusław Kobiałka[27] | 2006–2018 | ||
| Piotr Sawicki | od 2018 | ||
Rada Miejska Bierutowa[edytuj | edytuj kod]
Mieszkańcy Bierutowa razem z mieszkańcami sołectwa Karwiniec wybierają do Rady Miejskiej w Bierutowie 8 radnych (8 z 15). Pozostałych 7 radnych wybierają mieszkańcy terenów wiejskich gminy Bierutów[28].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[29]:
- miasto (ośrodek historyczny)
- kościół pw. św. Katarzyny z XIII wieku
- kościół cmentarny, ewangelicki pw. Świętej Trójcy, obecnie ruina, murowanego z cegły z pierwszej poł. XVII w.
- zespół zamkowy, z XIV w., XVII w., XIX w.
- zamek, obecnie dom, ul. Zamkowa 3 b; pozostałości zamku książąt wrocławskich z XIV w., XVII w. i XIX w. Zachowała się wjazdowa barokowa brama wraz z kawałkiem murów obronnych, zbudowana około 1680 r.; portal zamkowy z tarczą herbową
- wieża zamkowa, średniowieczna, zbudowana w stylu gotyckim z analogiczną tarczą herbową Podiebradów, z wyjątkiem późniejszego barokowego hełmu
- mury obronne, fragmenty z pierwszej poł. XIV–XV w.
- wieża ratuszowa, fragment dawnego budynku ratusza, z pierwszej poł. XV w., drugiej poł. XVII wieku
- willa przy ul. Mickiewicza 25a z 1906 r.
inne zabytki:
- neogotycki kościół parafialny pw. św. Józefa wybudowany w latach 1891–1893
- dawna synagoga
- Kościół ewangelicko-luterański
-
Barokowa brama wjazdowa do zamku i wieża zamkowa (przed wymianą kopuły) -
Zamek i brama miejska pomiędzy 1857 r., a 1883 r. -
-
Kościół cmentarny Świętej Trójcy -
-
-
-
-
Kościół św. Józefa Oblubieńca NMP -
kamienice przy ul. Wrocławskiej
.jpg)
_ID_596287.jpg)
_ID_596287.jpg)
_ID_596286.jpg)
_ID_596288.jpg)
.jpg)
Herb Bierutowa[edytuj | edytuj kod]
Andrzej Woźniak w artykule Herb miasta Bierutowa w „Kwartalniku Powiatu Oleśnickiego” nr 1 z 2000 r., s. 22–23, pisze „...herbem miasta Bierutów są trzy zakrzywione haki, między którymi znajdują się trzy gwiazdy. Herb taki widnieje na wszystkich prawie pieczęciach miejskich od XIV wieku z nieznacznymi tylko zmianami...” „Najdawniejsza znana pieczęć pochodzi z dokumentu z 10 lutego 1340 roku i przedstawia trzy haczyki z jednego koła wychodzące...” Dalej A. Woźniak dodaje: „W końcu XIV wieku istniała też druga pieczęć (...). Przedstawia również tarczę z trzema hakami, z dodatkiem trzech gwiazd między nimi”. „Na początku XVII wieku pojawiła się nowa pieczęć (...), która na tarczy ukazuje trzy haki i gwiazdy po raz pierwszy spięte pierścieniem”. Wynika z tego, że herb Bierutowa ulegał wielu przemianom zanim osiągnął współczesną formę.
A. Woźniak, opierając się na tekście monografii Bierutowa z 1935 r. pisze, że w XVII w. pojawiła się pieczęć przedstawiająca „godło miasta otoczone kwiatami, podtrzymywane przez stojących z tyłu aniołów”. Nastąpiło to prawdopodobnie ok. 1673–1676 r., gdy Chrystian Ulryk został księciem bierutowskim. Herbu z aniołem zaprzestano używać po 1945 r., być może w ramach walki z religią[potrzebny przypis].
Prawdopodobne jest, że wśród mieszkańców Bierutowa występowały różne poglądy na temat prawidłowości herbu Bierutowa. Według autorów monografii Bierutowa „Kraina nad Widawą” s. 21 „pozostaje w ścisłym związku z herbem rodu Reichenbachów (Rychbachów)” (jeden z nich lokował w 1266 r. Bierutów), których legenda herbowa łączy się z walką z wilkami. Wówczas skuteczną pułapką (sidłami) były wilcze haki, które umieszczano wewnątrz kawałków mięsa i zawieszano na sznurach (łańcuchach) na drzewach. Wilk podskakiwał do mięsa, zaciskał na nim szczęki i opadając w dół – zawisał na haku. Tego rodzaju haki nazywane były w Niemczech wolfsangel. W Polsce znana jest ich odmiana zwana wilczekosy, widniejąca w herbie Prus II[potrzebny przypis].
Tak więc godło herbu Bierutowa, zdaniem autorów monografii jest związane z godłem herbu Reichenbachów (wcześniej podobne przypuszczenie przedstawił M. K. Bińkowski) i stanowi wilczy hak (pułapkę na wilki). Jest rozwinięciem prostego haka i przedstawia trzy młoty (kosy), w rosochę, zaćwieczone na pierścieniu, z ostrzami w lewo. Być może, że podobnie jest z herbem Brzegu (również związany z Rychbachami, lokacja w 1250 r.), gdyż godło z herbu Brzegu jest podobne do innego rodzaju haka na wilki[potrzebny przypis].
Istnieje hipoteza powstania herbu Bierutowa związana z patronką Miasta św. Katarzyną Aleksandryjską, która zginęła męczeńską śmiercią poprzez łamanie na kole. Według tejże hipotezy haki w herbie Bierutowa to szprychy koła służącego do łamania, a gwiazdy to odpryski tegoż łamania[potrzebny przypis].
Hejnał[edytuj | edytuj kod]
Bierutów posiada także własny hejnał. Nie ma on jednak dłuższej historii, gdyż jest tworem współczesnym. Został skomponowany przez miejscowego muzyka amatora, Jana Juncewicza i jest odtwarzany codziennie o godzinie 12.00. Początkowo miało to miejsce z urządzeń umieszczonych na wieży ratuszowej, jednak w późniejszym czasie opracowano naprzemienne odtwarzanie jego poszczególnych części z wież: ratuszowej i zamkowej. Pierwsze jego wykonanie miało miejsce w dniu 1 maja 2004 roku z okazji odrestaurowania wieży ratuszowej i wejścia Polski do Unii Europejskiej. Od tej pory stał się on trwałym elementem bierutowskiego południa[potrzebny przypis].
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Piramida wieku mieszkańców Bierutowa w 2014 roku[30].
Ludność Bierutowa przed II wojną światową[31][edytuj | edytuj kod]
| Rok | Liczba mieszkańców |
|---|---|
| 1756 | 2003 |
| 1780 | 1932 |
| 1816 | 2666 |
| 1825 | 3244 |
| 1837 | 3210 |
| 1845 | 3592 |
| 1864 | 3775 |
| 1871 | 3864 |
| 1880 | 4172 |
| 1885 | 4353 |
| 1890 | 4394 |
| 1910 | 4591 |
| 1925 | 4496 |
| 1933 | 4518 |
| 1936 | 4615 |
Pomniki i tablice[edytuj | edytuj kod]
- Pomnik upamiętniający 700-lecie i 750-lecie Bierutowa przy zamku książęcym
- Tablica Podiebradów przy zamku książęcym
- Pomnik Jana Pawła II przed kościołem św. Katarzyny
- Głaz z tablicą przed ruinami kościoła Świętej Trójcy, upamiętniającą osoby tam spoczywające
- Tablica upamiętniająca Ludwiga Meidnera, obok miejsca gdzie stał jego dom
- Tablica upamiętniająca remont wieży dawnego ratusza, oraz zmarłego Burmistrza Bierutowa Romana Kazimierskiego i sponsorów remontu, przy wieży dawnego ratusza
- „Grób Nieznanego Żołnierza”, Krzyż Katyński i tablica upamiętniająca katastrofę pod Smoleńskiem na cmentarzu komunalnym
Komunikacja[edytuj | edytuj kod]
Transport drogowy[edytuj | edytuj kod]
Drogi wojewódzkie:
- DW 451 (łącząca Bierutów z Oleśnicą i drogą ekspresową S8 oraz z Namysłowem i drogą krajową 39)
- DW 396 (łącząca z Oławą, Strzelinem i autostradą A4)
Drogi powiatowe
- droga powiatowa 1460 D (komunikująca z Dziadową Kłodą i dalej – poprzez 1500 D – z Sycowem)
- droga powiatowa 1463 D
Transport autobusowy[edytuj | edytuj kod]
W Bierutowie usytuowana jest stacja kolejowa przy ul. Dworcowej. Kursuje z niej codziennie kilka par pociągów PolRegio do Wrocławia Głównego oraz Namysłowa, Kluczborka i Lublińca[potrzebny przypis].
Miasto posiada niewielki, dwu stanowiskowy dworzec autobusowy. Komunikację autobusową do stolicy powiatu oleśnickiego zapewniają komercyjne linie podmiejskie 15 i 25 realizowane przez Polbus PKS.
Gminna komunikacja autobusowa[32]
Od marca 2019 roku uruchomiona została bezpłatna gminna komunikacja autobusowa łącząca wszystkie miejscowości gminy z miastem. Operatorem komunikacji jest firma Turbo Trans z Oleśnicy. Kursy realizowane na czterech liniach, od poniedziałku do soboty z wyjątkiem dni świątecznych[potrzebny przypis].
Transport kolejowy[edytuj | edytuj kod]
- Linia kolejowa nr 143 Kalety – Wrocław Mikołajów (zatrzymują się na niej pociągi PolRegio do Wrocławia Głównego oraz Namysłowa, Kluczborka i Lublińca)
Transport rzeczny[edytuj | edytuj kod]
W miesiącach maj oraz czerwiec przepływająca przez Bierutów rzeka Widawa umożliwia odbywanie spływów kajakowych z Bierutowa do Wrocławia. Stały się one popularne na początku XXIw., wówczas powstała w Bierutowie infrastruktura ułatwiająca tę formę turystyki[33]. Współcześnie spływy kajakowe z Bierutowa do Wrocławia uległy zapomnieniu, a infrastruktura – zniszczeniu[potrzebny przypis].
Stosunki międzynarodowe[edytuj | edytuj kod]
| Miasto | Kraj | Okres współpracy |
|---|---|---|
 Bernstadt auf dem Eigen |
 Niemcy |
10.05.1997 – nadal |
| Miasto | Kraj |
|---|---|
 Bernstadt Alb-Donau-Kreis |
Niemcy
|
Kultura[edytuj | edytuj kod]
- Ośrodek kultury i sportu w Bierutowie[35]
- Zespół pieśni i tańca BierutowianieBis
- Stowarzyszenie Rozwoju Ziemi Bierutowskiej – powstałe z inicjatywy rodziców dzieci uczęszczających na zajęcia klubu Ster[36] oraz sympatyków klubu i działalności zmarłego Burmistrza Bierutowa Romana Kazimierskiego.
Szkoły[potrzebny przypis][edytuj | edytuj kod]
- Szkoła Podstawowa im. I Dywizji Wojska Polskiego im. Tadeusza Kościuszki
- Gimnazjum im. Aleksandra Kamińskiego (wygaszone)
- Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Władysława Reymonta
Sport[edytuj | edytuj kod]
Kluby i drużyny sportowe[edytuj | edytuj kod]
- W Bierutowie istnieje odnosząca sukcesy drużyna goalballa[37]. W kolejnych Mistrzostwach Polski zajmowała odpowiednio: 2003 III miejsce, 2004 II miejsce, 2005 IV miejsce, 2007 III miejsce, 2006 II miejsce, 2010 I miejsce, 2011 II miejsce, 2018 II miejsce, 2019 I miejsce.
- Działa także klub sportowy Widawa Bierutów[38]
Obiekty sportowe[potrzebny przypis][edytuj | edytuj kod]
- stadion miejski przy ulicy Namysłowskiej
- hala sportowo-widowiskowa przy szkole podstawowej
- boisko lekkoatletyczne przy szkole podstawowej
- boisko „orlik 2012” przy gimnazjum
- boisko „orlik 2012” przy stadionie miejskim
- obiekty w parku przy ul. 1 Maja
Wydarzenia sportowe[edytuj | edytuj kod]
Miasto kilkukrotnie było gospodarzem mistrzostw Polski w Goalball[potrzebny przypis].
Sportowcy[edytuj | edytuj kod]
W Bierutowie wiele lat mieszkał oraz był zawodnikiem miejscowego klubu „Widawa” Bierutów piłkarz Adrian Łyszczarz[potrzebny przypis].
Obiekty kultu religijnego[edytuj | edytuj kod]
| Obiekt sakralny | Zdjęcie | Współczesne przeznaczenie | Okres wykorzystania obiektu na cele kultu religijnego |
|---|---|---|---|
| Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej | _ID_596286.jpg)
|
Kościół pomocniczy Parafii św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny w Bierutowie | XIV w.–1945, 1982–nadal |
| Kościół św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny | .jpg)
|
Kościół parafialny Parafii św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny w Bierutowie | 1893–nadal |
| Kościół Świętej Trójcy | 
|
Nieczynny kościół wraz z zamkniętą nekropolią stanowi miejsce pamięci o pokoleniach dawnych mieszkańców Miasta | 1631–1945 |
| Synagoga | 
|
Dawna synagoga stanowi aulę Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych | 1809–1939 |
| Kościół Ewangelicko-Luterański | 
|
Dawny kościół wykorzystywany jest na cele marketu budowlanego | 1884–1945 |
| Sala Królestwa Świadków Jehowy | 
|
Obiekt wystawiony na sprzedaż | pierwsza i druga dekada XXIw. |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Burmistrzowie Bierutowa
- Księstwo bierutowskie
- Stary cmentarz żydowski w Bierutowie
- Nowy cmentarz żydowski w Bierutowie
- Bierutów (stacja kolejowa)
- Cukrownia w Bierutowie
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-07-23] (pol.).
- ↑ Pruski dokument z roku 1750 ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – „Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750”.
- ↑ W dokumencie lokacyjnym Oleśnicy świadkiem był Berwicus advocatus de Legnitz. Zob. Schlesisches Urkundenbuch 1251–1266, T. III, 1984, nr 147, s. 104; W. Mrozowicz, P. Wiszewski, Kraina nad Widawą. Bierutowskie dzieje od czasów najdawniejszych po współczesność, Bierutów-Wrocław 2010, s. 14, 23.
- ↑ Schlesisches Urkundenbuch 1251–1266, T. III, 1984, s. 345, ISBN 3-412-01883-X.
- ↑ Schlesisches Urkundenbuch 1267–1281, T. IV, 1988, s. 57, 83, ISBN 3-412-02787-1.
- ↑ a b Schlesisches Urkundenbuch 1282–1290, T. V, 1993, nr 367, s. 288.
- ↑ a b Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
- ↑ Regesten zur schlesischen Geschichte nr 4809 z Codex diplomaticus Silesiae.
- ↑ Codex diplomaticus Silesiae XIV, s. 56.
- ↑ Codex diplomaticus Silesiae XXXV, s. 62.
- ↑ Friedrich Albert: Beiträge zur Beschreibung von Schlesien T.IV, 1781, s. 248.
- ↑ Bierutów (Bernstadt), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 221.
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
- ↑ Bullarium Poloniae, Rzym 1982, t. I, s. 249.
- ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 174. ISBN 978-83-910595-2-4.
- ↑ „Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750”.
- ↑ Knie 1830 ↓, s. 898.
- ↑ L. Freiherrn 1837 ↓, s. 135.
- ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 23.
- ↑ Konstanty Damrot, „Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde”, Verlag von Felix Kasprzyk, Beuthen 1896.
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262, s. 1).
- ↑ (red.) Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski. Kraków: 1996, s. 190. ISBN 83-85579-29-X.
- ↑ Stanisław Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. 1984, s. 28. ISBN 978-83-04-01090-1.
- ↑ a b c Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2022-06-02].
- ↑ Hermann Friedrich: Geschichte der Stadt Bernstadt. Bernstadt: H. Kunze oHG, 1965, s. 42–82.
- ↑ a b c d e f g Hermann Friedrich: Geschichte der Stadt Bernstadt. Bernstadt: H. Kunze oHG, 1965, s. 42–82.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Burmistrzowie i naczelnicy MiG Bierutów po 1945 roku. SMZB Europa-Przyszłość. [dostęp 2017-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-14)]. (pol.).
- ↑ Uchwała nr XXII/192/12 Rady Miejskiej w Bierutowie z dnia 28 czerwca 2012 r. w sprawie podziału Miasta i Gminy Bierutów na okręgi wyborcze (Dz. Urz. Woj. Dolnośląskiego z 2012 r. poz. 2854).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 126. [dostęp 2012-09-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ Bierutów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2017-09-02], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Geschichte der Stadt Bernstadt 1266–1965. Gelsenkirchen: H. Kunze oHG, 1965, s. 214.
- ↑ Rozklad jazdy Komunikacji Gminnej na rok 2020 – Aktualności – Urząd Miejski w Bierutowie [online], www.bierutow.pl [dostęp 2020-06-03].
- ↑ Widawa – szlak kajakowy z Bierutowa do Wrocławia.. Urząd Miejski w Bierutowie. [dostęp 2017-09-08]. (pol.).
- ↑ Urząd Miejski w Bierutowie: Miasta Partnerskie. [dostęp 2017-06-08]. (pol.).
- ↑ Ośrodek kultury i sportu w Bierutowie.
- ↑ Klub „Ster”.
- ↑ Goalball. [dostęp 2012-07-14].
- ↑ Widawa Bierutów. [dostęp 2012-07-14].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).
- L. Freiherrn: Der Preußische Staat in allen seinen Beziehungen (...) Dritter Band. Berlin: Verlag von August Hirschwald, 1837.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Historia Żydów w Bierutowie na portalu Wirtualny Sztetl
- Bierutów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 221.
