Bignoniowate

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Bignoniaceae)
Bignoniowate
Ilustracja
Catalpa bignonioides
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

bignoniowate

Nazwa systematyczna
Bignoniaceae Juss.
Gen. Pl.: 137. 4 Aug 1789

Bignoniowate (Bignoniaceae Juss.) – rodzina roślin z rzędu jasnotowców (Lamiales). Należy tu ok. 800 gatunków grupowanych w 110 rodzajach[2]. Zaliczane tu rośliny to na ogół zawsze zielone drzewa, krzewy i pnącza występujące głównie w strefie tropikalnej. Najbardziej zróżnicowane są w tropikalnej Ameryce Południowej. Nieliczni przedstawiciele występują w klimacie umiarkowanym Ameryki Północnej i Azji Wschodniej[2][3]. Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, przyprawowe, barwierskie, lecznicze, włókiennicze i dostarczające drewna[4]. Z owoców dzbaniwa kalebasowego wyrabia się instrumenty muzyczne i naczynia[3].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Około połowa gatunków to drzewa lub krzewy. Wśród pozostałych dominują drewniejące pnącza. Byliny należą do rodzajów Incarvillea i Argylia, a Tourrettia to zielna roślina pnąca[4]. Pnącza z tej rodziny wspinają się za pomocą wąsów czepnych[3].
Liście
Na ogół naprzeciwległe, rzadziej okółkowe[4][3], bardzo rzadko także skrętoległe[3]. Zwykle złożone pierzasto (czasem wielokrotnie[3]), dłoniasto lub trójlistkowe, rzadziej pojedyncze (surmia). Listki szczytowe u roślin pnących zwykle zmodyfikowane w pojedyncze lub rozgałęzione wąsy czepne[4]. Blaszki liściowe zwykle całobrzegie, klapowane pierzasto lub dłoniasto, rzadko ząbkowane. Liście osadzone są na ogonkach, bez przylistków lub pochew. Na pąkach i końcach blaszek liściowych występują pozakwiatowe miodniki[3].
Kwiaty
Pojedyncze lub zebrane w szczytowe albo wyrastające z kątów liści grona[4], także wiechy i wierzchotki dwuramienne[3]. Zawsze grzbieciste i obupłciowe[3]. Kielich tworzony jest z 5 zrośniętych działek, czasem dwuwargowy, rzadko z podwojonym brzegiem, dzwonkowaty[4], często zaś z miodnikami od zewnątrz[3]. Korona kwiatu tworzona jest przez 5 zrośniętych płatków, zwykle rurkowata lub dwuwargowa[4]. Pręciki najczęściej w liczbie 4 dwusilnych (dwa dłuższe, dwa krótsze) z piątym wykształconym jako prątniczek[3], czasem 5, przy czym czasem tylko dwa są płodne, pozostałe wykształcone jako prątniczki. Ich nitki zwykle są zrośnięte z rurką korony[4]. Zalążnia górna[3] powstaje z dwóch owocolistków i jest zwykle dwukomorowa, ale u Tourrettia jest czterokomorowa z powodu przegrody, a w plemionach Crascentieae i Eccremocarpeae jednokomorowa[4]. W górnej części zalążni często wykształcają się miodniki, poza tym obecne zwykle w formie dysku miodnikowego. Pojedyncza nitka słupka zwieńczona jest główkowatym lub rozwidlonym znamieniem[3].
Owoce
Torebki pękające, rzadziej mięsiste i niepękające[4].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]

Jedna z rodzin jasnotowców (klad bazalny w grupie obejmującej m.in. pływaczowate i werbenowate) reprezentujących grupę astrowych w obrębie dwuliściennych właściwych:

jasnotowce

Plocospermataceae





Carlemanniaceae



Oleaceae oliwkowate





Tetrachondraceae





Peltantheraceae




Calceolariaceae



Gesneriaceae ostrojowate






Plantaginaceae babkowate




Scrophulariaceae trędownikowate




Stilbaceae





Byblidaceae byblisowate



Linderniaceae linderniowate






Pedaliaceae połapkowate, sezamowate



Martyniaceae martyniowate



Acanthaceae akantowate





Bignoniaceae bignoniowate






Schlegeliaceae



Lentibulariaceae pływaczowate





Thomandersiaceae



Verbenaceae werbenowate






Lamiaceae jasnotowate




Mazaceae




Phrymaceae




Paulowniaceae paulowniowate



Orobanchaceae zarazowate

















Podział rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]

W obrębie rodziny wyróżnia się 8 plemion, których relacje filogenetyczne przedstawiające są następująco:

Jakaranda mimozolistna
Tekoma prosta
Surmia bignoniowa
Spatodea dzwonkowata
bignoniowate

Jacarandeae




Tourrettieae




Tecomeae




Bignonieae





Catalpeae



Oroxyleae





Crescentieae



Coleae








Plemię Bignonieae Dum.

Plemię Catalpeae DC. ex Meisn.

Plemię Coleeae Bojer ex Reveal

Plemię Crescentieae G.Don

Plemię Jacarandeae Fenzl

Plemię Oroxyleae A.H.Gentry ex Reveal & L.G.Lohmann

Plemię Tecomeae Endl.

Plemię Tourrettieae G.Don

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Lamaianae Takht., rząd jasnotowce (Lamiales Bromhead, rodzina bignoniowate (Bignoniaceae Juss.)[7]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b c d e Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-02-06] (ang.).
  3. a b c d e f g h i j k l m Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 566-568. ISBN 978-1-84246-634-6.
  4. a b c d e f g h i j Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 62-64. ISBN 1-55407-206-9.
  5. Mieczysław Czekalski, Rośliny ozdobne do dekoracji wnętrz, Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, 1996, s. 193, ISBN 83-7160-011-9.
  6. Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 36.
  7. Crescent Bloom: Bignoniaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-04-09]. (ang.).