Bitwa pod Białą Cerkwią (1651)

Bitwa pod Białą Cerkwią

Powstanie Chmielnickiego
Czas	23–25 września 1651
Miejsce	Biała Cerkiew
Terytorium	Ukraina
Wynik	bez rozstrzygnięcia
Strony konfliktu
Rzeczpospolita Kozacy Chanat Krymski
Dowódcy
Mikołaj Potocki (hetman) Marcin Kalinowski (hetman) Janusz Radziwiłł Bohdan Chmielnicki
Siły
ok. 18 000 koronnych, ok. 4000 Litwinów 25 000 Kozaków, 6000 Nogajów
brak współrzędnych

Bitwa pod Białą Cerkwią – bitwa powstania Chmielnickiego, która odbyła się 23 września 1651. Doszło wtedy do starcia między siłami polsko-litewskimi a wojskami kozackimi niedaleko Białej Cerkwi. Bitwa zakończyła się bez rozstrzygnięcia. Doszło natomiast do podpisania ugody.

Przed bitwą

Po wygranej bitwie pod Beresteczkiem wojska pospolitego ruszenia szlachty, wykorzystując nieobecność króla, rozjechały się do domów, a reszta oddziałów koronnych (18 000–20 000 zbrojnych), pod dowództwem hetmanów Potockiego i Kalinowskiego, połączyła się 13 września pod Hermanówką z przybyłymi z Kijowa oddziałami litewskimi (4500 żołnierzy) dowodzoną przez hetmana polnego Janusza Radziwiłła.

Tydzień później wojska Rzeczypospolitej wyruszyły w kierunku Białej Cerkwi, gdzie miały zapaść ostateczne rozstrzygnięcia w kampanii, osiągnięte albo na drodze zbrojnej, albo też dyplomatycznej. Janusz Radziwiłł, razem z chorążym koronnym Aleksandrem Koniecpolskim, był zwolennikiem rozwiązań siłowych i dlatego opowiadał się za stoczeniem walnej bitwy z Kozakami. Natrafił jednak na silną opozycję, przede wszystkim hetmanów koronnych Mikołaja Potockiego i Marcina Kalinowskiego, którzy uważali, że rozwiązania konfliktu należy szukać poprzez negocjacje z Bohdanem Chmielnickim. Gdy 23 września rozmowy praktycznie zostały zerwane, wojska obu stron wyszły w pole.

Bitwa

Bitwę rozpoczęli na prawym skrzydle Litwini przystępując do zdecydowanego ataku i uzyskując przewagę nad siłami kozacko-tatarskimi (25 000 Kozaków i 6000 Nogajów). Wojska Radziwiłła spędziły z pola oddziały przeciwnika od gór, błot i pasiek (...) na wielką równinę, wystawiając je na uderzenie centrum i lewego skrzydła, jednakże zwycięstwo zostało zaprzepaszczone przez hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Potockiego, który nie udzielił wsparcia Januszowi Radziwiłłowi (wojska polskie w ogóle nie wzięły udziału w walce) oświadczywszy, że „przybył dla zawarcia pokoju, a nie dla dalszego kontynuowania wojny”, co spowodowało wycofanie się obu stron. Doprowadziło to do utracenia szansy na całkowite rozbicie głównych sił Chmielnickiego i stłumienia powstania.

Skutki

Skutkiem nierozstrzygniętej bitwy było podpisanie ugody w Białej Cerkwi, będącej korzystniejszą dla Rzeczypospolitej od zawartej przed dwoma laty ugody zborowskiej, gdyż ograniczała terytorium państwa kozackiego tylko do województwa kijowskiego, a rejestr kozacki zmniejszała o połowę (tzn. do 20 000 żołnierzy). Ugoda okazała się krótkotrwała, nie zadowalając żadnej ze stron.

Zobacz też

• konflikty zbrojne w historii Polski