Bitwa pod Żyrzynem
| powstanie styczniowe | |||
 Bitwa pod Żyrzynem 1863 | |||
| Czas | |||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
zasadzka oddziału powstańczego | ||
| Wynik |
zwycięstwo Polaków | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie Guberni Królestwa Polskiego (1904)  | |||
| 51°30′00,0000″N 22°06′00,0000″E/51,500000 22,100000 | |||
Bitwa pod Żyrzynem – zwycięska dla powstańców polskich bitwa stoczona 8 sierpnia 1863 roku, w trakcie powstania styczniowego.
Kontekst[edytuj | edytuj kod]
Kilka oddziałów powstańczych pod dowództwem Michała Heidenreich-Kruka na początku sierpnia 1863 roku podjęło marsz z Lubelszczyzny na północ w kierunku Podlasia, chcąc w ten sposób oderwać się od ścigających go wojsk carskich i ożywić powstanie w tamtych terenach.
Przechodząc przez szosę warszawsko-lubelską, patrol powstańczy przejął depeszę, z której wynikało, że przez stację pocztową w Żyrzynie przechodził będzie konwój wojskowy wiozący 201 tys. rubli. Gen. Kruk natychmiast podjął decyzję o zorganizowaniu zasadzki. Jej plan był prosty: konwój miano atakować od czoła i po bokach, tyły miał zablokować jeden z powstańczych oddziałów.
Bitwa[edytuj | edytuj kod]
Rankiem 8 sierpnia 1863 roku, liczący około 500 żołnierzy i 2 działa konwój pod dowództwem porucznika Laudańskiego został zaatakowany przez dużo liczniejszy (ale słabiej uzbrojony) oddział powstańców (ok. 3000, w tym 1400 strzelców). Pierwsze uderzenie wywołało ogromny chaos. Rosjanie uporządkowali szeregi i z wielką determinacją przystąpili do obrony wozów pocztowych. Po trzech godzinach walki ustąpili jednak z placu boju. Wycofać udało się tylko Laudańskiemu wraz z 87 ludźmi.
Straty Rosjan wyniosły (według raportu Kruka) 181 zabitych i 282 wziętych do niewoli (w tym 132 rannych). Polacy ponieśli wielokrotnie mniejsze straty: 10 zabitych i 50 rannych. Zmarłych chowano na polu bitwy, przy szosie. Ich masowy grób upamiętniał w tamtym miejscu drewniany krzyż. W 1888 roku, z inicjatywy władz rosyjskich w jego miejsce został ustawiony stały pomnik z napisem: "Mężczyźni, którzy zginęli dla króla i kraju, w bitwie żyrzyńskiej 1863". W niepodległej Polsce, pomnik został rozebrany. Po bitwie część rosyjskich żołnierzy przeszła na stronę powstańców (potwierdzają to rosyjsko brzmiące nazwiska powstańców wziętych później do niewoli pod Fajsławicami[4]), resztę puszczono wolno po złożeniu przysięgi iż nie będą więcej walczyć przeciwko Polakom.
Zdobyto ok. 400 karabinów i przejęto 140 tys. rubli (reszta przepadła). Pieniądze te Kruk przeznaczył na wzmocnienie organizacyjne oddziałów operujących w województwie lubelskim i podlaskim.
Rozgłos[edytuj | edytuj kod]
Wiadomość o sukcesie żyrzyńskim rozeszła się nie tylko po całym Królestwie Polskim, ale także po Europie. Zachodnia opinia publiczna zaczęła domagać się od swych rządów udzielenia wsparcia walczącym Polakom. Natomiast w Petersburgu zadecydowano o odwołaniu namiestnika Królestwa Polskiego Wielkiego Księcia Konstantego z Warszawy i desygnowaniu na jego miejsce feldmarszałka hr. Fiodora Berga. Zmiana ta spowodowała wzmożenie represji w stosunku do ludności polskiej i ostatecznie likwidację Królestwa Polskiego.
Bitwie oraz zdarzeniom ją poprzedzającym poświęcone jest opowiadanie Jarosława Iwaszkiewicza zatytułowane Haydenreich, napisane w maju 1963, które autor zadedykował pamięci swego ojca i stryja, Bolesława i Zygmunta Iwaszkiewiczów, uczestników powstania styczniowego[5].
We wsi Łukawka znajduje się mogiła i pomnik wzniesiony w 2007 roku siedmiu powstańców styczniowych, najprawdopodobniej uczestników bitwy pod Żyrzynem[6].
Walki pod Żyrzynem zostały upamiętnione po 1990 na jednej z tablic na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem ŻYRZYN 8 VIII 1863.
Prace archeologiczne[edytuj | edytuj kod]
W maju 2017 roku robotnicy pracujący przy budowie drogi ekspresowej S-17 Lublin – Warszawa podczas przenoszenia pomnika upamiętniającego bitwę kolidującego z nowym przebiegiem ekspresówki, natknęli się na miejsca pochówku[7].
Odnalezienie ludzkich szczątek dało asumpt do przeprowadzenia prac archeologicznych w tym miejscu, podczas których odkryto w miejscu ustawienia nowego pomnika upamiętniającego bitwę miejsce pochówku żołnierzy rosyjskich w niej poległych. Łącznie odkryto 78 szkieletów ludzkich w jednej zbiorowej mogile, najprawdopodobniej szeregowców i dwa osobne pochówki oficerów w dwóch oddzielnych mogiłach[1][8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Znaleziska archeologiczne z powstania styczniowego w woj. lubelskim na dzieje.pl
- ↑ История русской армии и флота Том VI, стр. 176
- ↑ Z. Bieleń, Kampania letnia generała Heydenreicha-Kruka, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio F, Historia 48, Lublin 1993, s. 281-303
- ↑ Fajsławice 24 VIII 1863. W 150 rocznicę Powstania Styczniowego. Wybór źródeł i materiałów, opr. A. Polski, Fajsławice 2013, s. 111, 119, 121-122, 126, 130.
- ↑ Jarosław Iwaszkiewicz: Wybór opowiadań. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1983.
- ↑ Śladami mogił powstańców 1863 roku na eksploratorzy.com.pl
- ↑ Ludzkie szczątki, pociski i guziki na budowie S17. Pochodzą z czasów powstania styczniowego? na dziennikwschodni.pl
- ↑ Budowa S17 odsłania miejsce bitwy pod Żyrzynem z 1863 roku na gddkia.gov.pl
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Bitwa pod Żyrzynem w 1863 roku na bloodandfrogs.com