Black Sabbath

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Malarz pl (dyskusja | edycje) o 12:17, 8 mar 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Ilustracja
Black Sabbath w 1970
Rok założenia

1968

Rok rozwiązania

2017

Pochodzenie

 Wielka Brytania, Birmingham

Gatunek

hard rock[1], heavy metal[1][2][3][4], AOR[2], doom metal[3][4]

Aktywność

1968–2006, 2011–2017

Powiązania

Heaven and Hell, Dio, Last in Line

Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Black Sabbath – brytyjski zespół hardrockowy, główny prekursor gatunku heavy metal[5][6]. Grupa powstała w roku 1968 jako kwartet założony przez nastoletnich przyjaciół. Jego pierwotny skład tworzyli: Anthony "Tony" Iommi, William "Bill" Ward, John "Ozzy" Osbourne i Terence "Geezer" Butler. Tony Iommi, gitarzysta prowadzący zespołu, uległ wypadkowi, w którym stracił opuszki palców prawej ręki. By grać dalej, skonstruował plastikowe wkładki na palce. Mimo tego gra na gitarze wciąż sprawiała mu zbyt wiele bólu i Iommi zmniejszył napięcie strun strojąc gitarę niżej. W ten sposób zrodziło się charakterystyczne dla zespołu, oryginalne brzmienie[7]. Nisko grająca gitara, na której powtarzano ciężkie riffy, także ciężko brzmiąca sekcja rytmiczna w połączeniu z dramatycznym, niekiedy histerycznie brzmiącym śpiewem Osbourne'a, nadała muzyce Black Sabbath pesymistyczny nastrój. Dopełniały go ponure teksty, utrzymane zazwyczaj w stylu makabreski, czasem o tematyce okultystycznej. Większość utworów grupy z pierwszego okresu jej działalności ma regularną strukturę pieśni trzyczęściowej. Otwierająca część zawiera krótki pasaż instrumentalny i dłuższą partię wokalną. Część druga jest wyłącznie instrumentalna, niekiedy rozbudowana. Część trzecia, zakończona krótką codą jest zwykle wiernym powtórzeniem pierwszej części.

W ciągu pierwszych dziesięciu lat swej działalności grupa stała się jednym z najbardziej znaczących i rozpoznawalnych zespołów hardrockowych[8]. W 1979 z grupy odszedł Ozzy Osbourne, który następnie rozpoczął karierę solową. Po jego odejściu Black Sabbath kontynuował działalność ze zmiennym szczęściem, starając się zachować swoje oryginalne brzmienie mimo dalszych zmian personalnych. Jedynym muzykiem, który pozostał w niej na przestrzeni lat z pierwotnego składu był Tony Iommi. Grupa odrodziła się, aby zagrać kilka koncertów w 1998 roku w pierwotnym składzie. Szacowany nakład ze sprzedaży płyt zespołu na całym świecie wynosi 50 milionów egzemplarzy[9].

Historia

Wczesne lata

Początki Black Sabbath sięgają grupy o nazwie Rare Breed w szeregach której występowali Ozzy Osbourne i Geezer Butler. W tym samym czasie - był to rok 1968 - Tony Iommi wraz z Billem Wardem nosił się z zamiarem założenia zespołu grającego blues rocka. Osbourne zamieścił ogłoszenie w miejscowym sklepie muzycznym o treści: "Ozzy Zig Needs Gig – has own PA" na które to odpowiedział Tony. Nowo powstała formacja została początkowo ochrzczona jako The Polka Tulk Blues Band – inspiracją była nazwa taniego pudru, którego używała matka Ozziego[10] – na krótko na pokładzie znaleźli się także gitarzysta rytmiczny Jimmy Phillips oraz saksofonista Alan "Aker" Clarke[8]. Wkrótce nazwa została skrócona do Polka Tulk a ostatecznie zmieniona na Earth (której to wokalista nie znosił[10]), wtedy już zespół działał jako kwartet. Earth zdołał zarejestrować kilka taśm demo. W grudniu Iommi niespodziewanie odszedł aby dołączyć do Jethro Tull – wystąpił z zespołem w filmie The Rolling Stones Rock and Roll Circus. Gitarzysta jednak był rozczarowany, przede wszystkim despotyczną postawą lidera, Iana Andersona i po dwóch tygodniach, tj. w styczniu 1969 powrócił[8]. Tymczasem okazało się że na terenie Anglii już funkcjonowała grupa Earth, dlatego też konieczna stała się kolejna zmiana nazwy. Tak się złożyło że w kinie naprzeciwko sali prób zespołu, był wyświetlany film Black Sabbath – był to horror w reżyserii Mario Bavy – zainspirował on muzyków do napisania utworu o takim samym tytule. Tekst zawierał odniesienia do prac okultysty Dennisa Wheatleya[11][12] a także do wizji której podobno doświadczył Butler – twierdził on że pewnego razu zobaczył ciemną postać stojącą przy jego łóżku. Doświadczenie to okazało się dla niego na tyle przerażające że natychmiast porzucił swoje fascynacje. W okresie późniejszym grupa protestowała przeciwko kojarzeniu jej z jakąkolwiek formą okultyzmu - był to raczej image wykreowany przez wytwórnie płytowe przy okazji promocji jej wydawnictw[8]. Nie zmienia to faktu że w tekście Black Sabbath pojawiła się postać szatana[13] a Rob Halford, frontman Judas Priest, nazwał utwór jako "najprawdopodobniej najbardziej diabelskim na świecie"[14]. Ostatecznie zespół zdecydował się na nazwę Black Sabbath, która została oficjalnie przyjęta w sierpniu 1969 roku.

Dalsza działalność

Pierwszy album grupy, Black Sabbath odniósł sukces w Wielkiej Brytanii w 1970 roku. Zespół zaprezentował na nim surową i ciężką jak na początek lat 70 odmianę rocka. Następny, Paranoid (też 1970), był już wielkim sukcesem w USA i Wielkiej Brytanii.

W 1971 powstał Master of Reality. Nowością było zastosowanie akustycznych brzmień (Solitude,Orchid).

Nowością na w wydanym w 1973 albumie Sabbath Bloody Sabbath było zastosowanie syntezatorów w utworze "Who Are You?".

Członkowie Black Sabbath w międzyczasie zmagali się z nasilającymi się kłopotami. Uzależnienie od narkotyków, problemy z zarządzaniem zespołem i początki wewnętrznych sporów wpłynęły destruktywnie na prace nad kolejnym albumem. Mimo trudności, w 1975 pojawiała się płyta Sabotage odnosząca dość szybko sukces na rynku. Muzyka na albumie jest bardziej rozbudowana i wielowątkowa niż do tej pory.

Jednak kolejna płyta Technical Ecstasy (1976) stała się już komercyjnym niepowodzeniem. Muzyka zespołu w tym czasie obfitowała w syntezatorowe a nawet orkiestrowe efekty a pozbawiona jest dawnej spontaniczności i ciężaru. Never Say Die! (1978) to powrót grupy do cięższego grania. Album sprzedawał się trochę lepiej od poprzednika.

Ozzy Osbourne odszedł z zespołu w 1979 i w 1980 roku zaczął solową karierę; jego miejsce zajął były wokalista zespołu Rainbow, Ronnie James Dio. Nowy album Heaven and Hell to tym razem duży sukces komercyjny[potrzebny przypis].

Razem z Ronniem Jamesem Dio zespół nagrał takie płyty jak Heaven and Hell, Mob Rules, koncertową Live Evil. Po nagraniu tych dzieł wokalista opuścił zespół, a zastąpił go Ian Gillan z Deep Purple. Black Sabbath razem z nowym wokalistą nagrali album Born Again. Po wydaniu płyty i niedługiej trasie koncertowej wokalista odszedł do macierzystej formacji.

Od tego czasu grupa jeszcze długo szukała stabilizacji, następowały liczne zmiany personalne.

13 maja 2006 roku zespół został wprowadzony do Rock and Roll Hall of Fame[15]. W tym samym roku zespół zawiesił działalność.

Od marca 2007 do maja 2010 Anthony "Tony" Iommi, Vinny Appice, Ronnie James Dio i Terence "Geezer" Butler koncertowali jako Heaven and Hell (pierwotnie grupa miała reaktywować się w składzie Ronnie James Dio, Tony Iommi, Geezer Butler, Bill Ward, jednak ostatni szybko wycofał się z projektu, i jego miejsce zajął Vinny Appice)[16]. 11 listopada 2011 r. poinformowano o reaktywacji zespołu w składzie Ozzy Osbourne, Tony Iommi, Geezer Butler, Bill Ward. Wkrótce po tym grupa rozpoczęła prace nad albumem studyjnym. Niedługo po rozpoczęciu nagrywania albumu wykryto chłoniaka u Iommiego. Przerwano pracę nad albumem, lecz po ustabilizowaniu się stanu zdrowia prace ponowiono. W lutym 2012 Ward ogłosił, że nie weźmie udziału w dalszych pracach zespołu. Album wydano 10 czerwca 2013 roku (11 czerwca w Ameryce Północnej). W pierwszym kwartale tego samego roku zespół rozpoczął trasę koncertową na cały świat[17].

4 lutego 2017 roku w Genting Arena w Birmingham zespół zagrał ostatni koncert kończąc działalność[18].

Muzycy

Oś czasu

Dyskografia

Albumy studyjne

Rok Detale albumu Najwyższa pozycja na liście Certyfikat
UK
[19] 		AUT
[20] 		NLD
[21] 		NOR
[22] 		SWE
[23] 		SWI
[24] 		USA
[25]
1970 Black Sabbath 8 — — — — — 23
  • USA: platynowa płyta[26]
  • UK: złota płyta[27]
  • CAN: złota płyta[28]
1970 Paranoid
  • Wydany w UK: 18 września 1970
  • Wydany w USA: 7 stycznia 1971
  • Wytwórnia: Vertigo, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
 1 — — 5 — — 12
  • USA: 4x platynowa płyta[26]
  • CAN: platynowa płyta[28]
  • UK: złota płyta[27]
1971 Master of Reality
  • Wydany: 21 lipca 1971
  • Wytwórnia: Vertigo, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
 5 — — 12 — — 8
  • USA: 2x platynowa płyta[26]
  • CAN: platynowa płyta[28]
  • UK: srebrna płyta[27]
1972 Vol. 4
  • Wydany: 25 września 1972
  • Wytwórnia: Vertigo, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
 8 — — 7 — — 13
  • USA: platynowa płyta[26]
  • CAN: platynowa płyta[28]
  • UK: srebrna płyta[27]
1973 Sabbath Bloody Sabbath
  • Wydany: 1 grudnia 1973
  • Wytwórnia: World Wide Artists, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
 4 — — 6 — — 11
  • USA: platynowa płyta[26]
  • CAN: złota płyta[28]
  • UK: srebrna płyta[27]
1975 Sabotage
  • Wydany: 28 lipca 1975
  • Wytwórnia: Nems, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
 7 9 — 6 — — 28
  • USA: złota płyta[26]
  • UK: srebrna płyta[27]
1976 Technical Ecstasy
  • Wydany: 25 września 1976
  • Wytwórnia: Vertigo, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
 13 — — — 33 — 51
  • USA: złota płyta[26]
1978 Never Say Die!
  • Wydany: 28 września 1978
  • Wytwórnia: Nems, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
 12 — — — 37 — 69
  • USA: złota płyta[26]
1980 Heaven and Hell
  • Wydany: 25 kwietnia 1980
  • Wytwórnia: Nems, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
 9 — — 22 25 — 28
  • USA: platynowa płyta[26]
  • CAN: złota płyta[28]
  • UK: złota płyta[27]
1981 Mob Rules
  • Wydany: 4 listopada 1981
  • Wytwórnia: Vertigo, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
 12 — — — 30 — 29
  • USA: złota płyta[26]
  • CAN: złota płyta[28]
  • UK: srebrna płyta[27]
1983 Born Again
  • Wydany: 7 sierpnia 1983
  • Wytwórnia: Vertigo, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
 4 — — 14 7 — 39
1986 Seventh Star
  • Wydany: 28 stycznia 1986
  • Wytwórnia: Vertigo, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
 27 — — 17 11 — 78
1987 The Eternal Idol
  • Wydany w UK: 1 listopada 1987
  • Wydany w US: 1 grudnia 1987
  • Wytwórnia: Vertigo, Warner Bros.
  • Format: CD, CS, LP
 66 — — — — — 168
1989 Headless Cross
  • Wydany: 1 kwietnia 1989
  • Wytwórnia: I.R.S.
  • Format: CD, CS, LP
 10 — — — 22 23 115
1990 Tyr
  • Wydany w UK: 20 sierpnia 1990
  • Wydany w US: 31 sierpnia 1990
  • Wytwórnia: I.R.S.
  • Format: CD, CS, LP
 24 24 — — 24 24 117
1992 Dehumanizer
  • Wydany w UK: 22 czerwca 1992
  • Wydany w US: 30 czerwca 1992
  • Wytwórnia: I.R.S.
  • Format: CD, CS, LP
 28 7 — — 12 13 44
1994 Cross Purposes
  • Wydany w UK: 31 stycznia 1994
  • Wydany w US: 8 stycznia 1994
  • Wytwórnia: I.R.S.
  • Format: CD, CS, LP
 41 23 85 — 9 41 122
1995 Forbidden
  • Wydany: 8 czerwca 1995
  • Wytwórnia: I.R.S.
  • Format: CD, CS, LP
 71 40 86 — 19 48 199
2013 13
  • Wydany w Europie: 7 czerwca 2013
  • Wydany w US: 10 czerwca 2013
  • Wytwórnia: Vertigo, Universal
  • Format: CD, LP
 1 2 10 1 1 1 1
  • UK: złota płyta[27]
  • CAN: złota płyta[28]
  • POL: złota płyta[29]
  • DEU: złota płyta[30]
"—" znaczy, że album nie znalazł się na liście.

Albumy koncertowe

Rok Detale albumu Najwyższa pozycja na liście Certyfikaty
UK
[19] 		FIN
[31] 		FRA
[32] 		SWE
[23] 		US
[25]
1980 Live at Last
  • Wydany: 1980
  • Wytwórnia:
  • Format: CD, LP
 — — — — —
1982 Live Evil
  • Wydany: grudzień 1982
  • Wytwórnia: Vertigo, Warner Bros.
  • Format: CD, LP
 13 — — 15 37
1995 Cross Purposes Live
  • Wydany: 1995
  • Wytwórnia: I.R.S.
  • Format: CD
 — — — — —
1998 Reunion
  • Wydany: 20 października 1998
  • Wytwórnia: Epic
  • Format: CD
 41 29 65 11 11
  • USA: platynowa płyta[26]
  • CAN: platynowa płyta[28]
2002 Past Lives
  • Wydany: 20 sierpnia 2002
  • Wytwórnia: Sanctuary
  • Format: CD
 — — — — 114
2007 Live at Hammersmith Odeon — — — — —
2013 Live... Gathered in Their Masses
  • Wydany: 25 listopada 2013
  • Wytwórnia: Universal
  • Format: CD, DVD, Blu-ray
 — — 173 — —
"—" znaczy, że album nie znalazł się na liście.

Kompilacje

Rok Detale albumu Najwyższa pozycja na liście Certyfikaty
UK
[19] 		NOR
[22] 		SWE
[23] 		USA
[25]
1975 We Sold Our Soul for Rock 'n' Roll 35 — 21 48
  • USA: 2x platynowa płyta[26]
  • UK: srebrna płyta[27]
1996 The Sabbath Stones — — — —
2002 Symptom of the Universe: The Original Black Sabbath 1970-1978 — — — —
2004 Black Box: The Complete Original Black Sabbath (1970-1978) — — — —
2006 Greatest Hits 1970-1978 — — — 96
2007 The Dio Years — 35 32 54
2008 The Rules of Hell — — — —
"—" znaczy, że album nie znalazł się na liście.

Single

Rok Singiel Najwyższa pozycja na liście Album
UK
[19] 		AUT
[20] 		NOR
[22] 		SWI
[24] 		USA
[25] 		US Main
[25]
1969 "Evil Woman" — — — — — — Black Sabbath
1970 "Black Sabbath" — — — — — —
"N.I.B." — — — — — —
"The Wizard" — — — — — —
"Paranoid" 4 3 6 2 61 — Paranoid
1971 "Iron Man" — — — — 52 —
"War Pigs" — — — — — —
"Fairies Wear Boots" — — — — — —
"Sweet Leaf" — — — — — — Master of Reality
"Children of the Grave" — — — — — —
1972 "After Forever" — — — — — —
"Snowblind" — — — — — — Vol. 4
"Tomorrow's Dream" — — — — — —
1973 "Supernaut" — — — — — —
"Changes" — — — — — —
"Sabbath Bloody Sabbath" — — — — — — Sabbath Bloody Sabbath
1974 "Sabbra Cadabra" — — — — — —
1975 "Am I Going Insane?" — — — — — — Sabotage
"Hole in the Sky" — — — — — —
"Symptom of the Universe" — — — — — —
1976 "Rock 'n' Roll Doctor" — — — — — — Technical Ecstasy
"Dirty Women" — — — — — —
1978 "Never Say Die!" 21 — — — — — Never Say Die!
"A Hard Road" 33 — — — — —
1980 "Neon Knights" 22 — — — — 17 Heaven and Hell
"Die Young" 41 — — — — —
1981 "The Mob Rules" 46 — — — — — Mob Rules
1982 "Turn up the Night" 37 — — — — 24
"Voodoo" — — — — — 46
1983 "Trashed" — — — — — — Born Again
1986 "No Stranger to Love" — — — — — — Seventh Star
1989 "Headless Cross" 62 — — — — — Headless Cross
"Devil and Daughter" 81 — — — — —
1990 "Feels Good to Me" 79 — — — — — Tyr
1992 "TV Crimes" 33 — — — — — Dehumanizer
1994 "The Hand That Rocks the Cradle" — — — — — — Cross Purposes
1998 "Psycho Man" — — — — — 3 Reunion
1999 "Selling My Soul" — — — — — 17
2007 "The Devil Cried" — — — — — 37 The Dio Years
2013 "God Is Dead?" 147 — — — — 8 13
"End of the Beginning" — — — — — 38
"Loner" — — — — — —
"Loner" (na żywo) — — — — — — Live... Gathered in Their Masses
2014 "Age of Reason" — — — — — — 13
"—" znaczy, że singiel nie znalazł się na liście.

Wideografia

Rok Wideo Certyfikaty
1978 Never Say Die
  • Wydany: 1978
  • Wytwórnia: Sanctuary
  • Format: VHS, DVD
1980 Black and Blue
  • Wydany: 1980
  • Wytwórnia:
  • Format: VHS, DVD
1992 The Black Sabbath Story Vol. 1 - 1970-1978
  • Wydany: 1992
  • Wytwórnia: Sanctuary
  • Format: VHS, DVD
  • USA: platynowa płyta[26]
  • AUS: złota płyta[33]
The Black Sabbath Story Vol. 2 - 1978-1992
  • Wydany: 1992
  • Wytwórnia: Sanctuary
  • Format: VHS, DVD
  • USA: złota płyta[26]
1995 Cross Purposes Live
  • Wydany: 1995
  • Wytwórnia: Picture
  • Format: VHS, DVD
1999 The Last Supper
  • Wydany: 1999
  • Wytwórnia: Sony
  • Format: VHS, DVD
  • UK: złota płyta[27]
Inside Black Sabbath - 1970-1992
  • Wydany: 1999
  • Wytwórnia: Sony
  • Format: VHS, DVD
2005 Black Sabbath's Paranoid
  • Wydany: 2005
  • Wytwórnia: Navarre Corporation
  • Format: DVD
Black Sabbath - Rock Review
  • Wydany: 2005
  • Wytwórnia:
  • Format: DVD
2007 In Their Own Words
  • Wydany: 2007
  • Wytwórnia:
  • Format: DVD

Nieoficjalna dyskografia

Poniższe albumy nie są oficjalne, nie zostały wydane z pomocą zespołu.

  • 1970 – Come to the Sabbath. Zapis koncertu z tego samego roku.
  • 1980 – Live at Last (Na żywo z 1973 roku – Iommi, Osbourne, Butler, Ward); #5 UK. Zremasterowane i oficjalne wydany jako jeden z dwóch dysków Past Lives.
  • 1977 – Greatest Hits. Nie mylić z oficjalnym wydaniem Greatest Hits 1970-1978, zawiera 10 utworów z pierwszych 5 albumów, na okładce znajduje się fragment obrazu Pietra Bruegla "Triumf śmierci".
  • 1974 – Bagdad (nagranie na żywo z California Jam, Niemcy)
  • 1976 – The Original (kompilacja, Niemcy)
  • 1978 – Rock Heavies (kompilacja, Niemcy)
  • 1978 – Rock Legends (kompilacja)
  • 1983 – The Best (kompilacja, Australia)
  • 1983 – The Very Best of Black Sabbath (kompilacja, RPA)
  • 1984, 1987 – The Kings of Hell (kompilacja, Brazylia)
  • 1985 – The Sabbath Collection (kompilacja, UK)
  • 1989 – Black Sabbath (kompilacja, ZSRR). Wydany przez państwową radziecką wytwórnię Melodija. Zawiera piosenki z pierwszego i drugiego albumu.
  • 1991 – Backtrackin (kompilacja, Australia)
  • 1991 – Children of the Grave (piosenki z Vol. 4 plus koncertowa wersja "Children of the Grave")
  • 1994 – The Ozzy Osbourne Years (3 dyski z Japonii, zawierające wszystkie utwory z pierwszych sześciu albumów, prócz utworów instrumentalnych i umieszczając "Evil Woman" w miejsce "Wicked World")
  • 1995 – Best Ballads
  • 1995 – Between Heaven And Hell [1970-1983]
  • 1996 – Under Wheels of Confusion (4 dyskowa kompilacja z lat 1970-1987, lata spędzone w wytwórni Warner Bros. Records)
  • 1999 – Black Mass
  • 2000 – The Best of Black Sabbath (dwie inne kompilacje o tym tytule zostały wydane w latach 1973 i 1976)
  • 2006 – Paranoid (DVD)

Nagrody i wyróżnienia

Rok Kategoria Tytułem Nagroda Nota Źródło
2000 Best Metal Performance "Iron Man" Grammy Laur [34]
2005 Spirit Of Hammer Black Sabbath Metal Hammer Golden Gods Awards Laur [35]
2012 Inspiration Award Kerrang! Awards Laur [36]
2013 Best UK Band Metal Hammer Golden Gods Awards Laur [37]
Best Album Award 13 Laur
2014 Album of the Year Revolver Golden Gods Awards Laur [38]
Dimebag Darrell Best Guitarist Tony Iommi Nominacja
Paul Gray Best Bassist Geezer Butler Nominacja
Best Drummer Brad Wilk Nominacja
Best Metal Performance "God Is Dead?" Grammy Laur [39]

Przypisy

  1. ↑ a b Black Sabbath Biography. www.musicmight.com. [dostęp 2010-06-03]. (ang.).
  2. ↑ a b William Ruhlmann: Black Sabbath Biography. allmusic.com. [dostęp 2010-06-03]. (ang.).
  3. ↑ a b Black Sabbath Biography. www.metal-archives.com. [dostęp 2010-06-03]. (ang.).
  4. ↑ a b Black Sabbath Biography. www.metalstorm.net. [dostęp 2010-06-03]. (ang.).
  5. ↑ Ellen Koskoff: Music cultures in the United States: an introduction. Routledge, s. 356. ISBN 978-0415965880.
  6. ↑ Deena Weinstein: Heavy metal: a cultural sociology. Uniwersytet stanu Indiana: Lexington Books, 1991, s. 14. ISBN 978-0-669-21837-4.
  7. ↑ Steve Huey: Black Sabbath. [dostęp 22 sierpnia 2012]. (ang.).
  8. ↑ a b c d Wiesław Weiss, Wielka Rock Encyklopedia, tom I, Wydawnictwo: Iskry, Warszawa, 2000, ISBN 83-207-1658-6
  9. ↑ Biography. ozzy.com. Cytat: Black Sabbath has sold over 50 million records (to date) worldwide. (ang.).
  10. ↑ a b Osbourne, Ozzy; Ayres, Chris, "I Am Ozzy", Grand Central Publishing, ISBN 0-446-56989-5
  11. ↑ Charles Strong, Martin (2006), "The Essential Rock Discography", 1 (8 ed.), Canongate, str. 97, ISBN 1-84195-860-3
  12. ↑ Wilson, Dave (2004), "Rock Formations: Categorical Answers to How Band Names Were Formed", Cidermill Books, str. 51, ISBN 0-9748483-5-2
  13. ↑ Bradley Torreano: Black Sabbath Review. [dostęp 22 sierpnia 2012]. (ang.).
  14. ↑ Bryan Reesman: Digital Playlist: Rob Halford. [dostęp 22 sierpnia 2012]. (ang.).
  15. ↑ Black Sabbath: inducted in 2006. The Rock and Roll Hall of Fame and Museum, Inc.. [dostęp 2016-07-01]. (ang.).
  16. ↑ Official Site of Ronnie James Dio. 10/25/2006 6:50:22 PM.
  17. ↑ Mk I is back. Again.. Black Sabbath Online Home Page. [dostęp 2011-11-12].
  18. ↑ BLACK SABBATH Reaches 'The End' As Band Performs Final Concert In Birmingham (Video). www.blabbermouth.net. [dostęp 2017-02-05]. (ang.).
  19. ↑ a b c d UK Music charts. EveryHit.com. [dostęp 2008-02-14].
  20. ↑ a b Discographie Black Sabbath. Ö3 Austria Top 40. [dostęp 2008-02-14]. (niem.).
  21. ↑ Discography Black Sabbath. MegaCharts. [dostęp 2008-02-14]. (niderl.).
  22. ↑ a b c Discography Black Sabbath. VG-Lista. [dostęp 2008-02-14]. (norw.).
  23. ↑ a b c Discography Black Sabbath. VG-Lista. [dostęp 2008-02-14]. (szw.).
  24. ↑ a b Discography Black Sabbath. Swiss Singles Top 100. [dostęp 2008-02-14]. (niem.).
  25. ↑ a b c d e Billboard charts. Billboard. [dostęp 2008-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-03)].
  26. ↑ a b c d e f g h i j k l m n RIAA Gold and Platinum Search for albums by Black Sabbath. riaa.com. [dostęp 2013-12-09]. (ang.).
  27. ↑ a b c d e f g h i j k BPI: Black Sabbath. www.bpi.co.uk. [dostęp 2013-12-09]. (ang.).
  28. ↑ a b c d e f g h i CRIA. Canadian Recording Industry Association. [dostęp 2008-01-03]. (ang.).
  29. ↑ ZPAV: złote płyty. www.zpav.pl. [dostęp 2013-12-09]. (pol.).
  30. ↑ Bundesverband Musikindustrie: Black Sabbath (wyszukaj w bazie danych). www.musikindustrie.de. [dostęp 2013-12-09]. (niem.).
  31. ↑ Discography Black Sabbath. Finnish Charts. [dostęp 2008-02-14].
  32. ↑ Discography Black Sabbath. Syndicat national de l'édition phonographique. [dostęp 2008-02-14].
  33. ↑ ARIA. Australian Recording Industry Association. [dostęp 2008-01-03].
  34. ↑ Black Sabbath Grammy Awards. allmusic.com. [dostęp 2010-06-03]. (ang.).
  35. ↑ Metal Hammer Award Winners Announced. www.metalunderground.com. [dostęp 2015-08-16]. (ang.).
  36. ↑ Chad Childers: 2012 Kerrang! Awards Winners. loudwire.com. [dostęp 2016-01-29]. (ang.).
  37. ↑ Winners Announced For Metal Hammer’s 2013 ‘Golden Gods Awards’. www.theprp.com. [dostęp 2015-08-16]. (ang.).
  38. ↑ Robert Pasbani: And the Winners of the Revolver Golden Gods Awards 2014 Are…. www.metalinjection.net. [dostęp 2015-08-15]. (ang.).
  39. ↑ Black Sabbath's 'God Is Dead?' Wins 2014 Grammy for Best Metal Performance. Loudwire.com. [dostęp 2014-01-26]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Black Sabbath
Albumy studyjne
Albumy koncertowe
Kompilacje
Single
Wideografia
Powiązane
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Black_Sabbath&oldid=52761651”