Boksyce
50°52′57″N 21°15′37″E/50,882500 21,260278| wieś | |
 Dwór w Boksycach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
153[2] |
| Strefa numeracyjna |
41 |
| Kod pocztowy |
27-425[3] |
| Tablice rejestracyjne |
TOS |
| SIMC |
0275694[4] |
Położenie na mapie gminy Waśniów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu ostrowieckiego  | |
| 50°52′57″N 21°15′37″E/50,882500 21,260278[1]
| |
Boksyce – wieś w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie ostrowieckim, w gminie Waśniów[5][4].
Do 1954 roku istniała gmina Boksyce. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
Przez miejscowość przepływa rzeczka Węgierka, prawy dopływ Świśliny.
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0275702 | Dwór | część wsi |
| 0275719 | Sławęcice | część wsi (przed 2023 r.[6]) |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Nazwa miejscowości (w XIX wieku Boksice lub Bokszyce) wywodzi się od archaicznej formy słowiańskiego imienia własnego Boksa. Jest to nazwa patronimiczna, charakterystyczna dla okresu wczesnofeudalnego (kiedy to nastąpiła ekspansja nazw miejscowych z przyrostkiem -ice), świadcząca o wczesnośredniowiecznym pochodzeniu wsi. Od niej wzięło swój początek nazwisko rodziny małopolskiej: Boksycki vel. Bokszycki herbu Tarnawa[7].
Boksyce były wsią rycerską[8].
Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z roku 1387 - była wówczas w posiadaniu braci Boksy i Wita[9]. Kolejnymi dziedzicami dóbr byli: Witek z Boksyc h. Tarnawa (1400; Vitco), Piotr (1442), Bartosz z Boksyc i jego żona Śmiechna (1460; Bartosz de Boxyce) oraz Anna Kostecka (1578; należało do niej pół łana)[9]. Do 1625 roku Boksyce były własnością Marcina Szydłowskiego, później przeszły w ręce rodziny Brzeskich (Jakub Brzeski), Karskich (w 1737 roku od swoich braci nabył je Szymon Michał Karski, łowczy sandomierski i wiślicki, starosta ulanicki[10]) i Jasieńskich herbu Dołęga – potomków posłów na Sejm Czteroletni[8][11].
Z Boksyc pochodził żyjący w średniowieczu krakowski profesor Uniwersytetu Krakowskiego Jakub z Bokszyc, któremu Filip Kallimach poświęcił jeden ze swoich wierszy pt. Do Jakuba z Bokszyc oraz Antoni Teodor Karski - w latach 1748-1774 opat zakonu ojców Benedyktynów na Łysej Górze[10][12].
Ostatnim właścicielem dworu była Emilia Lucyna Horoch z domu Jasieńska herbu Dołęga (1883-1970)[13], żona barona Zdzisława Horocha z Leszczan herbu Trąby (1884-1945)[14] i prawnuczka Mikołaja Jasieńskiego herbu Dołęga (1732-1827) z Wielkiej Jasiennej. Jasieńscy z tej linii byli czołowym rodem szlacheckim w Sandomierskiem w XIX wieku[15].
W Boksycach urodziły się również siostry Emilii Jasieńskiej – Zofia, Natalia i Maria, oraz jej dzieci:
- Tytus (1919-1945) – od 28 czerwca 1939 mąż Aleksandry Jadwigi z domu Fabrycy h. Pelikan (1916-1951), żołnierz, członek korporacji akademickiej Jagiellonia, zginął 19 stycznia 1945 w zbombardowanym pociągu ewakuacyjnym w Przysusze[16],
- Mieczysław (1921-1944) – ps. Jodła, żołnierz Brygady Dywersji AK Broda 53, odznaczony Krzyżem Walecznych, poległ na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie w nocy z 19/20 lipca 1944 podczas akcji Pawiak[17][18][19] (pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w kwaterze A 24[20][21]),
- Zofia (1922-2001) – od 24 stycznia 1943 żona hrabiego Bogdana Edwarda Szembeka (1913-1975)[22].
Tablice nagrobne zmarłych z rodziny Jasieńskich znajdują się w kościele parafialnym w Mominie.
Według Słownika geograficznego Królestwa Polskiego z końca XIX wieku, Boksyce (Boksice) były wsią i folwarkiem w powiecie opatowskim. Posiadały 15 domów, 258 mieszkańców, 795 mórg ziemi dworskiej i 74 morgi ziemi włościańskiej. Znajdował się tu urząd gminny.
Boksyce były siedzibą gminy o powierzchni 10 842 mórg, z czego ziemia dworska zajmowała 6435 mórg, a ziemia włościańska 4407 mórg.
W gminie znajdowały się: gorzelnia, młyn wodny, 4 wiatraki i szkoła początkowa. Sąd gminny okręgu IV miał swoją siedzibę w Kunowie, a stacja pocztowa w Ostrowcu Świętokrzyskim.
W skład gminy wchodziły wówczas: Biechów, Broniszowice, Gaj, Garbacz, Janowice, Jeżów, Kosowice, Kraszków, Łapiguz, Milejowice, Mirogonowice, Momina, Nagórzyce, Oczkowice, Rostylice, Sławęcice, Śnieżkowice, Strupice, Stryczowice, Wesołówka, Wierzbongowice, Witosławice i Wronów.
Z kolei w Księdze adresowej Polski (wraz z w.m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa z 1928 roku czytamy, iż Boksyce, wraz z przynależnościami Garbacz i Momina, miały wówczas 302 mieszkańców, a stacja kolei żelaznej, urząd pocztowy, urząd telegraficzny i telefoniczny znajdowały się w Ostrowcu Kieleckim.
Ówczesnymi właścicielami ziemskimi w gminie Boksyce byli: baron Zdzisław Horoch (w jego posiadaniu znajdował się majątek Góra Witosławska wielkości 121 ha), Emilia Horochowa (majątek Boksyce wielkości 339 ha), sukcesorzy Konstantego Jagnińskiego (włości Garbacz – 574 ha), Gustaw Ośniałowski (majątki: Biechów – 143 ha, Śnieżkowice – 230 ha i Strupice – 196 ha), Józefa Reklewska (włości Witosławice – 159 ha), Roman Reklewski (majątek Wronów – 174 ha) i Wincenty Reklewski (majątki Kosowice – 101 ha i Mirogonowice – 243 ha).
W gminie byli dwaj kowale: W. Kędziora i J. Sikora (ich kuźnie znajdowały się w Garbaczu), młynarz Z. Godlewski z Mominy, dwaj murarze: J. Kidoń oraz A. Kotwa (obaj z Garbacza), sklep z artykułami spożywczymi Zgoda w Boksycach (właściciel W. Olech) oraz trzy wiatraki (należące do St. Cichockiego, H. Kota i J. Łukasiewicza).
W okresie PRL funkcjonowała tu Rolnicza spółdzielnia produkcyjna.
Przez Boksyce przebiegała trasa wyścigu Grand Prix Ostrowca Świętokrzyskiego w kolarstwie szosowym rozegranego 25 czerwca 2000 roku[23].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
W miejscowości znajduje się zespół dworski z początku XX wieku, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.617/1-3 z 12.12.1957 i z 31.08.1989)[24]:
- dwór alkierzowy z 1916 roku w stylu romantycznym zaprojektowany przez wybitnego polskiego architekta Kazimierza Skórewicza, wybudowany w miejscu poprzedniego drewnianego dworu spalonego przez Rosjan w 1915 roku[8],
- pozostałości murowanego ogrodzenia z 1920 r.,
- figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem z początku XX w.,
- park z XIX w.
W okolicy dworu znajdowały się także spichlerze ze stajnią, kuźnia, czworaki oraz stawy dworskie (dziś zarastające).
Przy drodze do Mominy znajduje się kamienny krzyż przydrożny z 1609 roku.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 7917
- ↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 5-6 [dostęp 2022-04-22]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 77 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 grudnia 2022 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw niektórych miejscowości oraz obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2783)
- ↑ Genealogia Polska – Polish Genealogy.
- ↑ a b c Informator. samorządowy Gminy Waśniów [online], docplayer.pl [dostęp 2015-12-26].
- ↑ a b Józef Krzepela, Księga rozsiedlenia rodów ziemiańskich w dobie jagiellońskiej: przewodnik historyczno-topograficzny do wydawnictw i badań archiwalnych oraz do wszystkich dotychczasowych herbarzy. Cz. 1. Małopolska. T. 1, 1915, s. 80.
- ↑ a b PSBG-03.Kab-Kyz.2012-11.pdf [online], Google Docs [dostęp 2015-12-26].
- ↑ Genealogia Polska - Polish Genealogy: Karski [online], polishgenealogy.blogspot.com [dostęp 2015-12-26].
- ↑ Na zdjęciu Antoni Teodor Karski z Kars h. Boleścic [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2015-12-26].
- ↑ Genealogia dynastyczna [online], genealogia.grocholski.pl [dostęp 2015-12-26] [zarchiwizowane z adresu 2015-12-27].
- ↑ Genealogia dynastyczna [online], genealogia.grocholski.pl [dostęp 2015-12-26] [zarchiwizowane z adresu 2015-12-27].
- ↑ Strona Gminy Wojciechowice – Bidziny. wojciechowice.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-27)]..
- ↑ Archiwum Korporacyjne - Archiwum i Muzeum Polskich Korporacji Akademickich [online], archiwumkorporacyjne.pl [dostęp 2015-12-26].
- ↑ Akcja „Pawiak” [online], info-pc.home.pl [dostęp 2015-12-26] [zarchiwizowane z adresu 2015-12-27].
- ↑ Akcja „Pawiak” | Blog Biszopa [online], blogbiszopa.pl [dostęp 2015-12-26] [zarchiwizowane z adresu 2015-12-27].
- ↑ Na zdjęciu Mieczysław bar. Horoch z Leszczan h. Trąby [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2015-12-26].
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze [online], cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2015-12-26].
- ↑ Mieczysław bar. Horoch z Leszczan h. Trąby [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2015-12-26].
- ↑ Zofia bar. Horoch z Leszczan h. Trąby [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2015-12-26].
- ↑ Wyścigi w kolarstwie szosowym. [dostęp 2009-05-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-02)].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 46 [dostęp 2015-12-21].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880-1885, Tom I, Str 296.
- Stanisław Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984.
- Księga adresowa Polski (wraz z w.m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa 1928.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Boksice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 296.
- Drzewo genealogiczne rodziny Jasieńskich
- Strona internetowa gminy Waśniów
- Siedziba gminy: Waśniów
