Bona Sforza

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Radmic (dyskusja | edycje) o 17:22, 20 maj 2011. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.

Szablon:Władczyni infobox Bona Sforza d'Aragona (ur. 2 lutego 1494 w Vigevano[1], zm. 19 listopada 1557 w Bari) – od 1518 Królowa Polski i Wielka Księżna Litewska, Księżna Rusi, Prus i Mazowsza itp., Księżna Bari i Rosano, spadkobierczyni pretensji do Królestwa Jerozolimy od roku 1524. Żona Zygmunta Starego, matka Zygmunta Augusta.

Biografia

Młoda Bona

Pochodziła z możnego włoskiego rodu książąt Mediolanu - Sforzów. Była córką Giana Galeazza Sforzy i Izabeli Aragońskiej. Mimo iż jej ojcu należała się władza w Księstwie Mediolanu, został on odsunięty przez Ludovica il Moro. Sprawował on władzę w imieniu młodego księcia, aż do jego śmierci w 1494 roku na zamku w Pawii. Wkrótce po tym księżna Izabela wraz z córkami wyjechała do Bari. Chcąc odzyskać znaczenie polityczne i swe dawne posiadłości dążyła ona do jak najkorzystniejszego wydania za mąż Bony (jej siostra Ippolita zmarła wcześniej podczas rocznego pobytu na wyspie Ischia). Pierwsze próby zakończyły się niepowodzeniem ze względu na niekorzystne położenie polityczne Izabeli, ale dzięki wsparciu Habsburgów udało się doprowadzić do jej małżeństwa z owdowiałym królem polskim Zygmuntem Starym. Uroczystości zaślubin i koronacji Bony odbyły się w Krakowie 18 kwietnia 1518 roku[1].

W młodości Bona zdobyła staranne wykształcenie. Jej nauczycielem był Crisostomo Colonna, członek Akademii Pontana, a nad jej wychowaniem czuwał również Antonio Galateo. Bona poznała dzięki nim dzieła Wergiliusza, Cycerona i Ojców Kościoła[1], nauczyła się wypowiadać w uczony sposób, posiadła również wiedzę z zakresu historii, prawa, administracji i teologii. Była osobą gospodarną, oszczędną, a jednocześnie potrafiącą wywierać wpływ na ludzi. Wykazywała przy tym ambicję we wszystkich swoich działaniach.

Niemal od początku swego pobytu w Polsce królowa Bona starała się zdobyć silną pozycję polityczną. Zaczęła tworzyć własne stronnictwo i jednocześnie korzystała z wpływu, jaki miała na króla. Popierali ją między innymi Piotr Kmita, Andrzej Krzycki i Piotr Gamrat, zawdzięczający jej swoje urzędy i tworzący tzw. triumwirat. Udało jej się również uzyskać od papieża Leona X prawo do decydowania o obsadzie piętnastu beneficjów kościelnych o bardzo dużym znaczeniu (m.in. w Krakowie, Gnieźnie, Poznaniu, Włocławku i Fromborku).

Bona wychodziła z przekonania, że jedną z najważniejszych rzeczy, potrzebnych do skutecznej realizacji planów politycznych i wzmocnienia władzy królewskiej, jest dostęp do odpowiednio wysokich środków finansowych. Postawiła więc sobie za cel powiększenie domeny dynastycznej i zgromadzenie jak największego majątku, co dawałoby Jagiellonom niezależność finansową. Do 1524 roku Bona posiadała już, jako nadania królewskie, księstwa pińskie i kobryńskie, dobra sieluckie i bardzo duży pas puszczy w okolicach Narwi, a jej następnym celem była rewindykacja królewszczyzn na Podlasiu. Później skupowała także liczne posiadłości na Litwie, by w końcu w latach 1536-1546 przejąć nadzór nad komorami celnymi na terenie całego Wielkiego Księstwa Litewskiego, co przynosiło ogromne dochody.

W roku 1527, w wyniku upadku z konia, królowa przedwcześnie urodziła swego drugiego syna Olbrachta, który zmarł w dniu narodzin[2]. Po tym wydarzeniu królowa nie mogła mieć więcej dzieci. Bona, chcąc zapewnić ciągłość dynastii Jagiellonów na tronie polskim, postanowiła zmusić szlachtę i magnatów do koronacji jedynego syna, małoletniego Zygmunta Augusta. Najpierw, po długich układach i rozdaniu wielu stanowisk i intratnych beneficjów, szlachta litewska oddała mu tron wielkoksiążęcy (ok. 1527-28 rok). Następnie w 1530 roku koronowano Zygmunta II Augusta na króla Polski. Wywołało to ogromny sprzeciw panów polskich, co doprowadziło do uchwalenia ustawy, że następna koronacja odbędzie się dopiero po śmierci Zygmunta Augusta i to za zgodą całej braci szlacheckiej.

Od samego początku Bona niechętna była rosnącej potędze Radziwiłłów i była później bezpodstawnie posądzana przez niektórych o otrucie Barbary Radziwiłłówny.

W polityce zagranicznej była zażartą przeciwniczką Habsburgów i zwolenniczką zacieśnienia sojuszu z Francją. Na Węgrzech, w czasie wojen, które miały miejsce po bitwie pod Mohaczem (1526), poparła Jana Zapolyę przeciwko Habsburgom[1]. Bona starała się także o utrzymywanie dobrych stosunków z Portą Ottomańską i kontaktowała się z Roksolaną, najważniejszą żoną Sulejmana Wspaniałego. Chciała ona również ostatecznego rozwiązania sprawy Prus Książęcych poprzez ich inkorporację (bezpośrednie włączenie) do Korony. Nie udało się jej zrealizować tego projektu, ale cały czas walczyła z rosnącymi wpływami Hohenzollernów w Polsce. Bona była też rzeczniczką przyłączenia Śląska do Korony w zamian za swoje dziedziczne księstwo Bari i Rossano, ale Zygmunt Stary nie poparł tego pomysłu i całe przedsięwzięcie upadło. W latach trzydziestych udało jej się również przeprowadzić na Litwie reformy podatkowe i rolne (m.in. ujednolicenie powinności chłopskich i jednostki powierzchni - pomiara włóczna).

W 1544 roku Zygmunt II August objął samodzielną władzę na Litwie i w związku z tym tam się przeniósł. Było to przyczyną znacznego osłabienia władzy królowej, która nie chciała jego wyjazdu. Ten konflikt interesów, a następnie sprawa związku Zygmunta Augusta z Barbarą Radziwiłłówną, doprowadziły ostatecznie, po śmierci króla Zygmunta Starego, do przeniesienia się Bony wraz z córkami na Mazowsze. Przebywała tam 8 lat. Gdy zrozumiała, że porozumienie z synem nie będzie możliwe, zdecydowała się na wyjazd z Polski do Bari, co uczyniła w 1556 roku. Musiała przy tym, na żądanie szlachty, zrzec się wszystkich posiadanych w Polsce dóbr ziemskich.

W rok po powrocie do księstwa Bari Bona Sforza została otruta przez swego zaufanego dworzanina, Jana Wawrzyńca Pappacodę. Inicjatorami zabójstwa byli Habsburgowie, którzy mieli zyskać na sfałszowaniu jej testamentu, a jednocześnie unikali konieczności spłaty pożyczki w wysokości 430 tys. dukatów, jakiej Bona udzieliła księciu Albie, namiestnikowi króla Hiszpanii, Filipa II (sumy neapolitańskie). Królową pochowano w Bazylice św. Mikołaja, w Bari w bardzo skromny sposób. Dopiero jej córka, Anna Jagiellonka, zleciła mistrzowi florenckiemu Santiemu Gucciemu wykonanie odpowiedniego nagrobka, który przetrwał do dnia dzisiejszego.

Ocena królowej

Była ona mecenasem kulturalnym młodzieży polskiej, wysyłając chętnych na studia zagraniczne (było to tym bardziej cenne, że Akademia Krakowska przeżywała regres). Dzięki niej również na polskie stoły trafiło wiele nieznanych wcześniej warzyw, tzw. włoszczyzna, pomidory, kalafior, karczochy, fasolka szparagowa, brokuły, kapusta czy szpinak. Również dzięki niej w Polsce pojawiły się makarony włoskie i przyprawy korzenne, które królowa uwielbiała. Wraz z przybyciem Bony wzrosło też spożycie wina, które stopniowo wypierało miody pitne.

Królowa Bona nie była lubiana, bo też żadna królowa wcześniej nie wtrącała się do polityki tak otwarcie. Przez kronikarzy nazywana chciwą, podstępną i żądną władzy, zrobiła jednak wiele dobrego dla Polski. Zagospodarowała wielkie połacie nieużytków, zaludniała pustki, budowała mosty, młyny, tartaki. Rozbudowywała miasta nadane jej jako "Oprawa Polskich Królowych". Budowała twierdze warowne, np. Bar. Rozbudowała miasta Mazowsza, gdzie osiadła pod koniec życia. Królowa Bona często mawiała: "U was dukaty leżą na gościńcach, schylić się jeno, ażeby je zebrać. Nikt nie chce? Tym lepiej dla mnie". Wyjeżdzając z Polski pozostawiła po sobie doskonale zagospodarowane dobra królewskie, przynoszące ogromne dochody. Jej syn, a później i inni królowie nie potrafili utrzymać tego stanu i większość tych dóbr rozdali magnatom, aby kupić ich lojalność. Jak na ironię postąpiono w myśl ulubionej maksymy Bony: "Przekupstwo nie zostało wymyślone dla przyjaciół".

Potomstwo Bony Sforzy i Zygmunta Starego

Tytulatura

Bona Dei gratiae Regina Poloniae, Magna Ducissa Lituaniae, Russiae, Prussiae, Mazoviae, Ducissa Bari et Napoli

Rodowód

4. Galeazzo Maria Sforza      
    2. Gian Galeazzo Sforza
5. Bona Sabaudzka        
      1. Bona Sforza
6. Alfons II    
    3. Izabela Aragońska    
7. Ippolita Maria Sforza      
 

Galeria

  • Bona Sforza w 1517
    Bona Sforza w 1517
  • Królowa Bona
    Królowa Bona
  • Królowa Bona
    Królowa Bona
  • "Otrucie królowej Bony", Jan Matejko
    "Otrucie królowej Bony", Jan Matejko
  1. ↑ a b c d Maria Bogucka: Bona Sforza. Warszawa: Zakład narodowy im Ossolińskich, 2004 Wydanie=II, s. 25. ISBN 83-04-04705-5.
  2. ↑ Grzybowski, Dzieje Polski i Litwy (1506-1648), s. 47.

Bibliografia

Bibliografia podstawowa

  • Maria Bogucka "Bona Sforza", PIW, Warszawa 1989; wyd. późniejsze Ossolineum, Wrocław 2009;
  • Halina Audersk: "Smok w herbie". Warszawa: Książka i Wiedza, 1989.
  • Danuta Wójcik-Góralska: Niedoceniona królowa. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1987.
  • Jerzy Besala: Małżeństwa królewskie - Jagiellonowie. Warszawa: Bellona Muza S.A.,, 2006.
  • Maria Bogucka: Bona Sforza. Warszawa: Zakład narodowy im Ossolińskich, 2004 Wydanie=II. ISBN 83-04-04705-5.</ref>
  • Jan Baszkiewicz: Historia Francji. Ossolineum, 1978, s. 87. ISBN 83-04-04684-9.

Bibliografia dodatkowa

  • Maria Bogucka "Anna Jagiellonka", Ossolineum, Wrocław 2009;
  • Stanisław Cynarski "Zygmunt August", Ossolineum, Wrocław 2004;
  • Małgorzata Duczmal "Izabela Jagiellonka", Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2000;
  • Małgorzata Duczmal "Jagiellonowie", Wydawnictwo Literackie, Warszawa 1996;
  • Andrzej Wyczański "Zygmunt Stary", Zamek Królewski w Warszawie, Warszawa 1985

Szablon:Władca-Polskie królowe

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bona_Sforza&oldid=26531766”