Modroborowik ponury
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
modroborowik ponury |
| Nazwa systematyczna | |
| Suillellus luridus (Schaeff.) Murrill Mycologia 1(1): 17 (1909) | |
.jpg)
.JPG)
.jpg)
Modroborowik ponury, borowik ponury (Suillellus luridus (Schaeff.) Murrill) – gatunek grzybów z rodziny borowikowatych (Boletaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Suillellus, Boletaceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1774 Jacob Christian Schaeffer nadając mu nazwę Boletus luridus. W 1909 r. William Alphonso Murrill przeniósł go do rodzaju Suillellus jako Suillellus luridus i jest to obecnie nazwa uznana przez Index Fungorum[1].
Niektóre synonimy:
- Boletus luridus Schaeff. 1774
- Boletus luridus var. luridus Schaeff. 1774
- Boletus luridus var. rubriceps (Maire) Dermek 1987
- Boletus rubeolarius Bull. 1791
- Boletus subvescus J.F. Gmel. 1792
- Dictyopus luridus (Schaeff.) Quél. 1888
- Leccinum luridum (Schaeff.) Gray, 1821
- Leccinum rubeolarium (Sowerby) Gray 1821
- Suillellus luridus (Schaeff.) Murrill 1909
- Tubiporus luridus (Schaeff.) P. Karst. 1871[2].
Nazwę borowik ponury podał Franciszek Błoński w 1890 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też pod nazwami: świniak, grzyb ponury, grzyb świniak, podciecz, potecz[3]. Inne nazwy potoczne to: śniak, siniak, świniak wilczy, krasik, pociec, podciak, grzyb diabelski, grzyb czarci[4]. W 2021 Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała używanie nazwy modroborowik ponury, w tym z wyróżnieniem formy jasnożółtej (f. primulicolor)[5].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
O średnicy 5–20 cm, początkowo półkulisty, potem płaskołukowaty lub poduchowaty. Powierzchnia gładka, czasami zamszowa, sucha, koloru od kremowego do brunatnooliwkowego. Skórka silnie zrośnięta z miąższem. Po przygnieceniu ciemnieje[6][7].
Długie, przy trzonie wycięte zatokowato, oliwkowe. Pory drobne, początkowo żółte, na starszych okazach ciemnopomarańczowe, u bardzo starych oliwkowe. Po przekrojeniu sinieją[6].
Wysokość 5–15 cm, u młodych okazów beczułkowaty, u starszych pałkowaty lub walcowaty. Kolor od żółtego do pomarańczowoczerwonawego, przy podstawie winnoczerwony. Charakterystyczną cechą jest występowanie na trzonie wyraźnej, ciemniejszej (rdzawo-czerwonawej) siateczki o podłużnych oczkach[7].
Twardy, w kapeluszu, żółty, w dolnej części trzonu czerwonawy. Po przecięciu mocno sinieje. W smaku łagodny, zapach słaby[7].
Oliwkowy. Zarodnik gładkie o średnicy 6–7 × 9–16 μm[6].
- Gatunki podobne
- Krasnoborowik ceglastopory (Sutorius luridiformis) też sinieje, ale na trzonie nie ma siateczki, lecz drobne, karminowoczerwone łuski[7].
- Niektóre odmiany kolorystyczne mogą być podobne do maślaka pstrego, jednak jego miąższ nie sinieje, trzon nie posiada siateczki, a pory mają brązowy kolor.
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Występuje w Ameryce Północnej i Środkowej, Europie, Japonii oraz Australii[8]. W Polsce średnio pospolity[3].
Grzyb naziemny, częściej spotykany na podłożu wapiennym[6]. Występuje w lasach liściastych, mieszanych i iglastych, szczególnie pod bukami i jodłami, także w parkach pod lipami. Owocniki wytwarza od czerwca do października[3].
Znaczenie[edytuj | edytuj kod]
Grzyb mykoryzowy[3]. Jest grzybem jadalnym[7][9], lecz w stanie surowym jest trujący. Po długim okresie gotowania, trwającym co najmniej 25 minut, jest jadalny i smaczny. Spożyty na surowo, usmażony albo poddany krótkiej obróbce cieplnej, powoduje jednak lżejsze zatrucie (nudności z wymiotami)[10]. Lepiej, żeby nie zbierali go niedoświadczeni grzybiarze[11].
Suillellus luridus był podejrzewany o zwiększanie wrażliwości na alkohol, podobnej do tej spowodowanej przez czernidłaka pospolitego, dodatkowo z objawami żołądkowymi. Pewien niemiecki mykolog zgłosił, że sam cierpi na objawy po przyjęciu alkoholu z tym grzybem[12][13]. Sprawozdanie z trzech spraw ze Szwajcarii z 1982 r. jeszcze bardziej obciążyło ten gatunek[14]. Jednak ostatecznie badanie z 1994 r. podaje w wątpliwość ten fakt. Naukowcy Ulrich Kiwitt i Hartmut Laatsch poszukiwali podobnej mieszanki do kopryny w Suillellus luridus oraz podobnych gatunkach. Nie znaleźli żadnego śladu takich substancji w borowiku ponurym, ale znaleźli je za to w rzadkim tzw. borowiku krępym (Imperator torosus) (opisywanym wówczas pod nazwą Boletus torosus[15]). Stwierdzili, że najbardziej prawdopodobnym wyjaśnieniem incydentów historycznych, była błędna identyfikacja Imperator torosus jako Suillellus luridus, choć nie mogli oni wykluczyć w Suillellus luridus obecności dotychczas niezidentyfikowanego związku, powodującego reakcje związane z alkoholem[16].
Analizy chemiczne potwierdziły jedynie obecność śladowych ilości inwolutyny, muskaryny, betainy i acetylocholiny[17]. Toksyny te są stosunkowo dobrze rozpuszczalne w wodzie, dlatego niektórzy poddają grzyby te kilkukrotnemu gotowaniu w wodzie zmieniając ją kilka razy i dopiero wówczas jest on warunkowo jadalny.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-03-05] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-04-15] (ang.).
- ↑ a b c d Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Henryk Orłoś, Atlas grzybów jadalnych i trujących, wyd. VII uzupełnione i poprawione, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1966, s. 24.
- ↑ Rekomendacja nr 1/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online], Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów [dostęp 2021-02-20].
- ↑ a b c d Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b c d e Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2014-09-01].
- ↑ E. Gerhardt, Grzyby: wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ Ladislav Hagara, Ottova encyklopedie hub, wyd. 1. české vyd, Praha: Ottovo nakladatelství, 2015, s. 514, ISBN 978-80-7451-407-4, OCLC 903090511 [dostęp 2018-08-24].
- ↑ Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ L. Zeitlmayr, Wild Mushrooms: An Illustrated Handbook., Hertfordshire: Garden City Press, 1976, s. 102, ISBN 0-584-10324-7.
- ↑ Diarrhoea and vomiting as main symptoms – mushrooms and alcohol, [w:] R. Flammer, Brechdurchfalle als Leitsymptom – Pilze und Alkohol, Niemcy: Praxis, 1985, ISBN 978-90-481-9805-4.
- ↑ D.R. Benjamin, Mushrooms: Poisons and Panaceas – A Handbook for Naturalists, Mycologists and Physicians, New York: WH Freeman and Company, 1995, s. 291, ISBN 0-7167-2649-1.
- ↑ Species Fungorum [online], www.speciesfungorum.org [dostęp 2018-08-24].
- ↑ Coprine in Boletus torosus: Is the alleged alcohol hypersensitivity by ingestion of B. luridus caused by a mistake?, [w:] U Kiwitt, H. Laatsch, Coprin in Boletus torosus: Beruht die angebliche Alkoholunverträglichkeit durch den Verzehr des Netzstieligen Hexenröhrlings (Boletus luridus) auf einer Verwechslung?, Niemcy: Zeitschrift für Mykologie, 1994.
- ↑ J.A. Ammirati, J.A. Traquair, P.A. Horgen, Poisonous Mushrooms of the Northern United States and Canada, Minnesota: University of Minnesota Press, 1985, s. 237, 240–41, ISBN 0-8166-1407-5.