Brom

Brom
	selen ← brom → krypton
	Wygląd
	czerwonobrunatny
	Brom (ok. 2 g, czystość 99,8%) w szklanej ampułce zatopionej w szkle akrylowym.
	; Widmo emisyjne bromu
	Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.	brom, Br, 35; (łac. bromum)
Grupa, okres, blok	17, 4, p
Stopień utlenienia	−I, I, III, IV, V, VII
Właściwości metaliczne	niemetal – fluorowiec
Właściwości tlenków	silnie kwasowe
Masa atomowa	79,904 ± 0,003
Stan skupienia	ciekły
Gęstość	3119 kg/m³
Temperatura topnienia	−7,2 °C
Temperatura wrzenia	58,8 °C
Numer CAS	7726-95-6
PubChem	24408
Właściwości atomowe
Promień; • atomowy; • walencyjny; • van der Waalsa	; 115 (obl. 94) pm; 114 pm; 185 pm
Konfiguracja elektronowa	[Ar]4s23d104p5
Zapełnienie powłok	2, 8, 18, 7; (wizualizacja powłok)
Elektroujemność; • w skali Paulinga; • w skali Allreda	; 2,96; 2,74
Potencjały jonizacyjne	I 1139,9 kJ/mol; II 2103 kJ/mol; III 3470 kJ/mol
Właściwości fizyczne
Ciepło parowania	15,438 kJ/mol
Ciepło topnienia	5,286 kJ/mol
Ciśnienie pary nasyconej	5800 Pa (280,1 K)
Ciepło właściwe	480 J/(kg·K)
Przewodność cieplna	0,122 W/(m·K)
Układ krystalograficzny	rombowy
Prędkość dźwięku	206 m/s (293,15 K)
Objętość molowa	19,78×10−6 m³/mol
Najbardziej stabilne izotopy
Niebezpieczeństwa
	Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2011-10-01]
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI
Zwroty H	H314, H330, H400
Zwroty P	P260, P273, P280, P284, P305+P351+P338, P310
	NFPA 704
Na podstawie; podanego źródła	0 3 0 OX
Numer RTECS	EF9100000
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Brom (Br, stgr. βρῶμος, brómos, oznacza „mocno pachnący” lub „smród”, łac. bromum)^[7] – pierwiastek chemiczny, niemetal z grupy fluorowców w układzie okresowym. W warunkach normalnych jest brunatnoczerwoną cieczą o ostrym, nieprzyjemnym zapachu zbliżonym do zapachu chloru. Jest jedynym niemetalem występującym w warunkach normalnych w postaci cieczy^[8]. Znanych jest 25 izotopów bromu o czasie półtrwania minimum 1 ms o liczbach masowych w zakresie 70÷94^[9], z których izotopy o liczbie masowej 79 i 81 są trwałe i występują w naturze w prawie równej ilości (50,6:49,4^[10]).

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Występuje w skorupie ziemskiej w ilościach śladowych 0,37 ppm (wagowo, 1,6×10⁻⁴^[10]), głównie jako zanieczyszczenie piasku morskiego i pokładów soli kamiennej. Większe jego ilości (65 ppm) występują w wodzie morskiej. W obu przypadkach występuje on w formie bromku sodu.

Związki bromu[edytuj | edytuj kod]

Osobna strona: Kategoria:Związki bromu.

Najbardziej znane jego związki: bromowodór – po rozpuszczeniu w wodzie tworzy bardzo silny kwas bromowodorowy, oraz jego sole: bromek sodu, bromek potasu. Duże znaczenie w chemii organicznej mają jego sole fluorkowe NaBrF_x x=4,5,6, które są bardzo dobrymi grupami odchodzącymi w reakcjach podstawienia nukleofilowego.

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Stosuje się go w wielu reakcjach np. do syntezy bromków alkilowych, które są bardziej reaktywne od odpowiednich chlorków. Bromek srebra w XX w. był masowo wykorzystywany w technikach litograficznych i fotograficznych.

Znaczenie biologiczne[edytuj | edytuj kod]

Brom jest obecny we wszystkich organizmach w ilościach zbliżonych do jego stężenia w wodzie morskiej (ok. 50 ppm), nie odgrywa on jednak żadnej roli w procesach życiowych^[11].

W dużych ilościach czysty brom jest silnie toksyczny. Jony bromkowe Br_- są nieszkodliwe, o ile ich stężenie nie przekracza tego obecnego w wodzie morskiej.

Izotopy[edytuj | edytuj kod]

Brom-82[edytuj | edytuj kod]

Ulegając rozpadowi emituje promieniowanie beta o energii 444 keV (98,3%) i promienie gamma o energiach 221–1960 keV^[10]. Używany w defektoskopii, badaniach szczelności i hydrobiologicznych.

Wykazuje średnią radiotoksyczność. Brak narządu krytycznego (całe ciało). Dopuszczalne skażenie 370 kBq^[10].

Historia[edytuj | edytuj kod]

W 1825 roku podczas wakacji, student pierwszego roku chemii w Heidelbergu, Karl Löwig otrzymał pierwszy raz nowy pierwiastek, jednak nie wiedział, czym jest ta substancja przypominająca chlor. W tym samym roku Antoine Balard wykrył brom w ługach odpadowych w warzelniach soli z wody morskiej na wybrzeżach francuskich Morza Śródziemnego. 30 listopada 1825 roku złożył w sekretariacie Akademii Francuskiej pismo zawiadamiające o odkryciu. 14 sierpnia 1826 roku Akademia wydała orzeczenie pochlebne dla odkrywcy^[12].

Jako pierwszy polską nazwę „brom” zaproponował Filip Walter.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang. abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi [79,901; 79,907]. Z uwagi na zmienność abundancji izotopów pierwiastka w naturze, wartości w nawiasach klamrowych stanowią zakres wartości względnej masy atomowej dla naturalnych źródeł tego pierwiastka.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b David R.D.R. Lide David R.D.R. (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-53, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
↑ bromine, [w:] Classification and Labelling Inventory, Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2015-03-09] (ang.).
↑ Bromine (nr 328138) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-01]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
↑ ThomasT. Prohaska ThomasT. i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603 (ang.).
↑ Wartość dla ciała stałego wg: Singman, Charles N. Atomic volume and allotropy of the elements. „Journal of Chemical Education”. 61 (2), s. 137–142, 1984. DOI: 10.1021/ed061p137.
↑ Brom (nr 328138) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski. [dostęp 2011-10-01]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
↑ Edward Turner: Elements of chemistry: including the recent discoveries and doctrines of the science. 1828, s. 467. Cytat: The name first applied to it by its discoverer is muride; but it has since been changed to brome..from the Greek βρῶμος signifying a strong or rank odour. This appellation may in the English language be properly converted into that of Bromine. (ang.).
↑ Bromine [online], Webelements.com [dostęp 2020-11-09] (ang.).
↑ Nudat 2.
↑ ^a ^b ^c ^d Ryszard Szepke: 1000 słów o atomie i technice jądrowej. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982, s. 35. ISBN 83-11-06723-6. (pol.).
↑ JanJ. Wojnowski JanJ., Państwowe WydawnictwoP.W. Naukowe Państwowe WydawnictwoP.W., Wielka encyklopedia PWN, Wyd. 1, t. 4, Warszawa: Wydawn. Nauk. PWN, 2001, s. 461-462, ISBN 83-01-13357-0, OCLC 48088260 [dostęp 2023-02-03] .
↑ Ignacy Eichstaedt: Księga pierwiastków. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 255–257. OCLC 839118859.

[4] Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang. abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi [79,901; 79,907]. Z uwagi na zmienność abundancji izotopów pierwiastka w naturze, wartości w nawiasach klamrowych stanowią zakres wartości względnej masy atomowej dla naturalnych źródeł tego pierwiastka.

[CRC-1] David R.D.R. Lide David R.D.R. (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-53, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).

[CLI-2] bromine, [w:] Classification and Labelling Inventory, Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2015-03-09] (ang.).

[Aldrich-US-3] Bromine (nr 328138) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-01]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)

[CIAAW-5] ThomasT. Prohaska ThomasT. i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603 (ang.).

[Singman1984-6] Wartość dla ciała stałego wg: Singman, Charles N. Atomic volume and allotropy of the elements. „Journal of Chemical Education”. 61 (2), s. 137–142, 1984. DOI: 10.1021/ed061p137.

[Aldrich-7] Brom (nr 328138) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski. [dostęp 2011-10-01]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)

[8] Edward Turner: Elements of chemistry: including the recent discoveries and doctrines of the science. 1828, s. 467. Cytat: The name first applied to it by its discoverer is muride; but it has since been changed to brome..from the Greek βρῶμος signifying a strong or rank odour. This appellation may in the English language be properly converted into that of Bromine. (ang.).

[Webelements-9] Bromine [online], Webelements.com [dostęp 2020-11-09] (ang.).

[10] Nudat 2.

[1000slow-11] Ryszard Szepke: 1000 słów o atomie i technice jądrowej. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982, s. 35. ISBN 83-11-06723-6. (pol.).

[12] JanJ. Wojnowski JanJ., Państwowe WydawnictwoP.W. Naukowe Państwowe WydawnictwoP.W., Wielka encyklopedia PWN, Wyd. 1, t. 4, Warszawa: Wydawn. Nauk. PWN, 2001, s. 461-462, ISBN 83-01-13357-0, OCLC 48088260 [dostęp 2023-02-03] .

[13] Ignacy Eichstaedt: Księga pierwiastków. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 255–257. OCLC 839118859.

[14] Alternatywnie do skandowców zalicza się często nie lutet i lorens, lecz lantan, aktyn oraz hipotetyczny unbiun.

[15] Budowa 8. okresu jest przedmiotem badań teoretycznych i dokładne umiejscowienie pierwiastków tego okresu w ramach układu okresowego jest niepewne.

[a]

[4]

[1]

[5]

[2]

[6]

[3]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[i]

[ii]