Bronisław Dembiński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bronisław Dembiński
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

14 sierpnia 1858
Mała Komorza, Królestwo Prus

Data i miejsce śmierci

23 listopada 1939
Poznań, Polska

Minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego
Okres

od 4 listopada 1918
do 18 listopada 1918

Poprzednik

Antoni Ponikowski

Następca

Ksawery Prauss

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Order Lwa Białego III Klasy (CSRS) Komandor Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)

Bronisław Dembiński (ur. 14 sierpnia 1858 w Małej Komorzy[1], zm. 23 listopada 1939 w Poznaniu) – polski historyk, profesor uniwersytetów Lwowskiego, Warszawskiego i Poznańskiego, rektor Uniwersytetu Lwowskiego, działacz państwowy.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Bronisław Dembiński (ok. 1907)

Był synem zamożnego ziemianina Teodora[1] (h. Rawicz) i Nepomuceny z Jasińskich[1]. Kształcił się w gimnazjum w Chojnicach i gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu (do 1878, m.in. pod kierunkiem Kazimierza Jarochowskiego), następnie studiował historię na uniwersytecie w Berlinie i Wrocławiu. Pod opieką Jacoba Caro przygotował pracę doktorską Die Beschickung des Tridentinums durch Polen und die Frage vom Nationalconcil, obronioną na Uniwersytecie Wrocławskim w 1883. Lata 1885–1886 spędził w Rzymie na badaniach archiwalnych. W 1886 obronił pracę habilitacyjną Wybór Piusa IV (opiekunem przewodu habilitacyjnego był Stanisław Smolka) i został docentem w Katedrze Historii Powszechnej Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1892 został profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Lwowskiego[1]; dzięki poparciu Michała Bobrzyńskiego objął Katedrę Historii Powszechnej oraz dyrekcję Seminarium Historycznego. Prowadził wykłady z dziejów papiestwa XVI i XVII wieku, historii Europy XVI i XVII wieku oraz stosunków międzynarodowych Polski. W 1897 mianowany profesorem zwyczajnym, pełnił funkcje dziekana Wydziału Filozoficznego (1898/1899), rektora (1907/1908)[1], prorektora (1908/1909). Prowadził polemiki naukowe z Szymonem Askenazym; znany był z używania w dyskusjach naukowych argumentów osobistych, a w przypadku Askenazego zablokował jego kandydaturę na objęcie Katedry Historii Nowożytnej Polski (1907). Brał udział w pracach Komisji Egzaminacyjnej dla nauczycieli szkół gimnazjalnych i realnych we Lwowie[2]. Należał do założycieli Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej we Lwowie[potrzebny przypis].

W 1916 przeniósł się na Uniwersytet Warszawski, gdzie przez trzy lata kierował Katedrą Nowożytnej Historii Polski i Powszechnej. Był pracownikiem Rady Departamentu Spraw Politycznych Tymczasowej Rady Stanu[3]. W latach 1919–1922 sprawował mandat posła do Sejmu Ustawodawczego, członek Klubu Pracy Konstytucyjnej[4]; wcześniej był już posłem na sejm w Wiedniu (1914–1918). Był także dyrektorem Departamentu Wyznań[potrzebny przypis] w randze podsekretarza stanu (wiceministra) w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (1918–1920)[2]; wcześniej przez dwa tygodnie był ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego w prowizorium rządowym Władysława Wróblewskiego przy Radzie Regencyjnej[potrzebny przypis]. Reprezentował stronę polską (wraz z Janem Łukasiewiczem i Stefanem Ehrenkreutzem) w komisji dwustronnej, negocjującej w czerwcu i we wrześniu 1918 r. przejęcie akt dotyczących ziem polskich (w tym tzw. akt popruskich) od niemieckich instytucji archiwalnych[5]. Stał na czele polskiej grupy Unii Międzyparlamentarnej (1919–1930) i Międzynarodowej Unii Stowarzyszeń Ligi Narodów (1927). W 1923 został profesorem Uniwersytetu Poznańskiego i kierownikiem Katedry Historii Powszechnej[2]drugiej takiej na Wydziale Humanistycznym UP, gdyż pierwszą prowadził już Adam Skałkowski wobec rezygnacji Dembińskiego w 1919 r. z jej objęcia, tłumaczonej wtedy obowiązkami poselskimi i ministerialnymi[potrzebny przypis]. Przeszedł na emeryturę w 1933, ale współpracował z uczelnią w kolejnych latach[2].

Członek Towarzystwa Historycznego we Lwowie[6]. W 1900 został członkiem korespondentem, a w 1917 członkiem czynnym AU (późniejsza PAU); był także członkiem czynnym (1918) i członkiem zwyczajnym (1929) Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Od 1887 członek-korespondent, a w latach 1923–1939 prezes Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk; w 1932 nadano mu członkostwo honorowe. W 1921 został członkiem czynnym Towarzystwa Naukowego we Lwowie, był ponadto członkiem honorowym Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Uniwersytet w Oxfordzie (1930)[1] i Uniwersytet Warszawski (1933) nadały mu doktoraty honoris causa. W 1933 Uniwersytet Poznański wydał Medal ku Czci Br. Dembińskiego[2], a w 1934 r. nadał mu godność profesora honorowego[potrzebny przypis]. Dembiński brał aktywny udział w pracach III Zjazdu Historyków Polskich w Krakowie (1900) oraz Międzynarodowych Zjazdów Historyków w Rzymie (1903), Brukseli (1923), Oslo (1928), Warszawie (1933) i Zurychu (1938). Był wieloletnim działaczem środowiska katolickiego, przewodniczył Kongresowi Eucharystycznemu w Poznaniu, a pod koniec lat 20. został tercjarzem zakonu franciszkańskiego. Po zajęciu Poznania przez Niemców w 1939 zgłosił się do zastąpienia Zygmunta Wojciechowskiego (profesora historii Uniwersytetu Poznańskiego), aresztowanego jako zakładnika; Wojciechowski nie przyjął tej propozycji. Wkrótce potem Dembiński zmarł w zamienionym na szpital klasztorze sióstr elżbietanek w Poznaniu, tknięty paraliżem[2].

W pracy naukowej zajmował się historią nowożytną papiestwa, historią dyplomatyki nowożytnej, metodologią historii, dziejami europejskiego parlamentaryzmu oraz historią Polski XVIII wieku. Badał m.in. stanowisko Kurii Rzymskiej wobec Polski w okresie soboru trydenckiego; analizował przebieg konklawe po śmierci Pawła IV (1559). Zajmował się misją dyplomatyczną Wasyla Kapnisty, poszukującego w Niemczech pomocy dla wyzwolenia Ukrainy spod władzy rosyjskiej. Wiele uwagi poświęcił królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, badał jego życie i działalność, a także życie m.in. carycy Katarzyny II, Ignacego Potockiego, Scipione Piattolego, Feliksa Oraczewskiego (posła polskiego w Paryżu w latach 1791–1792). Przygotował do wydania m.in. Korespondencję Stanisława Augusta z księciem Józefem Poniatowskim (1904). Dokonał badań porównawczych nad upadkiem państw europejskich, m.in. Polski i Włoch; postawił tezę, że przyczyną upadku były przerost parlamentaryzmu i rządy oligarchii. Wskazał również ogólnodziejowe epoki przełomowe czasów nowożytnych; były to jego zdaniem reformacja i kontrreformacja oraz rewolucja francuska i upadek Rzeczypospolitej. Zajmował się ponadto hołdem pruskim oraz dorobkiem naukowym Michała Bobrzyńskiego[2].

Został pochowany na cmentarzu Górczyńskim w Poznaniu (kwatera VPe-2-21)[7].

Grób Bronisława i Zbigniewa Dembińskich na cmentarzu Górczyńskim

Jego synem był Zbigniew Dembiński, działacz narodowy i poseł na Sejm[8].

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Najważniejsze publikacje[edytuj | edytuj kod]

  • Nowsza historiografia niemiecka (1886)
  • O materiałach do dziejów Polski wieku XVI i XVII (1886)
  • Stosunek włoskiej literatury politycznej do polskiej w XVI wieku (1888)[11]
  • Upadek polityczny i utrata niepodległości Włoch w epoce Odrodzenia (1889)[12]
  • Rzym i Europa przed rozpoczęciem trzeciego okresu soboru trydenckiego (1890)[13]
  • Leon XIII wobec prądów współczesnych (1893)
  • Papiestwo wobec upadku Polski (1893)[14]
  • Rosya a rewolucja francuska (1896)[15]
  • Tajna misja Ukraińca w Berlinie (1896)[16]
  • U zarania stuleci (1903)
  • Ostatni wielki mistrz zakonu niemieckiego (1925)[17]
  • Źródła do dziejów drugiego i trzeciego rozbioru Polski, t. I, Lwów 1902[18]
  • Misja Ignacego Potockiego w Berlinie w 1792 roku[19], Lwów 1939

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d e f Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 137.
  2. a b c d e f g Biogramy uczonych polskich, część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A-J (red.) A. Śródka, P. Szczawiński, Wrocław 1983, s. 283–287.
  3. Włodzimierz Suleja, Tymczasowa Rada Stanu, Warszawa 1998, s. 221.
  4. Tadeusz Rzepecki, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej 1919 roku, Poznań 1920, s. 288.
  5. A. Rybarski, Centralny zarząd archiwalny w odrodzonej Rzeczypospolitej polskiej, „Archeion”, T. I (1927), s. 8, 9.
  6. Fryderyk Papée, Towarzystwo historyczne 1886–1900, [w:] Kwartalnik Historyczny, rocznik LI, zeszyt 1–2, Lwów 1937, s. 7.
  7. Dembiński Bronisław – miejsce pochówku [dostęp 2019-02-04]
  8. Zbigniew Zdzisław Dembiński h. Rawicz [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2019-11-16].
  9. M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za wybitne zasługi na polu pracy naukowej i administracji szkolnictwa wyższego”.
  10. Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 17.
  11. Bronisław Dembiński, Stosunek włoskiej literatury politycznej do polskiej w XVI wieku [online], polona.pl [dostęp 2019-05-20].
  12. Bronisław Dembiński, Upadek polityczny i utrata niepodległości Włoch w epoce odrodzenia : odczyt [online], polona.pl [dostęp 2019-05-20].
  13. Bronisław Dembiński, Rzym i Europa przed rozpoczęciem trzeciego okresu Soboru Trydenckiego. Cz. 1 [online], polona.pl [dostęp 2019-05-20].
  14. Bronisław Dembiński, Papiestwo wobec upadku Polski : odczyt wygłoszony dn. 5 lipca 1893 r. na uroczystym zebraniu Wiecu katolickiego [online], polona.pl [dostęp 2019-05-20].
  15. Bronisław Dembiński, Rosya a rewolucya francuska [online], polona.pl [dostęp 2019-05-20].
  16. Bronisław Dembiński, Tajna misya Ukraińca w Berlinie w r. 1791 [online], polona.pl [dostęp 2019-05-20].
  17. Bronisław Dembiński, Ostatni wielki mistrz zakonu niemieckiego i pierwszy książę pruski : rzecz czytana na publicznym posiedzeniu Pol. Akad. Umiej. w dniu 13 czerwca 1925 [online], polona.pl [dostęp 2019-05-20].
  18. Bronisław Dembiński, Źródła do dziejów drugiego i trzeciego rozbioru Polski. T. 1, Polityka Rosyi i Prus wobec Polski od początków Sejmu Czteroletniego do ogłoszenia Konstytucji Trzeciego Maja : 1788–1791 [online], polona.pl [dostęp 2019-05-20].
  19. Bronisław Dembiński, Misja Ignacego Potockiego w Berlinie w roku 1792, Odb.: Kwartalnik Historyczny, R. 51, 1937, z. 1-2., polona.pl [dostęp 2019-05-20].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Nowi posłowie. „Nowości Illustrowane”. 27, s. 17, 4 lipca 1914.
  • Biogramy uczonych polskich, część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A–J (red.) A. Śródka, P. Szczawiński, Wrocław 1983.
  • Rybarski A., Centralny zarząd archiwalny w odrodzonej Rzeczypospolitej polskiej, „Archeion”, T. I (1927), s. 1–14.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]