Brzeziny Śląskie
| Dzielnica Piekar Śląskich | |||
 Ratusz Brzezin Śląskich w 2018 roku | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Miasto | |||
| Data założenia | |||
| Prawa miejskie |
1951–1975 | ||
| W granicach Piekar Śląskich |
27 maja 1975 | ||
| Powierzchnia |
3,37 km² | ||
| Populacja (lipiec 2014) • liczba ludności |
| ||
| • gęstość |
1363 os./km² | ||
Położenie na mapie Piekar Śląskich
| |||
_COA.svg)
Brzeziny Śląskie (pierw. Brzezina, niem. Birkenhain) – dzielnica Piekar Śląskich położona w południowej części miasta. W latach 1951–1975 odrębne miasto.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Około 1750 roku na terenie Brzezin istniała tylko leśniczówka, a dopiero w I połowie XIX wieku osiedliło się tu kilku chłopów. Około 1820 roku znajdowało się 13 zabudowań, tworzących kolonię Brzezina, należącą do wsi Kamień. Rozwój Brzeziny (późniejszych Brzezin) wiąże się z rozpoczęciem ok. połowy XIX wieku w tej okolicy wydobycia rud ołowiu i cynku. W 1855 roku powstała tu kopalnia rud „Samuelsglück” (pol. „Szczęście Samuela”), w której wkrótce większość udziałów wykupiła firma Georg von Giesches Erben (spadkobiercy Georga von Giesche), a w 1858 roku kopalnia rud ołowiu i cynku „Bleischarley” (co znaczyło po polsku 'ołowiany Szarlej') hrabiego Gwidona Henckla von Donnersmarck, również do 1868 roku przejęta przez spadkobierców Gieschego[1] (od 1922 roku kopalnia nazywała się „Biały Szarlej”, a od 1934 roku „Orzeł Biały” razem z hutą, zbudowaną w 1928 roku). Koło obu kopalń powstała druga kolonia Górka (Biały Szarlej). Wraz z rozwojem kopalń rud kolonie Brzezina i Górka rozwijały się, przybywali nowi mieszkańcy. W 1878 roku wybudowano pierwszą, 2-klasową szkołę przy obecnej ul. Roździeńskiego (na wschód od późniejszego ratusza, później przebudowana na dom mieszkalny). Pod koniec XIX wieku w Brzezinach dominowała zabudowa murowana, wszystkie domy budowano z cegieł, co nadawało miejscowości wygląd miasta. Mieszkańcami byli w większości ludzie napływowi, którzy przyjeżdżali tu po to, aby pracować w kopalni. Rozporządzeniem z 29 marca 1882 roku utworzono nową, niesamodzielną gminę o niemieckiej nazwie Birkenhain (z niem. Birke – brzoza, Hain – gaj), po polsku nazywaną nadal Brzeziną. Liczyła ona 1050 mieszkańców, a jej pierwszym sołtysem został Kazimierz Szwedt. Przez 15 lat gmina podlegała administracyjnie Kamieniowi[2]. W 1892 roku przy głównej ulicy (ob. ul. bpa Bednorza) wybudowano drugą, 4-klasową szkołę, rozbudowaną w 1910 roku o większe skrzydło z 12 klasami (dawna SP nr 1, obecna Miejska Szkoła Podstawowa nr 14)[3]. Pełną samodzielność i odrębność administracyjną gmina Birkenhain (pol. Brzeziny) uzyskała w 1897 roku[2][4]. W końcu XIX wieku przy szosie z Bytomia do Czeladzi powstały dwie duże cegielnie, połączone koło I wojny światowej w przedsiębiorstwo „Birkenhainer Ziegelwerke” (w tłum. pol. 'brzezińskie cegielnie'), które przyczyniły się do rozbudowy Jutrzyny, leżącej przy szosie bytomskiej[5].
Brzeziny po podziale Górnego Śląska w czerwcu 1922 roku znalazły się w powiecie świętochłowickim. W kwietniu 1926 roku uzyskały status gminy o charakterze miejskim, a w 1928 roku przy kopalni „Orzeł Biały” wybudowano hutę ołowiu i cynku, zwaną Hutą Dworzańczyka (późniejsza huta „Orzeł Biały”)[2]. Z dniem 1 czerwca 1931 roku zmieniono nazwę gminy Brzeziny na Brzeziny Śląskie[6], która w wyniku likwidacji powiatu świętochłowickiego została 1 kwietnia 1939 roku przyłączona do powiatu tarnogórskiego[7] (pozostając w nim do 1975 roku). Po wojnie, w latach 1945–1951 miejscowość była siedzibą wiejskiej gminy zbiorowej Brzeziny Śląskie. Z dniem 8 sierpnia 1951 roku Brzeziny Śląskie otrzymały status miasta[8]. W 1973 roku do miasta Brzeziny Śląskie włączono Dąbrówkę Wielką oraz miasto Brzozowice-Kamień[9]. W 1975 roku Brzeziny Śląskie utraciły samodzielność, stając się 27 maja częścią Piekar Śląskich[10].
Kolonie Brzezin Śląskich[edytuj | edytuj kod]
- Górka (urzędowo: Biały Szarlej, niem. Bleischarley) – kolonia powstała w XIX wieku na przygranicznych gruntach Rozbarku, Kamienia i Dąbrówki Wielkiej, przy kopalniach rud „Biały Szarlej” (niem. „Bleischarley”) i „Szczęście Samuela” (niem.„Samuelsglück”), położona na zachód od Brzezin, przy zachodnim odcinku ul. Roździeńskiego oraz ul. Korczaka i Przemysłowej, rozbudowana po II wojnie światowej;
- Jutrzyny (też: Stare Osiedle) – zespół osadniczy w południowej części Brzezin Śląskich, przy ul. Harcerskiej:
- Bykowina – nieistniejąca kolonia kopalni rud „Szczęście Samuela” powstała w XIX wieku przy skrzyżowaniu ul. Przemysłowej z ul. Harcerską. Obok kolonii, po wschodniej stronie ul. Kotuchy znajdował się stary, pruski dom celny (wyburzony po II wojnie światowej). W latach 20. XX w. wybudowano naprzeciwko kolonii polski dom celny, który stoi do dziś (ul. Harcerska 2). Kolonia znajdowała się na gruntach Dąbrówki Wielkiej i Rozbarku. Na miejscu kolonii, wyburzonej w latach 80. XX wieku, powstały ogródki działkowe;
- Jutrzyna – kolonia powstała na początku XX wieku dla pracowników kopalni rud „Szczęście Samuela” i pobliskich cegielni, położona po obu stronach wschodniej części ul. Harcerskiej (między dawną wąskotorówką a ul. Bednorza). Leży na gruntach należących dawniej do Dąbrówki Wielkiej;
- Orgieszka – osiedle mieszkaniowe ze Miejską Szkołą Podstawową nr 15, budowane od końca lat 40. XX w. na południe od ul. Harcerskiej, przy ul. Kotuchy i Kosynierów. Leży na dawnych gruntach Maciejkowic.
„Starym” osiedlem są Jutrzyny (Bykowina, Jutrzyna i Orgieszka), a „nowym” jest Górka[4].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa – kościół parafialny w centrum Brzezin (przy ul. bpa Bednorza), wzniesiony w latach 1913–1915 według projektu Ludwika Schneidera, stylowo mieszany z przewagą elementów neogotyckich i neoromańskich (w rejestrze zabytków woj. śląskiego, nr rej. A/1685/98 z dnia 20.11.1998 r.);
- probostwo Parafii NSPJ przy ul. Górniczej 30 (w gminnej ewidencji zabytków);
- ratusz miasta Brzeziny Śląskie – dawny budynek władz gminnych przy ul. Roździeńskiego 38, wzniesiony w 1913 roku. Po włączeniu Brzezin Śl. do Piekar Śl. był siedzibą komisariatu Milicji Obywatelskiej a potem Policji. Niedawno gruntownie wyremontowany przez Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, mające w nim swoją siedzibę (w gminnej ewidencji zabytków);
- Ochotnicza Straż Pożarna z ok. 1910 roku, przy ul. Roździeńskiego 36 (w gminnej ewidencji zabytków);
- Zakład Świętego Antoniego z 1929 roku, przy ul. Trautmana 4 (Brzeziny), obecnie Dzienny Dom Pomocy Społecznej (w gminnej ewidencji zabytków);
- Miejska Szkoła Podstawowa nr 14 z 1892 i 1910 roku, przy ul. bpa Bednorza 29–31 (Brzeziny; w gminnej ewidencji zabytków);
- zabudowania przemysłowe kopalni rud „Orzeł Biały” z końca XIX wieku, przy ul. Kotuchy;
- zespół budynków stacji kolejowej Brzeziny Śląskie z początku XX wieku, przy ul. Kolejowej (dworzec został wyburzony).
Do gminnej ewidencji zabytków wpisanych jest też kilkanaście kamienic i innych budynków mieszkalnych, głównie przy ul. bpa Bednorza i Roździeńskiego[11].
Oświata[edytuj | edytuj kod]
W dzielnicy istnieją 2 przedszkola i 2 szkoły podstawowe:
Przedszkola
- Miejskie Przedszkole nr 12
- Miejskie Przedszkole nr 13
Szkoły podstawowe
- Miejska Szkoła Podstawowa nr 14
- Miejska Szkoła Podstawowa nr 15 im. Powstańców Śląskich
Szkoły średnie
- w latach 1945–2011 w Brzezinach Śląskich (przy ul. Roździeńskiego 1; na Górce) funkcjonował Zespół Szkół nr 2 im. Janusza Korczaka. Szkoła (początkowo jako zawodowa) rozpoczęła działalność 5 września 1945 roku, w roku szkolnym 1969/1970 przeniosła się do nowego gmachu (wybudowanego obok starej szkoły), w którym otwarto technikum (pierwsza matura odbyła się w 1975 roku), a później liceum ogólnokształcące. Szkołę zlikwidowano 31 sierpnia 2011 roku[12]. Szkoła zawodowa mieściła się w nieistniejącym już budynku dawnej, 4-klasowej Szkoły Podstawowej nr 2, wybudowanej w 1900 roku[3].
Piekarski Park Przemysłowy – EkoPark[edytuj | edytuj kod]
29 czerwca 2006 roku na mocy porozumienia miasta Piekary Śląskie, Spółki Orzeł Biały SA, Zakładu Gospodarki Komunalnej w Piekarach Śląskich oraz Górnośląskiej Agencji Przekształceń Przedsiębiorstw w Katowicach utworzono Piekarski Park Przemysłowy. Powstaje on w celu utworzenia dodatkowych miejsc pracy oraz umożliwienia wykonania działalności gospodarczej na preferencyjnych warunkach, a także w celu dokonywania przepływu wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorstwami. Ma zajmować docelowo ponad 130 ha terenu rozciągającego się na granicy Brzezin Śląskich i Bytomia (po Kombinacie Górniczo-Hutniczym „Orzeł Biały"). Program ten jest ukierunkowany także na ochronę środowiska przyrodniczego miasta poprzez rewitalizację na tym obszarze terenów zdegradowanych i przywrócenie im funkcji użytkowych[13].
Sport[edytuj | edytuj kod]
„Orzeł Biały” Brzeziny Śląskie – klub piłkarski grający obecnie w klasie A w grupie Bytom-Zabrze. Powstał w 1920 roku jako Klub Sportowy „Orzeł”, od 1968 po fuzji z „Fortuną” Bytom funkcjonuje jako „Orzeł Biały”. Do sukcesów należy awans w 1975 roku do grona 1/16 finału Pucharu Polski i mecz z późniejszym zwycięzcą tej edycji Pucharu Polski – Śląskiem Wrocław. W drużynie grał m.in. Madrin Piegzik. Stadion klubu znajduje się przy ul. Zofii Nałkowskiej 20 (w Brzezinach). W nocy z 3 na 4 czerwca 2021 roku, nastąpił akt dewastacji budynku klubowego, budynek został spalony i okradziony, ze względu na to w sezonie 2022/2023 klub nie przystąpił do rozgrywek. Remont budynku zakończono 5 lipca 2023. Prezesem klubu jest Tadeusz Wieczorek, zaś trenerem seniorów Mirosław Szubert, Barwy klubu: biało-zielone. W sezonie 23/24 Orzeł Biały uruchomił szkółkę piłkarską "Orzełek" w której kształci swoich juniorów.
Religia[edytuj | edytuj kod]
Według spisu powszechnego 2021, dominującą religią w Brzezinach Śląskich był Buddyzm (90%), następny był Katolicyzm (7%), a brak wyznania zadeklarowało 2% mieszkańców.[14]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Nałęcz-Gostomski Władysław: Dzieje i rozwój Wielkich Katowic jako ośrodka górnośląskiego przemysłu i stolicy autonomicznego Województwa Śląskiego, wyd. Magistrat Wielkich Katowic, Katowice 1926, s. 149
- ↑ a b c Historia Brzezin Śląskich – dzielnicy Piekar Śląskich [online], KGNET [dostęp 2020-04-22].
- ↑ a b Historia szkoły [online], Miejska Szkoła Podstawowa nr 14 w Piekarach Śląskich [dostęp 2020-04-22].
- ↑ a b Instytut Tarnogórski i Muzeum, Archiwum: Materiały do dziejów osadnictwa regionu tarnogórskiego, Brzeziny Śląskie.
- ↑ 3309. Beuthen in Oberschlesien, 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1923.
- ↑ Ustawa [Sejmu Śląskiego] z dnia 7. maja 1931 r. w sprawie zmiany „Brzeziny” na „Brzeziny Śląskie”, „Dziennik Ustaw Śląskich”, R. X, nr 11, 19 maja 1931, poz. 25, ŚBC, 1 czerwca 1931.
- ↑ Ustawa [Sejmu Śląskiego] z dnia 7 marca 1939 roku o zniesieniu powiatu świętochłowickiego i o zmianie granic powiatów katowickiego, pszczyńskiego i tarnogórskiego, „Dziennik Ustaw Śląskich”, nr 6, 15 marca 1939, poz. 15, art. 2, ŚBC, 1 kwietnia 1939.
- ↑ Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1951 r. w sprawie nadania ustroju miejskiego niektórym gminom w województwie katowickim, „Dziennik Ustaw”, R. 1951, nr 41, poz. 316, par. 1, ISAP – Internetowy System Aktów Prawnych, 8 sierpnia 1951 [dostęp 2020-04-22].
- ↑ Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1972 r. w sprawie utworzenia, zniesienia i zmiany granic niektórych miast, „Dziennik Ustaw”, R. 1972, nr 50, poz. 327, par. 4, pkt 8, ppkt a, ISAP – Internetowy System Aktów Prawnych, 1 stycznia 1973 [dostęp 2020-04-22].
- ↑ Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 maja 1975 r. w sprawie zmiany granic niektórych miast w województwie katowickim, „Dziennik Ustaw”, R. 1975, nr 15, poz. 88, par. 1, ust. 5, ISAP – Internetowy System Aktów Prawnych, 27 maja 1975 [dostęp 2020-04-22].
- ↑ Gminna ewidencja zabytków [online], BIP Urząd Miasta Piekary Śląskie, 11 sierpnia 2016 [dostęp 2020-04-22] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-05].
- ↑ Sylwia Turzańska, 60 lat szkoły, czyli od kaflowych pieców do LO [online], Piekary Śląskie – naszemiasto, 25 listopada 2005 [dostęp 2020-04-22].
- ↑ EkoPark – Park Przemysłowo-Technologiczny w Piekarach Śląskich [online], Park Przemysłowo-Technologiczny EkoPark w Piekarach Śląskich, 2020 [dostęp 2020-04-22].
- ↑ GUS, Stan i struktura demograficzno-społeczna i ekonomiczna ludności Polski w świetle wyników NSP 2021 [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-01-25] (pol.).
