Gilak pustynny

Gilak pustynny
	Bucanetes githagineus
	(M.H.C. Lichtenstein, 1823)
	; Osobnik sfotografowany na Gran Canarii
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	łuszczakowate
Podrodzina	łuskacze
Plemię	Pyrrhulini
Rodzaj	Bucanetes; Cabanis, 1851
Gatunek	gilak pustynny
Synonimy
	Fringilla githaginea M.H.C. Lichtenstein, 1823; Erythrospiza githaginea (M.H.C. Lichtenstein, 1823); Rhodopechys githaginea (M.H.C. Lichtenstein, 1823); Rhodospiza githaginea (M.H.C. Lichtenstein, 1823); Pyrrhula payraudaei Audouin, 1826; Carpodacus crassirostris Blyth, 1847; Erythrospiza githaginea amantum Hartert, 1903; Erythrospiza githaginea zedlitzi Neumann, 1907; Erythrospiza githaginea bilkewitchi Zarudny, 1918; Erythrospiza githaginea theresae Meinertzhagen, 1939;
Podgatunki
	B. g. amantum (Hartert, 1903); B. g. zedlitzi (Neumann, 1907); B. g. githagineus (M.H.C. Lichtenstein, 1823); B. g. crassirostris (Blyth, 1847);
	B. g. amantum (Hartert, 1903); B. g. zedlitzi (Neumann, 1907); B. g. githagineus (M.H.C. Lichtenstein, 1823); B. g. crassirostris (Blyth, 1847);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gilak pustynny^[4] (Bucanetes githagineus) – gatunek małego ptaka z rodziny łuszczakowatych (Fringillidae). Występuje od północnej Afryki przez basen Morza Śródziemnego i Bliski Wschód po Pakistan. Raz stwierdzony w Polsce. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Po raz pierwszy gatunek opisał Martin Lichtenstein w 1823 na podstawie holotypu z Deram w górnym Egipcie. Nadał mu nazwę Fringilla githaginea^[5]^[6]. Obecnie (2023) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza gilaka pustynnego w rodzaju Bucanetes; wyróżnia 4 podgatunki^[7]. Niektórzy autorzy umieszczali gilaka pustynnego w rodzaju Rhodopechys^[1] albo Carpodacus^[8]. Niektórzy autorzy włączają do rodzaju Bucanetes również gilaka mongolskiego (Eremopsaltria mongolica)^[7]^[9].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 12,5–15 cm^[5], rozpiętość skrzydeł wynosi 25–28 cm^[10], masa ciała 16–25 g^[5].

W szacie godowej u samca występuje czerwony dziób, szara głowa i ciemna przepaska na skrzydła. Spód ciała i sterówki mają czerwonoróżowy nalot. W szacie spoczynkowej samce jaśniejsze, podobnie jak samice^[10].

Podgatunki i zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Wyróżnia się cztery podgatunki B. githagineus, które zamieszkują^[7]^[5]:

B. g. amantum – środkowe i wschodnie Wyspy Kanaryjskie.
B. g. zedlitzi – południowa Hiszpania, północno-zachodnia i północno-środkowa Afryka.
B. g. githagineus – Egipt, północno-środkowy i północno-wschodni Sudan.
B. g. crassirostris – część populacji wędrowna. Tereny lęgowe znajdują się w południowej i wschodniej Turcji, w Armenii, Azerbejdżanie, we wschodnim Libanie, centralnej Syrii, południowym i wschodnim Izraelu, w Jordanii, na Synaju, w południowym Iraku, Kuwejcie, Półwyspie Arabskim i dalej od Iranu na wschód po Turkmenistan, Uzbekistan, Afganistan oraz północny i zachodni Pakistan. Zimowiska znajdują się także w południowym Pakistanie i północno-zachodnich Indiach^[5].

W Polsce po raz pierwszy zaobserwowano go 15 maja 2022 roku we Wrocance w powiecie krośnieńskim (woj. podkarpackie)^[11]^[12]; Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego zaakceptowała to stwierdzenie i wciągnęła gilaka pustynnego na Listę awifauny krajowej^[13]^[14].

Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]

Środowiskiem życia gilaków pustynnych są suche i kamieniste tereny oraz półpustynie^[10]. W Europie łuszczaki te zamieszkują obszary bezdrzewne, pokryte jedynie rzadko rozmieszczonymi krzewami, w tym podatne na erozję nieużytki. Na Wyspach Kanaryjskich gnieżdżą się również na piaszczystych równinach porośniętych halofitami i kserofitami^[15]. Najłatwiej zaobserwować gilaki pustynne przy wodopojach, bowiem żerujące na ziemi osobniki trudno dostrzec. Głos tych ptaków przypomina dziecięcą trąbkę^[10].

Żywią się głównie niewielkimi nasionami, świeżymi listkami i pączkami traw, do tego zjadają nieco owadów i ich larwy, głównie prostoskrzydłe^[15].

Okres lęgowy trwa od lutego do czerwca. Gilaki pustynne są monogamiczne. Gniazdo buduje wyłącznie samica; jest ono luźną strukturą z gałązek, łodyg roślin, puchu i innych włókien roślinnych, traw, sierści i niekiedy piór. Ulokowane jest w płytkim dołku w ziemi, pod osłoną skały, krzewu lub kępy trawy lub do 6 m nad ziemią w rurze, ścianie budynku, ruinach lub starym grobowcu. Zniesienie liczy od 4 do 6 jaj^[15].

Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]

IUCN uznaje gilaka pustynnego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2022). W 2015 roku organizacja BirdLife International szacowała liczebność populacji europejskiej wraz z całą Turcją i krajami Kaukazu Południowego na 10 500 – 21 400 par lęgowych. Ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku BirdLife International ocenia globalny trend liczebności populacji jako prawdopodobnie stabilny, ale liczebność populacji europejskiej spada^[3].

Na terenie Polski gilak pustynny jest objęty ścisłą ochroną gatunkową jako gatunek występujący naturalnie na terytorium Unii Europejskiej^[16].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

ptaki Polski

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b Bucanetes githagineus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j D. Lepage: Trumpeter Finch Bucanetes githagineus. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-06]. (ang.).
↑ ^a ^b Bucanetes githagineus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Pyrrhulini Vigors, 1825 (wersja: 2021-07-12). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-02-06].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Clement, P.: Trumpeter Finch (Bucanetes githagineus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-30)].
↑ M.H.C.M.H.C. Lichtenstein M.H.C.M.H.C., Verzeichniss der Doubletten des Zoologischen Museums der Königl. Universität zu Berlin, Berlin 1823, s. 24 (łac.).
↑ ^a ^b ^c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-02-06]. (ang.).
↑ M. Desfayes, J.C. Praz. Notes on Habitat and Distribution of Montane Birds in Southern Iran. „Bonner zoologische Beiträge”. 29 (1–3), s. 31, 1978. (ang.).
↑ Clement, P.: Mongolian Finch (Eremopsaltria mongolica). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2 listopada 2016)].
↑ ^a ^b ^c ^d Paul Sterry, Andrew Cleve, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik. Warszawa: Świat Książki, 2007.
↑ wynik wyszukiwania: gilak pustynny. [w:] Clanga.com [on-line]. [dostęp 2023-02-06]. (pol.).
↑ wynik wyszukiwania: Bucanetes githagineus. [w:] Tarsiger.com [on-line]. [dostęp 2023-02-06]. (ang.).
↑ Orzeczenia wydane w roku 2022. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej PTZool. [dostęp 2023-02-06].
↑ Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2022. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej PTZool. [dostęp 2023-02-06].
↑ ^a ^b ^c Species factsheet: Bucanetes githagineus. BirdLife International. [dostęp 2023-02-06]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Bucanetes githagineus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[avibase-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j D. Lepage: Trumpeter Finch Bucanetes githagineus. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-06]. (ang.).

[iucn-3] Bucanetes githagineus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Pyrrhulini Vigors, 1825 (wersja: 2021-07-12). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-02-06].

[hbwa-5] Clement, P.: Trumpeter Finch (Bucanetes githagineus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-30)].

[oryg-6] M.H.C.M.H.C. Lichtenstein M.H.C.M.H.C., Verzeichniss der Doubletten des Zoologischen Museums der Königl. Universität zu Berlin, Berlin 1823, s. 24 (łac.).

[ioc-7] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-02-06]. (ang.).

[bzb-8] M. Desfayes, J.C. Praz. Notes on Habitat and Distribution of Montane Birds in Southern Iran. „Bonner zoologische Beiträge”. 29 (1–3), s. 31, 1978. (ang.).

[hbwm-9] Clement, P.: Mongolian Finch (Eremopsaltria mongolica). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2 listopada 2016)].

[roz-10] Paul Sterry, Andrew Cleve, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik. Warszawa: Świat Książki, 2007.

[clanga-11] wynik wyszukiwania: gilak pustynny. [w:] Clanga.com [on-line]. [dostęp 2023-02-06]. (pol.).

[tarsiger-12] wynik wyszukiwania: Bucanetes githagineus. [w:] Tarsiger.com [on-line]. [dostęp 2023-02-06]. (ang.).

[kfo-13] Orzeczenia wydane w roku 2022. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej PTZool. [dostęp 2023-02-06].

[kflista-14] Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2022. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej PTZool. [dostęp 2023-02-06].

[birdlife-15] Species factsheet: Bucanetes githagineus. BirdLife International. [dostęp 2023-02-06]. (ang.).

[16] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]