Kminek zwyczajny

Kminek zwyczajny

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	kminek
Gatunek	kminek zwyczajny
Nazwa systematyczna
Carum carvi L. Sp. pl. 1:263. 1753

Kminek zwyczajny (Carum carvi L.) – gatunek rośliny dwuletniej należący do rodziny selerowatych (Apiaceae).

Rozmieszczenie geograficzne

Naturalny zasięg występowania:

• Afryka: Tunezja;
• Azja: Afganistan, Armenia, Azerbejdżan, Bhutan, Chiny (Gansu, Hebei, Qinghai, Shanxi, Sinciang, Tybetański Region Autonomiczny), Gruzja, Indie (Kaszmir, Dżammu), Iran, Irak, Kirgistan, Mongolia, Nepal, Pakistan, Rosja (Republika Ałtaju, Dagestan, Kamczatka, Kaukaz Północny, Syberia), Tadżykistan, Turcja, Turkmenistan;
• Europa: Albania, Austria, Belgia, Białoruś, Bułgaria, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Litwa, Łotwa, Mołdawia, Niemcy, Norwegia, Polska, Rumunia, Słowacja, Szwajcaria, Ukraina, Węgry, Włochy, oraz kraje dawnej Jugosławii.

Poza tym obszarem spotykany w uprawie lub zdziczały. W Polsce pospolity, jest również uprawiany.

Morfologia

Łodyga

Wzniesiona, bruzdkowana, mocno rozgałęziona, osiąga 30–70 cm (1 m) wysokości. Podłużnie żeberkowana.

Liście

Liście rozety i dolne łodygowe są długoogonkowe, górne – bezogonkowe, podwójnie- lub potrójniepierzastodzielne, o wąskich działkach. Ogonek liściowy przechodzi w pochwę, z której wyrastają dwa listki.

Pokrój, kwiatostany

Kwiaty

Drobne, białe (wyjątkowo zdarzają się różowe), zebrane w liczne baldachy złożone o 5-10 szypułach. Pokrywek brak.

Owoce

Rozłupnia, złożona z dwu oddzielnych niełupek, długości 4–6 mm, podwieszonych na wspólnym wieszadle za pomocą cienkich nici, które po wyschnięciu stają się kruche i łatwo obłamują. Owoce są w stanie dojrzałym brunatne, wydłużone, nieco zagięte ku stronie wewnętrznej, a na stronie zewnętrznej opatrzone 5 żeberkami.

Korzeń

Białawy, wrzecionowaty i mięsisty.

Gatunki podobne

Szalej jadowity (Cicuta virosa), trujący. Różni się mniej pierzastymi liśćmi o ostro ząbkowanym brzegu blaszki.

Biologia i ekologia

Rozwój

Roślina dwuletnia. W pierwszym roku rozwija się rozeta liści podwójnie lub potrójnie pierzastych oraz gruby korzeń palowy. Roślina gromadzi w korzeniu substancje zapasowe. Jesienią, kiedy wchodzi w okres spoczynku, większość liści obumiera. Wczesną wiosną drugiego roku wyrastają liście odziomkowe, a następnie łodygi kwiatostanowe. Kwitnie od maja do czerwca. Owoce dojrzewają w pierwszej połowie lipca.

Cechy fitochemiczne

Nasiona zawierają 3–7% olejku eterycznego. Głównymi składnikami olejku są: karwon (ok. 60%) oraz limonen (terpen), a także aldehyd kuminowy. Nasiona zawierają również flawonoidy, kwasy organiczne (w tym kwas kawowy), substancje azotowe (20%), cukry proste (3%), skrobię (4%), olej tłusty (12–20%), garbniki, żywice, woski.

Ekologia

Roślina obcopylna. Zapylana m.in. przez pszczoły.

W stanie dzikim rośnie na suchszych łąkach, przydrożach, miedzach i polanach. Hemikryptofit. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Arrhenathertalia.

Nazewnictwo

Synonim: Carum velenovskyi Rohlena.

Nazwy ludowe i zwyczajowe to: karolek, karulek, kmin polny, karolek pospolity, kinin, karulek pospolity, karba.

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Nasiona kminku

Surowiec zielarski

Owoc kminku (Carvi fructus) – cała, wysuszona rozłupka, zawierająca nie mniej niż 30 ml/kg olejku kminkowego. Olejek jest przezroczystą, żółtawą cieczą o przyjemnym zapachu i lekko piekącym smaku.

Działanie

Przeciwskurczowo w obrębie przewodu pokarmowego, poprawia trawienie, działa wiatropędnie, pobudza wydzielanie soku żołądkowego i laktację, działa bakteriobójczo.

Zastosowanie

W spastycznych dolegliwościach żołądkowo-jelitowych, wzdęciach, kolce niemowlęcej (powyżej 6 miesiąca życia). Odwary stosuje się w zaburzeniach trawienia u dzieci i osób starszych, w przypadku braku łaknienia, w nadmiernej fermentacji, nudnościach oraz nieregularnych wypróżnieniach.

Roślina przyprawowa

Nasiona, o aromatycznym zapachu i lekko piekącym, korzennym smaku, stanowią przyprawę do:

• sałatek, past;
• kapusty, pieczonych jabłek i sera;
• potraw smażonych lub zawierających dużą ilość tłuszczu: kotletów zbożowych, omletów;
• wypieków: chleba, paluszków i pasztecików;
• zup: grzybowej, ziemniaczanej, kapuśniaku.
• składnik wódek (kminkówka) i likierów (alasz).

Roślina jadalna

Korzeń wykształcany w pierwszym roku wegetacji nadaje się do spożycia, może być np. gotowany i przyrządzany podobnie do korzenia marchwi.

Uprawa

Najlepsze rejony do uprawy w Polsce to Żuławy i północna Polska. Wymaga żyznych, wilgotnych i ciepłych gleb. Uprawiany z siewu nasion do gruntu. Siew należy wykonać w okresie marzec – kwiecień, najpóźniej w czerwcu. Współrzędnie można wysiać rośliny jednoroczne (np. kolendrę, groch, czarnuszkę), których zbiór przeprowadza się w pierwszym roku. Zbiór kminku odbywa się w drugim roku, w pierwszej połowie lipca, kiedy zaczynają zmieniać kolor z zielonego na brązowy. Owoce zbiera się dojrzałe – czerwono-brunatne. Dojrzałe owoce bardzo łatwo się osypują, dlatego zbiór należy przeprowadzać wcześnie rano, gdy są jeszcze mokre. Plon owoców to średnio 2 t/ha. Kminek jest odporny na wymarzanie. Główni eksporterzy: Holandia, Węgry.

Historia uprawy

Kminek został znaleziony podczas wykopalisk z młodszej epoki kamiennej. Znany był już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie jako środek ułatwiający trawienie potraw z nasion roślin strączkowych. Według traktatu O sztuce kulinarnej Rzymianie stosowali go nie tylko jako przyprawę do bobu i grochu, ale także do sosów i mięs. Stosowany także szeroko w średniowiecznej Europie.