Cerkiew św. Aleksandra Newskiego w Sokółce

Cerkiew Świętego Aleksandra Newskiego

676 z dnia 09.12.1987.
cerkiew parafialna
Widok ogólny; na pierwszym planie odbudowana dzwonnica bramna
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Miejscowość	Sokółka
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Diecezja	białostocko-gdańska
Wezwanie	Świętego Aleksandra Newskiego
Wspomnienie liturgiczne	30 sierpnia/12 września; 14/27 listopada
Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie	św. Aleksandra Newskiego
Historia Data rozpoczęcia budowy 1850 Data zakończenia budowy 1853; 1880 Data poświęcenia 26 kwietnia 1853 Aktualne przeznaczenie czynna świątynia prawosławna
Dane świątyni Świątynia • materiał bud. • cegła Kopuła • liczba kopuł 5 Liczba ikonostasów 1 Dzwonnica • typ dzwonnicy bramna, 5-dzwonowa
Położenie na mapie Sokółki Cerkiew św. Aleksandra Newskiego
Położenie na mapie Polski Cerkiew św. Aleksandra Newskiego
Położenie na mapie województwa podlaskiego Cerkiew św. Aleksandra Newskiego
Położenie na mapie powiatu sokólskiego Cerkiew św. Aleksandra Newskiego
Położenie na mapie gminy Sokółka Cerkiew św. Aleksandra Newskiego
53°24′17,5″N 23°29′45,9″E

Cerkiew pod wezwaniem św. Aleksandra Newskiego – prawosławna cerkiew parafialna w Sokółce. Należy do dekanatu Sokółka diecezji białostocko-gdańskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Świątynia mieści się przy placu Tadeusza Kościuszki.

Historia

Pierwsza parafia prawosławna w Sokółce powstała najpóźniej za życia królowej Bony, która nadała majątki ziemskie sokólskim parafiom dwóch wyznań – rzymskokatolickiej i prawosławnej. Po zawarciu unii brzeskiej prawosławni mieszkańcy Sokółki stopniowo przyjęli jej postanowienia. Według niektórych źródeł zachowały się dokumenty, świadczące, że królowa Bona Sforza obdarzyła dobrami ziemskimi zarówno miejscową parafię rzymskokatolicką, jak również i prawosławną; wywody niektórych sokólskich kronikarzy dowodzą, iż na obrzeżach dzisiejszej Sokółki istniał cmentarz unicki, a unici nie wyodrębnili się z obrządku łacińskiego, lecz jako prawosławni mieszkańcy tej ziemi przyłączyli się do Kościoła katolickiego według postanowień unii brzeskiej. Kiedy w latach trzydziestych XIX wieku (po ukazie carskim z 22 kwietnia 1828 r. nakazującym przekształcenie form organizacyjnych Cerkwi unickiej na takie jak w prawosławiu, upodobnienie liturgii i rozpoczynającym indoktrynację duchowieństwa greckokatolickiego) w Sokółce powstawała prawosławna parafia – nie wspominało się już w dokumentach rosyjskich o miejscowych unitach, a cerkiewne księgi metrykalne nie zawierają wpisów o nadzwyczajnej liczbie przyłączonych do prawosławia wyznawców tej orientacji. Parafia powstała w 1837 r., na dwa lata przed oficjalnym powrotem unitów do prawosławia i jej pojawienie się było związane z prośbą przybyłych na tereny przedstawicieli władz, żandarmerii i wojska carskiego. Parafia nie była zbyt liczna (ok. 180 osób) i dopiero włączenie w latach 50. Wierzchlesia i Nowowoli, unickich wsi odległych od Sokółki o około 15 km wydatnie zwiększyło liczebność tej społeczności. Nowa placówka duszpasterska wyznania prawosławnego została otwarta w 1837 na potrzeby rosyjskich pracowników, żandarmów i urzędników przybyłych do Sokółki, później także w związku z budową linii kolejowej Warszawa – Petersburg. Dwa lata później, na mocy postanowień synodu połockiego, unia została skasowana.

Początkowo parafia sokólska korzystała z przenośnej cerkwi wojskowej stacjonującego w mieście pułku Kutuzowsko-Smoleńskiego, następnie z wynajmowanych pomieszczeń, zaś od 1848 z cmentarnej cerkwi św. Aleksandry. W 1850 opracowany został plan budowy obszerniejszego obiektu sakralnego. Świątynia powstała w ciągu kolejnych trzech lat, za sumę 14 870 rubli, przy czym część prac za darmo wykonali parafianie. Gotowy obiekt poświęcił 26 kwietnia (9 maja) 1853 biskup brzeski Ignacy. W czasie budowy konieczna okazała się rezygnacja z niektórych założeń projektu budowlanego. Nie powiodło się urządzanie zakrystii w podziemiach budynku z powodu nadspodziewanie wysokiego poziomu wód gruntowych. Również wykorzystanie bocznych kopuł cerkwi jako dzwonnic okazało się niemożliwe i zmusiło budowniczych do wzniesienia dzwonnicy jako odrębnej konstrukcji, pełniącej równocześnie funkcje bramy prowadzącej na teren świątyni. Obiekt ten został oddany do użytku w 1869.

Niestaranność budowniczych w czasie prac przy wznoszeniu cerkwi sprawiła, że mury świątyni systematycznie były zawilgacane przez wody gruntowe. Ponadto w 1879, z powodu złego usytuowania kominów piecowych, doszło do zapalenia się poszycia dachu i zawalenia się więźby dachowej do wnętrza obiektu. Za sumę 11 500 rubli cerkiew odbudowano. Kompletowanie zniszczonego wyposażenia obiektu trwało do 1905 – jako ostatnie powstały królewskie wrota w ikonostasie. W 1914 świątynia sokólska otrzymała status soboru.

W 1915 prawosławni mieszkańcy Sokółki udali się na bieżeństwo. Porzucona cerkiew została zdewastowana przez wojska niemieckie. Ponownie została otwarta dla potrzeb kultu w 1919. Jest odtąd nieprzerwanie czynna. W czasie okupacji niemieckiej rozebrana została cerkiewna dzwonnica bramna – pod pretekstem, że jest schronieniem partyzantów.

W 2010 z inicjatywy proboszcza parafii sokólskiej ks. Włodzimierza Misiejuka podjęto jej odbudowę. 12 września 2011 odbyło się poświęcenie 5 dzwonów i krzyża, które następnie umieszczono na niedokończonej jeszcze dzwonnicy. Dwa lata później ukończono odbudowę; poświęcenie dzwonnicy miało miejsce w święto patronalne, 12 września 2013. Uroczystości przewodniczył biskup białostocki i gdański Jakub, z którym koncelebrowali biskup supraski Grzegorz oraz biskup Recife Ambroży.

W 2003 cerkiew otrzymała z petersburskiej Ławry Aleksandra Newskiego cząsteczkę relikwii patrona obydwu świątyń. W 2009 i 2010 cerkiew w Sokółce otrzymała w internetowym plebiscycie tytuł Perły w Koronie Podlasia.

We wnętrzu cerkwi znajduje się ikonostas pochodzący z 1905. Na wyposażeniu świątyni pozostaje także ikona Świętych Mikołaja i Aleksandry stanowiąca dar cara Mikołaja II i jego małżonki Aleksandry Fiodorowny. Cerkiew posiada jedną dużą kopułę i cztery boczne.

Świątynię wpisano do rejestru zabytków 9 grudnia 1987 pod nrem 676.

Galeria

• 
  2009
• 
  2009
• 
  2014