Chaparral

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Chaparral w Kalifornii (Santa Inez Mountains)
Chaparral w Kalifornii (Wofforg Heights)

Chaparral (wym. czaparal; z hiszp. chaparro – niski) – zimozielona, zaroślowa formacja roślinna stanowiąca charakterystyczny składnik roślinności twardolistnej w zachodniej części Ameryki Północnej (w Kalifornii i północno-zachodnim Meksyku)[1][2]. Jest zachodnioamerykańskim odpowiednikiem makii z basenu Morza Śródziemnego[3].

Nazwą chaparral nazywane są także zarośla z krzewami rodzaju Curatella (hiszp. chaparra) wykształcające się na skalistych glebach w Górach Karaibskich[4].

Warunki kształtowania się[edytuj | edytuj kod]

Chaparral kształtuje się na obszarach znajdujących się pod wpływem klimatu śródziemnomorskiego. Opady są tu niezbyt wysokie – od 300 do 650 mm rocznie i przypadają na okres zimowy, podczas gdy lato jest tu suche. W okresie zimowym częste są mgły[2]. Formacja wykształca się zwykle na stromych zboczach wzdłuż wybrzeży Oceanu Spokojnego, na zachodnich stokach Gór Nadbrzeżnych i Sierra Nevada[1], a nawet na zboczach Kordylierów dalej w głębi lądu – w Arizonie i zachodniej części Nowego Meksyku[2] (położone w głębi lądu zbiorowiska roślinne są podobne, ale tworzą się pod wpływem dwóch okresów deszczowych w ciągu roku[5]).

Chaparral jest formacją, w której istotną rolę ekologiczną pełnią pożary. Pierwotnie zarośla te płonęły prawdopodobnie co kilkadziesiąt lat (pożary powtarzające się nawet co kilkanaście lat nie powodują ich degeneracji[5]) i szereg gatunków roślin tworzących te zbiorowiska jest wręcz zależnych od oddziaływania ognia. Wiele z nich związanych jest z jego fazą regeneracyjną po wypaleniu – ich kiełkowanie pobudzane jest przez ogień, młode rośliny korzystają z powstałego wówczas dostępu do światła i substancji odżywczych. Z kolei rośliny drzewiaste zaadaptowane są do szybkiej regeneracji – łatwo tworzą odrosty korzeniowe lub szybko odnawiają się z nasion. Rozwój zabudowy w obszarze występowania formacji spowodował ograniczanie występowania pożarów, co skutkuje większym akumulowaniem się drewna w zaroślach i w sytuacji, gdy już dochodzi do pożaru – ma on bardzo niszczycielskie rozmiary[3].

W górach, w obszarach o większej ilości opadów, zaroślowy chaparral tworzy kompleks roślinności twardolistnej wspólnie z suchymi lasami dębowymi i mieszanymi, natomiast na obszarach bardziej suchych krzewy i drzewa ustępują krzewinkowym formacjom szałwiowo-bylicowym (sagebrush)[2], a w miejscach już całkiem pustynnych – zbiorowiskom sukulentów (maritime succulent scrub)[3]. Występujące pierwotnie w regionie zbiorowiska trawiaste (preria kalifornijska – California prairie), prawdopodobnie tworzone przez kępiaste trawy, rośliny jednoroczne i geofity, zostały zniszczone i zastąpione przez zbiorowiska introdukowanych traw, często współwystępujących z luźno rosnącymi dębami. Inne zbiorowiska związane z kompleksem kalifornijskich formacji „śródziemnomorskich”, także niemal całkowicie wyniszczone, kształtowały się w sezonowych, płytkich mokradłach[3].

Szata roślinna[edytuj | edytuj kod]

Chaparral to trudne do przebycia zbiorowiska gęsto rosnących średnich i dużych krzewów[3]. Do dominantów, istotnie wpływających na klasyfikację zbiorowisk zaroślowych należą: Adenostoma fasciculatum (tzw. chamise chaparral), prusznik Ceanothus i mącznica Arctostaphylos (oba rodzaje są tu bardzo zróżnicowane)[3], garia Garrya, dąb Quercus, szakłak Rhamnus, ogoniastek Cercocarpus, Diplacus[2]. Do charakterystycznych i okazałych składników tej formacji należą także: różanecznik zachodni Rhododendron occidentale, Fremontodendron californicum, Aesculus californica i Arbutus menziesii[3].

Szereg gatunków runa pojawia się w ogromnej ilości dopiero po pożarach – m.in. liczne gatunki z rodzajów trójednik Calochortus i facelia Phacelia oraz makiPapaver californicum i P. heterophyllum[3].

Zbiorowiska chaparralu są bogate gatunkowo co tłumaczone jest brakiem istotnego wpływu zlodowaceń plejstoceńskich i zachowaniem tu flory plioceńskiej. Rośliny tu występujące cechują się głębokimi systemami korzeniowymi co z jednej strony związane jest z koniecznością sięgania głęboko do zasobów wody trudno dostępnej w czasie suchego lata, a z drugiej pozwala przetrwać pożary. Rośliny tworzące chaparral tworzą z reguły mykoryzę[5], a liczne także brodawki korzeniowe wchodząc w symbiozę z bakteriami brodawkowymi[3].

Klasyfikacja[edytuj | edytuj kod]

Według International Vegetation Classification formacja wyróżniana jest jako 2.B.1.Na Californian Scrub w ramach śródziemnomorskich formacji zaroślowych i trawiastych (Mediterranean Scrub & Grassland) wchodzących w skład biomu formacje trawiaste i zaroślowe strefy umiarkowanej i borealnej[6].

W klasyfikacji World Wide Fund for Nature (WWF) formacja dzielona jest na trzy ekoregiony[7]:

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 114. ISBN 83-214-1305-6.
  2. a b c d e Zbigniew Podbielkowski, Ameryka, Australia, Oceania, Antarktyda, Warszawa: Państw. Wydawn. Naukowe, 1987, s. 48-51, ISBN 83-01-07601-1, OCLC 256275020.
  3. a b c d e f g h i Chris Gardner, Başak Güner Gardner, Flora of the Mediterranean with California, Chile, Australia & South Africa: an illustrated guide, London, UK 2019, ISBN 978-1-4729-7026-8, OCLC 1104612847.
  4. Heinrich Walter: Strefy roślinności a klimat. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1976, s. 81.
  5. a b c Heinrich Walter: Strefy roślinności a klimat. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1976, s. 132-135.
  6. Don Faber-Langendoen, Todd Keeler-Wolf, Del Meidinger, Carmen Josse, Alan Weakley, David Tart, Gonzalo Navarro, Bruce Hoagland, Serguei Ponomarenko, Gene Fults, Eileen Helmer: Classification and Description of World Formation Types. USDA, Department of Agriculture, 2016. [dostęp 2022-02-07].
  7. Wildfinder Database. WWF. [dostęp 2022-02-07].