Chyrowa
49°31′30″N 21°36′54″E/49,525000 21,615000
| wieś | |
.jpg) Cerkiew Opieki Bogurodzicy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2023) |
105[2] |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-450[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RKR |
| SIMC |
0349010[4] |
Położenie na mapie gminy Dukla  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego  | |
| 49°31′30″N 21°36′54″E/49,525000 21,615000[1]
| |
.jpg)
Chyrowa (do 1968 Hyrowa[5]) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Dukla[4][6]. Leży w dolinie rzeki Iwielki (prawy dopływ Wisłoki), kilka kilometrów na południowy zachód od Dukli.
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0349027 | Kolonia | część wsi |
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od XIV wieku. Wymieniona w 1438 w dokumencie zapisanym w języku łacińskim jako Herowa, 1503 Herova, 1530 Hyrova, 1536 Hyrowa Valaska[7].
W dokumentach wieś występowała pod różnymi nazwami, np.; w 1508 r; Chyrrow, w 1581; Cherrowa, Horowa lub Cherowa (oznacza w tłum. z jęz. starocerkiewnosłowiańskiego "chory")
Historia[edytuj | edytuj kod]
Chyrowa była początkowo wsią szlachecką i należała niegdyś do Bogoriów. Pierwsza wzmianka o Chyrowej pochodzi z czasów Kazimierza Wielkiego, z roku 1366. Kanclerz Janusz Suchywilk od swoich rodziców otrzymał Kobylany, Chyrową, Mszanę, Surowicę i Wisłoczek. 28 sierpnia 1366 roku we Włodzimierzu Janusz Suchywilk przekazał swoje dobra bratankom Piotrowi i Mikołajowi. Byli to synowie Jakusza Cztana ze Strzelc. Ustanowił w ten sposób pierwszą ordynację w Polsce. Kazimierz Wielki potwierdził ten dokument, gdzie wymieniona jest pod nazwą Hyrowa. Sporządzony został wtedy przez abp. Janusza Suchegowilka dokument przekazania posiadanych dóbr swoim bratankom. W 1438 łowczy krakowski Janusz z Kobylan wyznaczył Annie 500 grzywien posagu na wójtostwie w Dukli, wraz z przynależnymi do niego wsiami Lipowicą i Chyrową[7].
W XV wieku istniejąca wieś została przeniesiona na prawo wołoskie. Miejscowość odnotowana została w historycznych dokumentach podatkowych i własnościowych. W 1504 król polski Aleksander Jagiellończyk na prośbę Stanisława Cikowskiego z Mikluszowic dziedzica wsi oraz kasztelana bieckiego przenosi z powrotem na prawo magdeburskie jego dobra dziedziczne m.in. Duklę z przedmieściami i wsiami wśród których znajduje się także Chyrowa. W latach 1530-1536 w miejscowości odbywał się pobór z 3 łanów oraz 1 młyna dorocznego o 1 kole wodnym. W 1581 odnotowano w okolicy 15 dworów wołoskich. W 1581 odnotowany został również dwór miejscowego sołtysa [7].
Pierwsza wzmianka o cerkwi pochodzi z 1536. Obecnie mieści się w niej kościół rzymskokatolicki. W XIX w. należała do Cezarego Męcińskiego herbu Poraj (1809 - przed 1890).
W latach międzywojennych, w okresie tzw. schizmy tylawskiej, Łemkowie z Chyrowej - podobnie jak mieszkańcy innych, okolicznych wsi - przeszli z grekokatolicyzmu na prawosławie.
W czasie I wojny światowej 5 maja 1915 r. po bitwie gorlickiej zamknięte zostały w kotle pod Chyrową oddziały 49 Dywizji gen. Ławra Korniłowa z armii carskiej i po krwawych walkach wzięte do niewoli.
W rejonie Chyrowej we wrześniu 1944 r. toczyły się ciężkie walki oddziałów pancernych i kawalerii gen.Wiktora Baranowa, które dostały się pod ogień własnej artylerii w ramach operacji dukielsko-preszowskiej, której ślady można odnaleźć w miejscu nazwanym od tego wydarzenia Dolina Śmierci. W czasie walk wieś została spalona. 21 września 1944 r. wieś zdobyły oddziały czechosłowackie, po nieustających walkach trwających od 8 do 21 września 1944 r.
W wyniku Akcji "Wisła" łemkowscy mieszkańcy zostali zmuszeni do opuszczenia wsi. Część ludności została wysiedlona do ZSRR, a część na Ziemie Zachodnie. Gospodarstwa przejęli pogorzelcy z Doliny Śmierci.[potrzebny przypis]
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
W Chyrowej znajduje się greckokatolicka, drewniano-murowana cerkiew Opieki Bogurodzicy z 1780 (położona na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego). Świątynia w Chyrowej jest jedną z dwóch zachowanych do dzisiaj cerkwi (obok cerkwi w Bałuciance) prezentujących typ budowli charakterystycznej dla obszaru środkowej i wschodniej Łemkowszczyzny, w których upowszechniło się stosowanie wielopolowych sklepień zrębowych.
Szlaki piesze[edytuj | edytuj kod]
Grzywacka Góra (567 m n.p.m.) – Łysa Góra (641 m n.p.m.) – Polana (651 m n.p.m.) – Chyrowa – Pustelnia Św. Jana z Dukli – Nowa Wieś – Cergowa (716 m n.p.m.) (Główny Szlak Beskidzki)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 17056
- ↑ Strona gminy. Demografia, stan na dzień 31.12.2023 [dostęp 2024-01-30]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 158 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Zarządzenie nr 17 Prezesa Rady Ministrów z dnia 5 lutego 1968 r. w sprawie zmiany i ustalenia nazw niektórych miejscowości i obiektów fizjograficznych (M.P. z 1968 r. nr 6, poz. 34)
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b c Leszczyńska-Skrętowa 1989 ↓.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zofia Leszczyńska-Skrętowa: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, Cz. II, zesz. 1, hasło: "Hyrowa". Wrocław: Ossolineum, 1989, s. 154-155.
- Władysław Lubaś Nazwy miejscowości województwa krośnieńskiego, w.: Krosno, Studia z dziejów miasta i regionu, t.3, Rzeszów 1995, s. 26.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Chyrowa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 669.
- Chyrowa jako Hyrowa w Słowniku historyczno-geograficznym województwa krakowskiego w średniowieczu (online).
- http://www.beskid-niski.pl/index.php?pos=/miejscowosci&ID=49 – pełny opis, historia i fotografie
- https://archive.ph/20130705195812/http://fotoblog.zadylak.pl/tag/chyrowa – fotografie Chyrowej i szlaków turystycznych
| Wsie | |
|---|---|
| Osada | |
| Integralne części wsi |
|
