Ciepłowody
50°40′32″N 16°54′27″E/50,675556 16,907500
| wieś | |
 Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
255–290 m n.p.m. |
| Liczba ludności (III 2011) |
1104[2] |
| Strefa numeracyjna |
74 |
| Kod pocztowy |
57-211[3] |
| Tablice rejestracyjne |
DZA |
| SIMC |
0851778 |
Położenie na mapie gminy Ciepłowody  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego  | |
| 50°40′32″N 16°54′27″E/50,675556 16,907500[1]
| |
Ciepłowody (niem. Tepliwoda, w latach 1939–1945: Lauenbrunn[4]) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, w gminie Ciepłowody.
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego. Miejscowość jest siedzibą gminy Ciepłowody. Do wsi należał przysiółek Zakrzów, nazwa została zniesiona w 2004 roku[5].
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Ceplowod notuje wraz z sąsiednimi wsiami spisana po łacinie w latach 1269–1273 Księga henrykowska we fragmencie „(...) vuocabulo Albertus, cognomine in Polonico Lyka, sedens in Ceplowod”[6] czyli w tłumaczeniu „nazywany Albertem, noszącym polskie nazwisko Łyka, siedzącym w Ciepłowodach”. Nazwa miejscowości wielokrotnie wymieniona jest w formie „Ceplowod” w tym średniowiecznym dziele.
Nazwa miejscowości jest połączeniem dwóch polskich wyrazów „ciepło” oraz „woda” i literalnie oznacza „ciepłą wodę”. Z języka polskiego wywodził ją niemiecki historyk Gustav Adolf Stenzel. W komentarzach do Księgi henrykowskiej wydanej w roku 1854 pisze on: „Cieplo, polnisch warm, woda das Wasser, jetzt Topliwode”[6].
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyły 1104 mieszkańców[2]. Są największą miejscowością gminy Ciepłowody.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[7]:
- kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, z XIV w., XIX w., dawniej ewangelicki pw. św. Michała. Wzmiankowany w 1318, rozbudowany pod koniec XV w., dobudowano wówczas prezbiterium i zakrystię). W czasach reformacji (po 1534) dodano empory, usunięte w 1963[8]. W 1666 w protokole wizytacyjnym parafii odnotowano istnienie zegara „średniej wielkości” na wieży, który spłonął zapewne w 1808 r. w wyniku wielkiego pożaru kościoła, szkoły, plebanii i wielu wiejskich zabudowań. W dokumencie, który umieszczono w gałce na szczycie odbudowanej wieży, datowanym na 30 października 1809 r. wspomina się, że nowy zegar wykonał kowal i zegarmistrz Lampel z Komorowic. W 1889 r. wrocławski zegarmistrz August Winkler wykonał kolejny zegar, którego poświęcenie miało miejsce 8 listopada. Mechanizm zegara zachował się do dziś na wieży, tarcze zaś zostały zdemontowane i zdeponowane w zabudowaniach parafialnych[9].
- zespół zamkowy, z XIV-XVII w., XIX w.:
Osoby związane z miejscowością[edytuj | edytuj kod]
Do ludzi, którzy zapisali się do kart historii wsi, należą:
- Johann Adam Steinmetz (1684–1762), wybitny śląski teolog luterański, pedagog i pietysta
- Max Näther (1899–1919), as lotnictwa niemieckiego Luftstreitkräfte z 26 zwycięstwami w I wojnie światowej
Szlaki turystyczne[edytuj | edytuj kod]
Ziębice – Lipa – Jasłówek – Krzelków – Zameczny Potok – Ciepłowody – Kawia Góra (Łysica) – Ruszkowice – Ostra Góra – Podlesie – Przerzeczyn-Zdrój – Grzybowiec – Piława Górna – Piława Dolna
Sienice – Kondratowice – Rakowice – Maleszów – Janowiczki – Bednarz – Stachów – Las nad Czerwieńcem – Jakubów – Ciepłowody – Karczowice[11]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 17570
- ↑ a b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 169 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 grudnia 2003 r. w sprawie ustalenia i zmiany urzędowych nazw niektórych miejscowości. (Dz.U. z 2003 r. nr 229, poz. 2288)
- ↑ a b Stenzel 1854 ↓, s. 19.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 240. [dostęp 2012-11-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk – przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 105-106
- ↑ Zegary powiatu ząbkowickiego
- ↑ Łuczyński Romuald M. Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica, 2008, ss. 66-67
- ↑ Informacje zawarte na stronie PTTK Strzelin; dostęp: 15.08.2014
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Gustav Adolf Stenzel: Liber Fundationis Claustri Sanctae Mariae Virginis in Henrichow. Breslau: Josef Max & Komp., 1854.
- Siedziba gminy: Ciepłowody
