Cippus

Typowy cippus rzymski z I w. n.e.

Etruski cippus nagrobny z Orvieto w kształcie głowy wojownika

Cippus (łac. cīppŭs – słup, pal) – w starożytnym Rzymie kamienny element różnego kształtu, znaczący miejsce pochówku lub terytorialną granicę.

Pierwotnie słup graniczny stawiany przy drogach, rzekach i świątyniach, wykonany z drewna lub częściej z kamienia, często o zgeometryzowanej lub dekoracyjnej formie. Znajdujący się w Museo Archeologico Nazionale dell'Umbria w Perugii Cippus Perusinus ma wyrytą jedną z najdłuższych znanych inskrypcji etruskich, informującą o umowie 2 właścicieli sąsiadujących ze sobą posiadłości.

Cippusy stawiano również przy miejscach pochówków z wyrytymi personaliami zmarłego, stąd z czasem termin ten zaczęto stosować dla określenia kamieni nagrobnych i podobnych obiektów sepulkralnych (jednak bez wnęki na prochy). Cippusy grobowe różnią się od granicznych typologią i dekoracją w zależności od miejsca i czasu powstania. Cippusy z Chiusi (z okresu między pierwszą połową VI wieku a pierwszym dziesięcioleciem V wieku p.n.e.) miały kształt cylindra lub prostopadłościanu i były bogato zdobione reliefami przedstawiającymi sceny taneczne, igrzyska, uczty; ich zwieńczeniem była kula lub szyszka pinii.

W innym znaczeniu termin cippus pojawia się u Juliusza Cezara w pamiętnikach O wojnie galijskiej (VII,73) na określenie systemu obronnego Rzymian, stworzonego przed bitwą pod Alezją. Obronę zewnętrzną stanowiły zasieki wykonane z pni drzew z mocnymi gałęziami. Na górze były zaostrzone, zaś podstawy mocno ze sobą związane i zakopane w ziemię w pięciu szeregach, co skutkowało uniemożliwieniem przedostania się przez gąszcz pni i gałęzi.

Bibliografia

• Mała encyklopedia kultury antycznej A–Z. Zdzisław Piszczek (red.). Wyd. 5. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983. ISBN 83-010-3529-3.brak strony w książce
• Encyklopedia sztuki starożytnej. Europa– Azja – Afryka – Ameryka. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe/Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 161. ISBN 83-221-0684-X.