Cmentarz żydowski w Kłodzku
nr rej. A/740 z 22.03.2006 r. | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Miejscowość | |
Typ cmentarza |
wyznaniowy |
Wyznanie | |
Stan cmentarza |
nieczynny |
Data otwarcia | |
Data likwidacji | |
Zarządca | |
Położenie na mapie Kłodzka | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego | |
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego | |
50°25′56,869″N 16°38′47,875″E/50,432464 16,646632 |
Cmentarz żydowski w Kłodzku – powstały w 1825 w Kłodzku cmentarz żydowski.
Historia cmentarza[edytuj | edytuj kod]
Okres niemiecki[edytuj | edytuj kod]
Kirkut jest położony przy ul. Bohaterów Getta 18. Powstał w 1825[1]. Wtedy to przedstawiciele kłodzkiej gminy synagogalnej zakupili teren pod nekropolię za 100 niemieckich talarów. Teren cmentarza był dwukrotnie powiększany – w 1888 i 1927, osiągając powierzchnię 0,2759 ha[2]. Pierwszy pochówek odbył się przy ówczesnej Gartenstrasse dopiero w 1833, a najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1845[3].
Na kirkucie spoczywają przedstawiciele kłodzkiej elity przełomu XIX i XX w. – właściciele domów handlowych (Działoszyńscy, Glücksmannowie), browarów (Ascherowie, Zimmermannowie, Kirchbergerowie), gorzelni (Jacobowie, Schottowie) i przedsiębiorcy (Schweizerowie, Briegerowie, Lesserowie, Rachwalscy). Na uwagę zasługują symboliczne nagrobki dwóch bohaterów I wojny światowej – młodego lekarza Salo Działoszyńskiego, odznaczonego najważniejszym niemieckim odznaczeniem wojskowym – Krzyżem Żelaznym, i zaledwie 19-letniego Harry’ego Schutza, który poległ we Flandrii walcząc w szeregach 38 Kłodzkiego Regimentu Fizylierów im. feldmarszałka Helmutha von Moltkego. Poza tym uwagę przykuwają grobowce rodzin Bergerów i Briegerów, a także Samuela Caro. Tu znajduje się także zbiorowa mogiła 32 Żydów, zamordowanych w Kłodzku pod koniec II wojny światowej[4].
Okres polski[edytuj | edytuj kod]
Po 1945 na cmentarzu prowadzone były pochówki polskich Żydów, którzy przyjechali do Kłodzka z różnych części przedwojennej Polski – z małych żydowskich miasteczek na Kresach Wschodnich, ale także z Warszawy, Łodzi, Lwowa, Stanisławowa i Wilna. W 1946 na znajdującej się cmentarzu mogile 32 Żydów, zamordowanych przez Niemców w maju 1945, umieszczono tablicę upamiętniającą zabitych. Od początku lat 70. XX wieku Żydzi mieszkający w Kłodzku zaczęli chować swoich zmarłych na cmentarzach w Wałbrzychu i we Wrocławiu, zaś inni na cmentarzach komunalnych, stąd też kłodzki cmentarz żydowski w 1974 został oficjalnie zamknięty jako miejsce pochówków[5].
Czasy obecne[edytuj | edytuj kod]
Od zamknięcia cmentarza w 1974 zaczął on popadać w ruinę. Dzięki staraniom Gminy Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu udało się w 2005 dokonać renowacji nekropolii. W 2000 r. cmentarz przeszedł na własność Gminy, a jego obecnym właścicielem jest Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP. Swój obecny kształt nekropolia zawdzięcza działaniom kilku osób prywatnych i instytucji, które przyczyniły się do ocalenia obiektu przed całkowitym zniszczeniem. Od 2005 na cmentarzu pracowali polscy, niemieccy i czescy wolontariusze ze stowarzyszenia „Antyschematy” i Fundacji Krzyżowa, uczestniczący w projekcie „Wolontariusze w służbie zabytkom”[6].
Zarządzeniem wojewódzkiego konserwatora zabytków z 22 marca 2006 cmentarz został wpisany do rejestru zabytków[7].
Symbolika nagrobków[edytuj | edytuj kod]
Na cmentarzu widoczna jest różnorodność form nagrobnych – od tradycyjnych macew, czyli płaskich nagrobków ustawionych pionowo w szczycie grobu, po zaczerpnięte ze sztuki chrześcijańskiej obeliski, sarkofagi i kolumny. Nagrobki – zgodnie z tradycją żydowską – skierowane są na wschód, w stronę Jerozolimy. Na części z nich występuje symbolika nagrobna w postaci dłoni w geście kapłańskim, dzbanów czy złamanych drzew i kolumn. Błogosławiące ręce – dłonie złączone kciukami i palcami wskazującymi – znajdowały się na grobach zmarłych mężczyzn z rodu kapłanów (kohenów), dzban umieszczany był na nagrobkach lewitów (czyli Żydów z pokolenia Lewiego). Złamane drzewo to uniwersalny, świecki symbol śmierci, natomiast złamana kolumna miała symbolizować przerwanie życia[8].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Burchard podaje, że data powstania cmentarza jest nieznana
- ↑ Burchard podaje powierzchnię 0,32 ha
- ↑ Burchard podaje, że najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1816
- ↑ Przewodnik po świecie kłodzkich Żydów, s. 16 i 17
- ↑ Przewodnik po świecie kłodzkich Żydów, s. 19
- ↑ Marek Perzyński: Twierdza i inne atrakcje Kłodzka. Wrocław: Wrocławski Dom Wydawniczy, 2007, s. 145.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2013-02-14].
- ↑ Przewodnik po świecie kłodzkich Żydów, s. 17 i 18
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 182-183.
- Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej, pod red. Janusza Laski i Mieczysława Kowalcze, t. 1, Kłodzko 2009, s. 97.
- Przewodnik po świecie kłodzkich Żydów, praca zbiorowa, Warszawa 2009. ISBN 978-83-926273-0-2.
- Dzieje społeczności żydowskiej w Kłodzku XIX-XX wiek, praca zbiorowa: Tamara Włodarczyk, Ignacy Einhorn, Tomasz Jamróg, Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, Warszawa 2006, ISBN 83-9232-933-3, Wydanie I.
- Marek Perzyński , Twierdza i inne atrakcje Kłodzka, Wrocław: Wrocławski Dom Wydawniczy, 2007, ISBN 978-83-921271-7-8, OCLC 176929871 .
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Cmentarz żydowski w Kłodzku na portalu Wirtualny Sztetl
- Cmentarz prywatny Seeliga Caro w Kłodzku na portalu Wirtualny Sztetl
- Cmentarz prywatny Moritza Polke w Kłodzku na portalu Wirtualny Sztetl
- Średniowieczny cmentarz żydowski w Kłodzku na portalu Wirtualny Sztetl
- Strona internetowa cmentarza w Kłodzku
- Informacje o renowacji cmentarza na portalu Dawne Kłodzko
- Historia cmentarza żydowskiego w Kłodzku do pobrania z Issuu