Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie
Obiekt zabytkowy nr rej. A/889
ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Miejscowość

Lublin

Adres

ul. Lipowa

Typ cmentarza

wyznaniowy

Wyznanie

rzymskokatolicki
ewangelicko-augsburski
prawosławny

Stan cmentarza

czynny

Data otwarcia

1794

Położenie na mapie Lublina
Mapa konturowa Lublina, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie”
Ziemia51°14′35″N 22°32′55″E/51,243056 22,548611
Multimedia w Wikimedia Commons
Grób rodziny Laśkiewiczów (m.in. Teofila Emeryka Laśkiewicza) na cmentarzu przy ul. Lipowej
Klemens Junosza – popiersie z nagrobka na lubelskim cmentarzu
Nagrobek Rodziny Boczkowskich dłuta Antoniego Kurzawy
Grób Emila Plagego znajdujący się w ewangelickiej części cmentarza
Cerkiew w prawosławnej części cmentarza
Cmentarz wojskowy
Grób Juliusza Vettera na cmentarzu ewangelicko-augsburskim

Cmentarze przy ul. Lipowej – znajdujący się przy ul. Lipowej w Lublinie najstarszy i najbardziej znany zespół cmentarzy we wschodniej Polsce, w skład którego wchodzą:

Powstanie tego jednego z najcenniejszych[potrzebny przypis] cmentarzy w Polsce datowane jest na rok 1794. Ma on wielonarodowy i wielowyznaniowy charakter, można na nim zobaczyć wiele nagrobków będących cennymi dziełami sztuki rzeźbiarskiej. Na lubelskiej nekropolii spoczywają ludzie zasłużeni dla miasta czy kraju – m.in. ks. Piotr Ściegienny – zesłaniec i działacz chłopski. Cmentarz był również miejscem pochówku żołnierzy armii austro-węgierskiej z I wojny światowej; bojowników poległych w walkach z bolszewikami, a także żołnierzy AK i uczestników walk w 1939. Część północna cmentarza kryje w sobie cmentarz ewangelicki – spoczywają tam prochy m.in. zasłużonej dla Lublina rodziny Vetterów. W tej samej części znajduje się także cmentarz prawosławny z cerkwią pw. Świętych Niewiast Niosących Wonności[1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

De facto do końca XVIII wieku w Lublinie nie było wydzielonego miejsca przeznaczonego na pochówek. Lublinianie w tym czasie byli chowani w kryptach kościelnych oraz na przykościelnych małych cmentarzach. Do dnia dzisiejszego zachowały się szczątki takiego cmentarza znajdującego się obok kościoła Świętej Trójcy przy ulicy Ewangelickiej. Większość znajdujących się tam nagrobków pochodzi z początków XIX wieku[2].

Pozwolenie na otwarcie najstarszej części nekropolii, tj. cmentarza rzymskokatolickiego zostało wydane w 1794 przez biskupa chełmskiego i lubelskiego Wojciecha Skarszewskiego. Założono go na gruntach klasztoru Panien Brygidek Lubelskich, na tzw. Rurach[3]. Mimo że idea otwarcia nekropolii położonej poza obrębem miasta była wynikiem realizacji zarządzenia władz austriackich zabraniającego grzebania zmarłych w kościołach i na cmentarzach przykościelnych, na niewielkim początkowo terenie nekropolii (1,68 ha) chowano początkowo tylko szczątki przenoszone z popadających w ruinę cmentarzyków śródmiejskich. Wraz z nimi przeniesiono tu kilkanaście pomników nagrobnych (kilka z nich zachowało się do dziś). Dopiero od jesieni 1811 datują się pierwsze regularne pochówki zmarłych, początkowo wolnomyślicieli (masonów), później zaś innych obywateli miasta. Cmentarz był ogrodzony i obsadzony lipami, stąd jego nazwa „Pod Lipkami” lub „Lipki”.

W najstarszej części cmentarza znajduje się około tysiąca grobów z XIX wieku, z których większość wymaga odnowienia. Zostały zbudowane przeważnie z nietrwałego piaskowca i wapienia. Obecnie wiele grobowców jest już opuszczonych[4].

W związku z zapełnianiem się jego przestrzeni grobami, władze kościelne i miejskie kilkakrotnie dokupowały ościenne tereny poszerzając go (m.in. w latach 1853, 1870, 1899 i przed II wojną światową). Około 1825 założono sąsiadującą z cmentarzem rzymskokatolickim część ewangelicko-augsburską, a po 1840 część grecko-unicką (obecnie znaną jako cmentarz prawosławny). W 1915 część cmentarza rzymskokatolickiego została wykorzystana przez władze austriackie jako miejsce pochówku żołnierzy i w następnych latach z części tej utworzono osobny cmentarz, zwany obecnie wojskowo-komunalnym. W wojskowej części cmentarza znajdują się też groby komunistów i działaczy PZPR. Na terenie zespołu cmentarzy przy ul. Lipowej w Lublinie znajdują się trzy kaplice: pw. Wszystkich Świętych w części rzymskokatolickiej, pw. Niewiast Niosących Wonności w części prawosławnej oraz kaplica na cmentarzu wojskowo-komunalnym. W 2005 w części ewangelicko-augsburskiej oddano do użytku pierwsze na Lubelszczyźnie kolumbarium.

W prawosławnej części nekropolii pochowani są żołnierze armii Ukraińskiej Republiki Ludowej atamana Semena Petlury, którzy w 1920 byli sojusznikami Polski w walce z bolszewikami. Po wojnie tej wielu z nich osiedliło się w Polsce, a przed drugą wojną światową stanowili w Lublinie aktywną kulturalnie mniejszość. Jako prawosławni chowani byli w wydzielonej części cmentarza. W ostatnich latach zaniedbana wcześniej ukraińska kwatera została uporządkowana – w maju 2001 odsłonięto tu pomnik ukraińskich żołnierzy[5]. W 2016, z inicjatywy Związku Kozaków w Polsce, uroczyście pochowano na tej części cmentarza szczątki kozaków dońskich (poległych w walce z bolszewikami w 1920), spoczywające do tego czasu na prywatnej posesji w Peresołowicach koło Hrubieszowa[6].

W prawosławnej części cmentarza znajduje się blisko 500 nagrobków. W 2009 administrująca nekropolią parafia Przemienienia Pańskiego w Lublinie dostała zgodę urzędu miasta na prace[7]. W ich ramach utwardzono aleje na cmentarzu, oczyszczono pomniki z XIX i XX wieku, wzmocniono je, zrekonstruowano rozbite nagrobki[8]. W planach parafii znajduje się także budowa kolumbarium. Znajdzie się ono w zrekonstruowanym murze, który kiedyś oddzielał od siebie prawosławną i ewangelicką część nekropolii[7].

Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie funkcjonują w świadomości lublinian jako jedna nekropolia. Są one miejscem pochówku osób zasłużonych oraz zwykłych obywateli miasta i regionu. Od 1985 nekropolia posiada status zabytku, zarówno ze względu na walory historyczne, jak i artystyczne. Znajdują się tu pomniki nagrobne wykonane przez tak znanych artystów jak Antoni Kurzawa, Bolesław Jeziorański, Konstanty Laszczka, Ludwik Pyrowicz, Bolesław Syrewicz, Hipolit Kasjan Marczewski, Leon Migalski, Adolf Saturnin Timme i inni. O objęcie opieką konserwatorską cmentarzy przy ul. Lipowej w Lublinie apelował w latach 1976 i 1981 na łamach Kameny historyk sztuki Michał Domański, który w swych artykułach dokonał pierwszego całościowego rozpoznania zabytkowych walorów rzeźby nagrobnej. W 1985 powstał Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Lublina, przy którym dwa lata później powołano Komisję Ochrony Zabytków Cmentarnych. Od tego czasu członkowie i sympatycy urządzają doroczne kwesty, których celem jest odnowa i ratowanie zabytków cmentarnych.

Pochowani na cmentarzu przy ul. Lipowej[edytuj | edytuj kod]

 Osobna strona: Kategoria:Pochowani na cmentarzu przy ulicy Lipowej w Lublinie.

Część rzymskokatolicka[edytuj | edytuj kod]

Część ewangelicko-augsburska[edytuj | edytuj kod]

Część prawosławna[edytuj | edytuj kod]

Część wojskowo-komunalna[a][edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Wejście główne od ul. Białej.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Cmentarz rzymskokatolicki przy ul. Lipowej. Lublin, Lwów – miasto filmowe. [dostęp 2009-03-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 lutego 2016)]. (pol.).
  2. ↑ Cmentarze w Lublinie. Magiczny Lublin. [dostęp 2009-03-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (15 marca 2015)]. (pol.).
  3. ↑ Historia. Rzymskokatolicki cmentarz przy ulicy Lipowej w Lublinie. [dostęp 2009-03-16]. (pol.).
  4. ↑ Kwesta na odnowienie najstarszego cmentarza w Lublinie. Wirtualna Polska. [dostęp 2009-03-16]. (pol.).
  5. ↑ Lublin, cmentarz przy ul.Lipowej – pomnik i mogiły żołnierzy Petlury. komendant.cal.pl. [dostęp 2009-03-16]. (pol.).
  6. ↑ Oficjalna strona Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego – Uroczystości pogrzebowe kozaków na cmentarzu w Lublinie [dostęp: 28.05.2016.]
  7. ↑ a b Pięćset zabytkowych nagrobków do renowacji. Gazeta Lublin. [dostęp 2009-03-16]. (pol.).
  8. ↑ A. Radziukiewicz, Nekropolia pięknieje, „Przegląd Prawosławny”, nr 12 (342), grudzień 2012.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • M. Gmiter, B. Kotowski, K. Kucharska i in., Cmentarz rzymskokatolicki przy ul. Lipowej w Lublinie, Lublin 1990.
  • S. Santarek (opr.), 20 lat kwesty na rzecz ratowania zabytków cmentarza przy ul. Lipowej, Lublin 2005.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cmentarze_przy_ul._Lipowej_w_Lublinie&oldid=73088232”