Cyranka zwyczajna

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Cyranka zwyczajna
Spatula querquedula[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Samiec w szacie godowej
Ilustracja
Samica
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

blaszkodziobe

Rodzina

kaczkowate

Podrodzina

kaczki

Plemię

Anatini

Rodzaj

Spatula

Gatunek

cyranka

Synonimy
  • Anas querquedula Linnaeus, 1758
  • Querquedula querquedula (Linnaeus, 1758)[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     obszary lęgowe

     zimowiska

Cyranka zwyczajna[4][5] (Spatula querquedula) – gatunek wędrownego ptaka wodnego średniej wielkości, z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Mimo wielkiego zasięgu występowania nie wyróżnia się podgatunków[6][7].

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Zamieszkuje niemal całą Eurazję: Europę poza północną częścią Półwyspu Skandynawskiego i Półwyspem Iberyjskim, a w Azji pasem po Pacyfik i Japonię. Przeloty w marcu–kwietniu i sierpniu–październiku. Wędrowne ptaki europejskie zimują w basenie Morza Śródziemnego, środkowej i wschodniej Afryce, gdzie docierają na półkulę południową. Populacje azjatyckie zimują w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej, docierając aż do Nowej Gwinei[6].

W Polsce bardzo nieliczny ptak lęgowy niżu (rozmieszczony nierównomiernie, lokalnie może być liczny). Głównym obszarem lęgowym są Kotlina Biebrzańska oraz bagienna dolina Narwi[8].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Cechy gatunku
Młody w szacie juwenalnej.
Samiec w szacie godowej ma głowę, szyję oraz pierś ciemnobrązową. Nad okiem ku karkowi biegnie łukiem biały, szeroki pas. Pierś cętkowana. Boki białe z drobnym, szarym prążkowaniem. Pokrywy skrzydłowe jasnoszare, na lotkach II rzędu znajduje się ciemny, biało obrzeżony pas. W locie ciemna pierś kontrastuje z jasnym brzuchem. Samiec w szacie spoczynkowej podobny do samicy, ale skrzydła takie same, jak w szacie godowej[9]. Samica jest większa od cyraneczki, ma dłuższy, bardziej szary dziób. Ogólne ubarwienie ma jasnobrązowe, pióra jasno obrzeżone. Przez oko biegnie ciemny pasek oczny[9]. Młode w szacie juwenalnej od samic różnią się ciemniejszym brzuchem i węższym pasem końcowym na lotkach II rzędu[9]. Dziób jest szary. Od cyraneczki różni się kolorem skrzydełka kciukowego: u cyranki jest ono jasnoniebieskie, u cyraneczki – ciemnoniebieskie.
Wymiary średnie[5][10][11]
długość ciała ok. 36–41 cm
długość skrzydła 21 cm
rozpiętość skrzydeł 58–65 cm
długość dzioba ok. 7–11 cm
masa ciała ok. 280–550 g

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Biotop
Gęsto zarośnięte zbiorniki wodne. Często są to niewielkie stawy, a nawet rowy melioracyjne.
Toki
Wiosenne powroty w marcu i kwietniu cyranki wykonują już parami. Osobliwy jest lot godowy samców, w stadkach nad powierzchnią akwenu. Przy siadaniu na wodzie słychać szybkie klaskanie ich skrzydeł. Samiec pływa za samicą, trzymając dziób tuż przy jej ogonie. Jednocześnie stroszy pióra na łopatkach i na głowie, rytmicznie nią kiwając. Przy zarzucaniu łba na plecy wydaje głośne „trreb”. Samica odzywa się cichym „knek”.
Gniazdo
Głębokie obniżenie wyłożone roślinami i puchem, umieszczone na terenach bagnistych, wolno płynących zarośniętych wodach, nad kanałami lub stawami. Rzadziej samica ukrywa gniazdo w trzcinie, turzycach lub na polu. Od gniazd cyraneczki różni je wyścielenie piórami z białym pasem pośrodku.
Jaja z kolekcji muzealnej
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając od kwietnia do czerwca 6 do 12 żółtawych lub brunatnych jaj[5][11].
Samice w Uppalapadu, Indie
Okres lęgowy
Jaja wysiadywane „twardo” przez okres 24 dni przez samicę[11]. Pisklęta są zagniazdownikami (gniazdo opuszczają po 24 godzinach). Opiekuje się nimi wyłącznie samica. Samiec strzeże gniazda jedynie podczas znoszenia jaj i w początkowym okresie wysiadywania. Najpóźniej po dwóch dniach od wyklucia matka prowadzi pisklęta nad wodę. Zdolność lotu osiągają po około 1 miesiącu. Kaczęta w puchu mają czarny pas pociągnięty przez oko, łączący się z podobnym pasem podocznym. Oba sięgają do dzioba. Młode podobne są do rodziców. W lipcu rodziny zbierają się w małe stadka, choć nie tak liczne jak u cyraneczki.
Pożywienie
Rośliny wodne, zarówno ich części zielone jak i nasiona, uzupełnione przez drobne zwierzęta wodne – bezkręgowce, drobne ryby i kijanki.

Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody cyranka nieprzerwanie od 1988 roku klasyfikowana jest jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Według szacunków organizacji Wetlands International, liczebność światowej populacji w 2015 roku wynosiła około 2,6–2,8 miliona osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[3].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową, wymaga ochrony czynnej[12]. Na Czerwonej liście ptaków Polski cyranka sklasyfikowana została jako gatunek narażony (VU)[13]. W latach 2013–2018 liczebność krajowej populacji lęgowej szacowano na 1000–3000 par[14]. Trend liczebności populacji krajowej uznawany jest za spadkowy[13].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Anas querquedula, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2014-02-09] (ang.).
  2. Denis Lepage: Cyranka (Anas querquedula) Linnaeus, 1758. Avibase. [dostęp 2014-01-23].
  3. a b Spatula querquedula, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Anatini Leach, 1820 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-08].
  5. a b c Busse i in. 1990 ↓, s. 80.
  6. a b Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Garganey (Spatula querquedula). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-03)].
  7. Frank Gill, David Donsker (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-12]. (ang.).
  8. Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 151–153. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a liczny – 100–1000 par na 100 km².
  9. a b c Lars Svensson i inni, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Wydanie III, poprawione i zaktualizowane, Przewodnik Collinsa, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 28,29, ISBN 978-83-7763-647-3 [dostęp 2024-02-20].
  10. Sterry i in. 2002 ↓, s. 74.
  11. a b c Garganey Anas querquedula. WhatBird. [dostęp 2014-01-23]. (ang.).
  12. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
  13. a b Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
  14. Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019. 

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
  • Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
  • Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]